چگونه با خدا مشورت کنیم

اغلب انسان ها به دنبال این هستند که آن چه انجام می دهند کامل و بدون نقص باشد. یکی از راه هایی که جهت وصول به این هدف، مورد سفارش قرار گرفته، مشورت است. آیه ی 159 سوره ی آل عمران موضوع شورا را در اسلام معین می کند. شورا در نحوه ی اجرای امور دینی است، نه در اصول و احکام. نمی توان آن چه را از جانب خدا تعیین شده با مشورت از بین برد و یا تغییر داد. اگر اصول و احکام با شورا تعیین شود، موجب تحریف و لغو دین می شود. شورا برای یافتن راه اصلح است؛ خواه اکثریت صلاح بداند یا نه؛ مثلاً آن گاه که رئیس مسلمین پس از شورا کاری را به صلاح دید، نمی توان به عذر این که اکثریت صلاح نمی دانند از آن چشم پوشی کرد.

درباره ی خلافت و تعیین جانشینی رسول خدا h اگر نصّی و تعیینی در میان نبود، خلافت باید مورد شورا واقع می شد؛ ولی به موجب ادلّه ی قاطعه، خلافت مثل نبوّت منصب خدایی است. همان طور که مردم حق انتخاب پیغمبر ندارند، حق انتخاب جانشین پیامبر را هم ندارند.

رسول اکرم h درباره ی لزوم مشورت می فرمایند: «اگر امری بر تو مشکل شد بپرس و خجالت مکش و مشورت کن. سپس اجتهاد کن که خداوند اگر صدق در تو بیند، تو را موفّق می کند؛ و اگر امر بر تو مشتبه شد، بایست تا آن که ثابتش کنی؛ یا جریان را برای من بنویس و از هوای نفس دوری کن که هوا، مردم بد عاقبت را به سوی آتش می کشد و تا می توانی با مردم مدارا کن» (ابن ابی زینب، 1362، 41).

تنها کسی که به تمام امور و ابعاد انسان آگاه است، خداوند است. امام صادق a می فرمایند: «هر گاه یکی از شما بخواهد کار مهمّی انجام دهد، در این صورت با هیچ یک از مردم درباره ی آن مشورت و نظرخواهی نکند، تا با خداوند -تبارک و تعالی- مشاوره کند. نخست از خداوند –متعال- درخواست کند که خیر او را در آن کار پیش آورد و کارش را درست کند؛ یا کلمه «استخیر اللَّه» را بگوید و اگر «برحمته» را نیز اضافه کند، بهتر است. آن گاه با دیگران به مشاوره پردازد؛ و هر گاه شخص با مشاوره ی خداوند -تبارک و تعالی- کارش را آغاز کند، خداوند نیز خیر او را بر زبان هر یک از مردم که طرف مشورت او قرار گیرد، جاری خواهد ساخت» (ابن بابویه، 1367، ج 2، ص289).

چگونه با خدا مشورت کنیم

کسی که به دیگران مشورت می دهد باید فردی صالح باشد. پیامبر h می فرمایند: «ناامید نبود آن بنده که طلب خیر کند، و پشیمان نباشد آن بنده که مشورت با صالحان کند» (قضاعی، 1361، 334). امام صادق a نیز در اهمیت خود فرد می فرمایند: «دل خود را دوست خود فرض کن و از آن معالجه ی خود را بخواه، و در کار دین و دنیا از او مشورت بجو» (ابن بابویه، 1367).

قرآن انجام کارها با مشورت را یکی از نشانه های اصلی اهل ایمان می شمرد و آن را در ردیف نماز و زکات قرار می دهد و می فرماید: «کسانی که دعوت پروردگارشان را پذیرفتند و نماز را برپا داشته و کارهای شان به طریق مشورت، در میان آن ها صورت می گیرد، از آن چه به آن ها روزی داده ایم، انفاق می کنند» (شوری/38 ). علاوه بر این، خداوند به پیامبر اسلام نیز با صراحت دستور می دهد که با مؤمنان در امور مهم مشورت کند، هر چند آن حضرت علاوه بر ارتباط مستقیم با عالم وحی، از نظر عقلانی مافوق افراد بشر بود. با این حال، خداوند به ایشان می فرماید: «به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [مردم ] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگ دل بودی، از اطراف تو، پراکنده می شدند. پس آن ها را ببخش و برای آن ها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد» (آل عمران/159).

امیرالمؤمنین a نیز می فرمایند: «طرف مشورت انسان باید چهار صفت داشته باشد؛ نخست: ناصح و خیرخواه باشد و تلاش لازم را در تشخیص حق انجام دهد؛ دوم: قلبی پر از مهر و محبت داشته و از اعماق روح، خواهان پیروزی و سعادت مشورت کننده باشد؛ سوم: عالم باشد و تمام جوانب مطلب را ببیند و مسائل مهم را دقیق تحلیل کند و نتایج آن را مورد بررسی قرار دهد؛ چهارم: دارای تجربه ی کافی در مسائل مهم فردی و اجتماعی باشد؛ علاوه بر عقل نظری، دارای عقل عملی نیز باشد» (مکارم شیرازی،1374، ج 2، ص360).

امام صادق a می فرمایند: «شخص طرف مشورت باید شرایطی داشته باشد، که اگر آن ها را نداشته باشد، ضرر مشورت با او بیش از سود آن است. اوّلاً طرف مشورت عاقل باشد؛ ثانیاً آزاد مرد باشد؛ ثالثاً آن که متدین باشد؛ رابعاً صدیق و دوست باشد که یک رنگی و برادری کند؛ خامساً آن که خبردار شدن او از سرّ تو مثل اطلاع خود تو بر آن باشد (امین بر اسرار باشد)؛ که اگر عاقل باشد، مشورت با او سودمند افتد؛ و اگر آزادمرد و متدین باشد، خود را برای خیرخواهی تو به تعب افکند؛ و اگر صدیق و برادر باشد، رازت را پنهان دارد، و در این صورت مشورت کامل و صحیح است» (طبرسی، 1365، ج2، ص115).

از دگر سو، با برخی از افراد نباید مشورت کرد. امام صادق a در دو روایت می فرمایند: «با احمق مشورت نکن» (ابن شعبه، 1382، 507)؛ و «البته با کسی که عقل و قلب تو نمی تواند او را تصدیق کند، مشورت مکن، اگرچه در میان مردم با عقل، هوش و ورع شناخته شود» (مصباح الشریعه،1360، 235). پیامبر گرامی اسلام h خطاب به امیرالمؤمنین ha می فرمایند: «یا علی! هرگز با شخص ترسو مشورت نکن که او راه بیرون شدن از کار را برای تو مشکل می کند؛ و با بخیل نیز مشورت مکن، زیرا او تو را از مقصود باز می دارد؛ و از مشورت با حریص نیز بپرهیز، چرا که شر و فساد موضوع را برای تو آرایش می کند؛ و بدان که ترس، بخل و حرص غرایزی هستند که از سوءظن تولید می شوند» (ابن بابویه، 109).

مشاور می تواند خیرخواه خالص و مغرض غیرمخلص باشد. مشاور اگر خیرخواه فردی باشد که از او درخواست مشاوره کرده است، در واقع حق نعمت پروردگار را به جا آورده؛ چرا که خداوند به او توانایی داده تا شایسته ی مشورت شود. در حدیثی از امام سجاد a آمده است: «راهنمایی مشورت خواه، ادای حق نعمت است» (کلینی، 1369، ج 1، ص23). ائمه a، خود بهترین نمونه ی انسان شایسته ی مشورت بودند. امام صادق a می فرمایند: «بدان اگر آن که با شمشیر، علی a را زد و کشت، امانتی به من سپارد، یا از من نصیحت خواهد، یا با من مشورت کند و بپذیرم، امانتش را باز پس دهم» (ابن شعبه، 1382، 599).

حضرت صادق a می فرمایند: «هر که از برادر (دینی) خود مشورت خواهد و او رأی خالص و بی غرضانه به او ندهد، خدای –عزوجل- رأی (یعنی عقل و تدبیر) او را بگیرد» (کلینی، 1369، ج 4، ص68).

امام سجاد a در رساله ی حقوق خود، حقوق طرفین مشورت را به نیکویی بیان داشته است: «حق مستشار این است که اگر رأی ناموافق داد متهمش نکنی، که البته آرا مختلف است و تو در به کار بستن رأی او آزادی؛ و چنان چه شایسته ی مشورتش دانی، حق اتهامش را نداری، بلکه باید از اظهار نظر و پذیرش مشورتش تشکر کنی. اگر رأی موافق (صواب) داد باید خدای را سپاسگزاری و از برادرت با تشکر بپذیری و در فکر تلافی (این محبت) باشی که اگر روزی با تو مشورت کرد جبران کنی» (ابن بابویه، 425)؛ و «حق مشورت کننده این است که اگر رأی صحیحی دادی، در خیرخواهی اش بکوشی، و کاری را که اگر تو به جای او بودی می کردی، به او بنمایی؛ البته با مهربانی و ملایمت که نرمش، وحشت را بزداید و خشونت وحشت زاید؛ و اگر رأی و نظری نداری، و کسی را که به رأیش اعتماد داری و برای خود می پسندی سراغ داری، به او راهنمایی و ارشادش کنی تا در خیرخواهی اش کوتاهی و در نصیحتش فرو گذار نکرده باشی» (ابن بابویه، 423).

شرکت در خرد افراد باتجربه: امام علی a می فرمایند: «هر که با مردان (باتجربه) شور نماید با خردهاشان شرکت می کند (و هویداست که حکم چند عقل در هر کار از حکم یک عقل سودمند و شایسته تر است.)» (شریف الرضی، 1379، ج 6، ص1165).

هدایت و راه یابی: امیرالمؤمنین a می فرمایند: «مشورت کردن همان هدایت و راه یابی است» (همان، ج 6، ص1182). هم چنین رسول خدا h می فرمایند: «مشورت کنید با خداوندان عقل تا راه راست یابید، و مخالفت ایشان مکنید که پشیمان باشید به دنیا و آخرت» (قضاعی، 1361، 321).

به دست آوردن پشتیبانی محکم در هرکار: امام صادق a می فرمایند: «مکنتی پرنعمت تر از عقل و تنگ دستی پست تر از حماقت، و در هر کار پشتیبانی فزون تر از مشورت نیست» (کلینی، 1369، ج 1، ص34).

عدم پشیمانی: حضرت امیرالمؤمنین a می فرمایند: «هنگامی که پیغمبر h مرا والی و حاکم یمن گردانید، در حالی که به من وصیت و سفارش می کرد، فرمودند: یا علی کسی که استخاره کند سرگردان نمی شود، و کسی که مشورت نماید، پشیمان نگردد» (صحیفه سجادیه، 1376، 228).

کسب یاری و مددکاری: در این مورد نیز پیامبر h فرموده است: «یا علی! هیچ مددکاری از مشورت بهتر نیست» (ابن شعبه، 1382، 15).

وصول به برکت و توفیق الهی در کارها: امام کاظم a می فرمایند: «ای هشام! هم نشینی اهل دین، شرف دنیا و آخرت است، مشورت با خردمند خیرخواه، میمون و مبارک و رشد و توفیق خدایی است» (همان، 633).

تشخیص مؤمن از منافق: در آیه ی 53 آل عمران خداوند به پیغمبر اکرم h امر می کند در موضوع جهاد با اصحاب مشورت کند و این که قلباً حاضر به شرکت در جهاد هستند یا نه.

شناخت لغزش گاه ها: امام علی a به محمد حنفیه فرمودند: «هر آن کس که در امور جاریه و حوادث واقعه با دیگران مشورت کند موارد لغزش ها را خواهد شناخت» (ابن بابویه، 72).

 مخالفت با نفس: امام صادق a می فرمایند: «چون با کسی که اهل است مشورت کردی، مخالفت او را مکن، اگرچه بر خلاف نظر و رأی تو اظهار عقیده کند؛ زیرا که نفس انسان از قبول حق خودداری می کند، و حاضر نیست حقیقت را بپذیرد، و از این جهت مخالفت کردن با نفس در مقابل حقایق بهتر است» (مصباح الشریعه،1360، 235).

خود را در خطر افکندن: ضمن خطبه ای از امام علی a آمده است: «کسی که به رأی و اندیشه اش (از مشورت با دیگران) بی نیاز شد خود را در خطر و تباهی افکند» (شریف الرضی، 1379، ج 6، ص1182).

پشیمانی در دنیا و آخرت: در روایتی از پیامبر h آمده است: «مشورت کنید با خداوندان عقل تا راه راست یابید، و مخالفت ایشان مکنید که پشیمان باشید به دنیا و آخرت» (قضاعی، 1361، 321).

اما اگر کسی طرف مشورت شایسته ای نیافت باید چه کند؟ امام صادق a در پاسخ به این پرسش می فرمایند: «باید فرد، خود را با صفاتی آرایش بدهد که شایسته ی یک مشاور است؛ یعنی به راهنمایی عقل و یاری علم و با در نظر گرفتن تجربه ها، خلوص نیت، صفای قلب و با حالت تقوا و طهارت، به آن اندازه که در توان اوست، در پیرامون آن امر تأمل و تدبر کرده، و سپس به هر طرفی که تشخیص صلاح داد با توکل به خداوند اقدام کند، خداوند نیز او را به طرف خیر و صلاح هدایت خواهد فرمود» (مصباح الشریعه،1360، 234).

بی شک، شورا یکی از تعلیمات اساسی اسلام است که در قرآن مجید و روایات بازتاب گسترده ای دارد و یکی از مهم ترین عوامل سازندگی در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان است.

-قرآن مجید.

-ابن شعبه، حسن بن علی، (1382) تحف العقول، ترجمه: احمد جنتی، تهران، امیرکبیر.

-ابن بابویه، محمدبن علی، (1367) من لا یحضره الفقیه، ترجمه: محمدجواد غفاری، محمدجواد بلاغی، تهران، صدوق.

-ابن بابویه، محمدبن علی، (بی تا) المواعظ، ترجمه: عزیزالله عطاردی، تهران، مرتضوی، بی تا.

-ابن أبی زینب، محمدبن ابراهیم، (1362) الغیبه، ترجمه: احمد فهری زنجانی، تهران، دارالکتب الإسلامیه.

-شریف الرضی، محمدبن حسین، (1379) شرح نهج البلاغه، ترجمه: علی نقی اصفهانی، تهران، تألیفات فیض الإسلام.

-قضاعی، محمدبن سلامه، (1361) شرح فارسی شهاب الأخبار، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.

-طبرسی، حسن بن فضل، (1365) مکارم الاخلاق، ترجمه: ابراهیم میرباقری، تهران، فراهانی.

– الصحیفه السجادیه، (1376) ترجمه: علی نقی اصفهانی، تهران، فقیه.

-کلینی، محمدبن یعقوب، (1369) اصول الکافی، ترجمه: سیدجواد مصطفوی، تهران، علمیه اسلامیه.

-مکارم شیرازی، ناصر، (1374) پیام امام، تهران، دارالکتب اسلامیه.

– مصباح الشریعه، (1360) ترجمه: حسن مصطفوی، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.

این مجله مخصوص کودک و نوجوان می باشد.

چگونه با خدا مشورت کنیم

پیام زن
ویژه مسائل زنان و خانواده

دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
محمد جعفری گیلانی
سید ضیاء مرتضوی

3

7733305
7738743
7733305
payam-zan_man@aalulbayt.org

قم، صندوق پستی 371…

پرسمان
فرهنگی، اجتماعی، دانشجویی

مرکز فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری
سید محمدرضا فقیهی
محمد باقر پور امینی
1380
3

7747240
7735473
7743816
info@porseman.net
www.porseman.n…

مبلغان
فرهنگی – تبلیغی
حوزه

1385/6/1
3
mbl

0