روانشناسي ژنتيك دكتر محمود منصور

محمود منصور، از اساتید برجسته علم روانشناسی کشور، خود با حساسیتی فوق العاده سال هاست که در ترویج و تدریس و اشاعه این علم تلاش می کند و به رغم تمام زحماتی که برای شناسایی روانشناسی و به کارگیری مناسب آن درزندگی و فرهنگ جامعه متحمل شده، چندان از نتایج حاصله راضی نیست و گله مند است که ارزش این علم و روانشناسانی که در این راستا فعال بوده اند، دانسته نشده است.

دکتر منصور در میانه هفتمین دهه از عمر خویش همچنان با جدیت و علاقه سالهای جوانی به عنوان استاد در دانشکده روانشناسی دانشگاه تهران مشغول تحقیق و تدریس است. وی سالها پیش، تحصیلات ابتدایی خود را در اراک به پایان رساند و پس از آن تحصیلات متوسطه را در مدرسه “دارالفنون” تهران تمام کرد. او سابقه هیچگونه تحصیلات دانشگاهی در ایران را نداشته و تمام آموخته هایش را در سطوح مختلف، در سوئیس [ژنو] به پایان برده است. اخذ گواهینامه های علمی گوناگون از جمله گواهینامه های اختصاصی بالینی و راهنمایی حرفه ای، مدارک کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا از جمله دستاوردهای علمی – تحصیلی دکتر منصور هستند.

پایان تحصیلات ایشان، مصادف است با پایان نامه ای که وی همراه با استاد مشهور پروفسور «پیاژه» در قلمرو رابطه بین هوش و ادراک تهیه می کند. خود در این باره می گوید: «من برای تحقیق پایان نامه ام به گذشت و گذار در محافل علمی دنیا مانند هلند، بلژیک و … پرداختم و به اغلب کشورهایی که احساس می کردم آنجا روانشناسان معتبر و برجسته ای حضور دارند و می توانند به نوعی یاری رسان من باشند،سرکشیدم.» در دهه ۱۹۶۰ میلادی (دهه ۱۳۴۰ شمسی) زمانی که دانشگاه تهران در حال تغییر و تحول است، دکتر منصور به ایران بازمی گردد تا نتایج تحصیلات و تحقیقاتش در خارج ازکشور را در داخل کشور به منصه ظهور برساند. آن هنگام قرار براین بوده که نظام استادی – دانشیاری را به نظام استادی – دانشیاری – استادیاری مبدل کنند و دانشگاه روزهای خود را در انتظار این تغییر مقررات و برنامه ها سر می کرده است. از این رو هر بار که دکتر منصور و اساتید مشابه به دانشگاه مراجعه می کردند با این پاسخ مواجه می شدندکه «ان شاءالله از پاییز فرصتی فراهم خواهد شد که ما با اعلام و آگهی، هیأت علمی خود را تشکیل دهیم!» ولی تا سروسامان یافتن این اوضاع آشفته، دکتر منصور کماکان به فعالیت های علمی خود ادامه می دهد: «تا تنظیم برنامه های دانشگاه تهران من به عنوان مشاور مسائل فنی در حیطه علوم روانشناسی با وزارت آموزش وپرورش همکاری می کردم؛ همچنین با دانشگاههایی که به نوعی تابع آن وزارتخانه بودند، مثل دانشگاه های پلی تکنیک و هنرسرای عالی. من کارم را با پلی تکنیک آغاز کردم و با هنرسرای عالی ادامه دادم. اولین دروس را در برنامه کاری ام، برای افرادی که در آینده مهندس می شدند، به روانشناسی صنعتی وحرفه ای اختصاص دادم. البته به موازات آن درسها و همینطور گزینش های فنی برای دانشکده پلی تکنیک (همانند امتحان ورودی روانشناختی که بر عهده من بود) در سازمانی به نام «انجمن ملی حمایت کودکان» به فعالیت های کلینیکی می پرداختم.

چندی بعد دکتر محمود منصور در کانون تازه تأسیس هدایت کودک کارش را در سمت روانشناس پی می گیرد. یک سال پس از خدمت درکانون نامبرده، مرکزی با نام«مرکز مشاهدات روانی» شکل می گیرد که دکتر نیز خود در رأس مؤسسان آن قرار دارد. وی ضمن آنکه ریاست آن مرکز را عهده دار بوده است، به عنوان روانشناس هم به فعالیت مشغول می شود. او علت اصلی راه اندازی این مؤسسه را ضرورت وجود یک  (observation center)یا مشاهدات مستقیم ذکر می کند: «چون ما تست نداشتیم و باید بچه ها را از طریق مشاهده مستقیم بررسی می کردیم و نوع بیماری آنها را تشخیص می دادیم، مرکز مشاهدات روانی را تأسیس کردیم که بنده شخصاً چندسال این مرکز را اداره کردم و به پیش بردم و بالاخره این مرکز تبدیل شد به کلینیک هدایت کودک. اما بعد از آن ما وارد دوره ای شدیم که درواقع کارها و برنامه ها باید با نظارت و از لحاظ دانشگاه تنظیم می شد.

در سال ،۱۳۴۴ دکتر منصور وارد دانشگاه تهران می شود تا در کرسی استادی آموزش دروس روانشناسی را آغاز کند.نخستین درس هایی که او به تعلیم آنها می پردازد، روانشناسی تحولی و ژنتیک است و به دنبال این دو درس، روانشناسی بالینی تشخیصی را نیز در برنامه های خود می گنجاند. او در دوره فوق لیسانس به تدریس روانشناسی بالینی در سطح تشخیص می پردازد که از دیپلم های تخصصی محسوب می شد. در دانشگاه تهران، آن زمان پیش از دوره لیسانس، دوره فوق لیسانس روانشناسی تأسیس کرده بودند. دکتر منصور «راهنمایی حرفه ای» را نیز در همین دوره آموزش می داد اما در سطوح لیسانس، تدریس روانشناسی تحولی یا ژنتیک را شروع می کند. «زمانی که من آموزش روانشناسی ژنتیک را آغاز کردم، چون اصلاً در برنامه های درسی و کاری دانشگاه پیش بینی نشده بود و حتی نمی دانستند این علم چیست، در برنامه، «روانشناسی حیوانی»! گنجاندند، که بسیاری از دانشجویان، تحت عنوان روانشناسی حیوانی با من درس می گرفتند ولی در کلاس من، روانشناسی ژنتیک می خواندند! این در دوره ای بود که دانشگاه حتی المقدور از سپردن دروس به من امتناع می کرد اما پس از گذشت مدت زمانی، عمده دروس رشته روانشناسی به من محول شد. دکتر منصور درطول خدمتگزاری علمی اش، تاکنون پست های اجرایی متفاوتی را تجربه کرده است. از آن جمله می توان اینها را نام برد: رئیس کلینیک هدایت کودک، با حکم وزیر علوم چهارسال رئیس مؤسسه تحقیقات دانشسرای عالی، استادیار، دانشیار و استاد دانشگاه تهران، چندین دوره نماینده دانشکده در شورای دانشگاه تهران، نماینده دانشکده در هیأت ممیزه دانشگاه تهران، چند دوره مدیر گروه مبانی روانی و…

مجله روانشناسی را که تنها مجله روانشناسی واقعی در ایران می داند، با شدت و حدت فراوان سردبیری منتشر می کند: «در آن ایام چون سردبیری، عنوان رسمی در وزارت ارشاد تلقی نمی شد (و نمی شود) و از این حیث مجله به من تعلق نداشت، از شماره شش به بعد را دکتر «اژه ای» که صاحب امتیاز و مدیر مسؤول مجله بودند، سردبیری کردند. همین امر مرا به فکر راه اندازی مجله ای مستقل واداشت که متأسفانه به رغم دوندگی های بسیار، سه سال طول کشید تا امتیاز این مجله به من واگذارشود. در سال ۱۳۷۹ وقتی امتیاز تأسیس مجله را گرفتم، شروع به انتشار مجله ای کردیم به نام «مجله علوم روانشناختی» که خوشبختانه انتشار آن ادامه دارد و هم اکنون چهاردهمین شماره از آن را منتشرکرده ایم.»درخصوص کتابهایی که منصور تاکنون به نگارش درآورده و چند اثر در دست انتشارش، باید گفت تا امروز بیش از پانزده جلد کتاب مؤثر و پراهمیت در شاخه روانشناسی تألیف و ترجمه کرده که سه عنوان از آنها نیز برنده جایزه بهترین کتاب سال بوده اند. در زمینه کتب در دست تألیف، وی مشغول نگارش و آماده سازی آثاری درمورد روانشناسی بالینی، بهداشت روانی و لغتنامه است که تا پیش ازانتشار آنها، تمایلی به سخن گفتن از آثارش نشان نمی دهد.

اما در اشاره به کتابهای موجود و منتشره به قلم دکتر منصور، می توان از آثار ماندگاری چون: 

روانشناسی ژنتیک (برنده جایزه کتاب سال)،

تألیف و ترجمه شخصیت (برنده جایزه)،

بیماری های روانی (با همکاری خانم دکتر دادستان)،

روانشناسی بالینی، راهنمای حرفه ای، لغتنامه روانشناسی (با همراهی گروهی ازهمکاران)،

بزهکاری کودکان و نوجوانان و بیماری های روانی (ترجمه) نام برد.

کتاب روانشناسی ژنتیک توسط انتشارات «سمت» منتشر و عرضه شده و کتاب شخصیت با همکاری همین انتشارات و دانشگاه تهران شکل گرفته است.

همچنین او پیش ازانتشار کتب روانشناختی، دو کتاب را برای پیشبرد آموزش و پرورش کشور به فارسی برگردانده است. یکی از آنها کتاب «پیشرفت مدارس» است و کتاب دیگر «مسأله هدایت شاگردان مدارس» نام دارد. 

دکتر منصور از زمره روانشناسانی است که با روحیه ای خستگی ناپذیر به اجرای طرح ها و پژوهش های گوناگون در علم تخصص خود پرداخته است.

در قلمرو پژوهش و تحقیق، او اظهارمی دارد: «ازهمان ابتدا سعی ما بر ورود به قلمرو پژوهش بود. من یک طرح بزرگ پژوهشی و فرافکنی را از دانشگاه گرفتم وبا جمعی از همکاران، شروع به کار روی آن کردیم. اما با نهایت تأسف، درست درمراحل پایانی و نزدیک به اتمام طرح، به شکل کاملاً عجیبی اتاق پژوهش را غصب کردند و حتی میز و صندلی ها را بیرون ریختند و دفتر پژوهش را به کل تعطیل کردند. دراین راه، مسؤولان دانشگاه نیز کمترین کوششی برای جلوگیری از این برخورد نکردند. البته طرح های کوچکتری هم بودند مثل طرح «اضطراب» که نتایج آن را به کنگره استکهلم ارائه دادم یا طرح «بررسی وضعیت روانشناسی در ایران» که در مونترال [کانادا] معرفی شد. با این وجود، همیشه جلوی طرح های بزرگ گرفته شده است.

امروز در کشور کمتر دانشگاه یا مؤسسه ای است که درحوزه روانشناسی فعال باشد و یک یا چندتن از همکاران یا شاگردان سابق دکتر منصور در آن حضور نداشته باشند.

دکتر منصور عضو چندین انجمن علمی جهانی نیز هست که از آن میان باید به عضویت او در اتحادیه بین المللی بهداشت روانی اشاره کرد. نام محمود منصور بی شک یادآور یک روانشناس متعهد و مسؤول نسبت به حرفه روانشناسی و جامعه روانشناسان کشور است. مردی که در پهنه وسیع دانش روانشناسی بیش از هر چیز به پرورش انسان با آموزه های روانشناختی و گسترش علم روانشناسی در جامعه پرداخته است.

 

 

نشانی: بزرگراه شهید چمران- خیابان جلال آل احمد- مقابل کوی نصر، خیابان دکتر کاردان تلفن:9-88234162 صندوق پستی: 14155-6456 کد پستی: 1445983861

0