روانشناس سوئیسی در حل جدول

– حوريه رحيمي: اگر واقع‌بينانه به عمق زندگي نگاه كنيم، هر مرحله‌اي از زندگي، معني و زيبايي‌هاي خاصي دارد كه در جريان عبور از يك مرحله و پيش‌بيني پيامدهاي مراحل بعدي، مي‌توان گذر از مرحله قبل و گام نهادن در مرحله بعد را آسان‌تر كرد. در سير عبور از مراحل زندگي، انسان به جايي مي‌رسد كه نيازهايي در درون خود احساس مي‌كند و با تحرك و نشاط نيروي خود را جهت برآوردن آنها به‌كار مي‌گيرد. در اولويت‌بندي اين خواست‌ها، نيازهاي ابتدايي در سطح پايين و سپس نيازهاي عالي‌تر، با رشد و تحول انسان، در سطوح بالاتر قرار مي‌گيرند. يكي از نيازهاي اساسي و ابتدايي انسان دگرخواهي است كه با برآورده شدن آن، مسير براي برآوردن نيازهاي بالاتر هموار مي‌شود.

به دور از نگرش تك بعد نگري، بايد اين حقيقت را پذيرفت كه ديواري نامرئي ولي قدرتمند مابين دو جنس زن و مرد ايجاد شده است. وجود چنين حائلي باعث عدم شناخت دو جنس نسبت به هم شده و قضاوت‌هاي مبهم و غبارآلودي به دنبال دارد.

انسان بدون ورود به دنياي همديگر نمي‌تواند طرف مقابل خود را بشناسد و پي به وجود «خود» او ببرد. عدم شناخت كافي، باعث بيگانگي انديشه و اعمال در دو جنس نسبت به همديگر شده است.

 زن و مردي كه در كنار هم، در يك خانه، در يك اداره، و به طور كل در يك محيط به سر مي‌برند، براي شناخت همديگر به‌خود فرصت نمي‌دهند. مي‌توان گفت عمق اين دريا را فقط با حدس و گمان مي‌سنجند. ما آدميان براي سنجش هر چيزي يك مقياس داريم. آيا تا به حال از خود پرسيده‌ايم كه براي سنجش عمق وجود انسان، چه مقياسي وجود دارد؟

 به نظر مي‌رسد تنها شرط مقياس سنجش عمق وجود انسان، جرأت وارد شدن به درون دنياي فرد مقابل است. ما از اين‌كه ديگري را خوب بشناسيم وحشت داريم. دوست داريم او را به همان شكلي كه خود مي‌نماياند، قبول كنيم. در واقع ما نه چيزي را كشف و نه قبول كرده‌ايم، بلكه خودنمايي‌هاي طرف مقابلمان را فقط پذيرفته‌ايم.

 اگر شما از همان ابتدا در دسترس باشيد و صادقانه و صريح همان‌گونه كه هستيد باشيد و رفتار كنيد، بالطبع برخي افراد به شما علاقه‌مند خواهند شد و برخي نيز شما را طرد خواهند كرد. اما احساسات و پذيرش از سوي افرادي كه به شما علاقه‌مند شده‌اند، واقعي و استوار خواهد بود.

 لازم است شريك بالقوه شما، شما را كاملاً بشناسد، بنابراين خود را در دسترس قرار داده و از همان ابتدا با او رو راست، صريح و صادق باشيد. چنانچه شما رابطه را با پنهان‌كاري و تظاهر آغاز كنيد، قادر نخواهيد بود به يكديگر اعتماد كرده و از يك رابطه سالم برخوردار شويد. شما ممكن است پيوسته از اين كابوس كه روزي شريك شما ناگهان به ماهيت واقعي شما پي ببرد، ترس و واهمه داشته و احساس ناامني كنيد.

 راه ورود به درون شخص، ابتدا از برخورد چهره به چهره آغاز مي‌شود. پي آمد آن صحبت‌هاي دلنشين جهت نزديك‌تر شدن دو طرف به همديگر است. چگونگي گفتارها و در يك مسير قرار گرفتن انديشه‌ها، باعث ظهور اندوخته‌هاي دروني فرد مي‌شود چيزي كه شايد تا به حال حتي خود شخص نيز به آن پي نبرده باشد.

 وقتي انديشه‌ها به هم نزديك‌تر شدند، خواسته‌هاي دروني فرد قوت مي‌گيرد و كشش به‌سوي همديگر بيشتر مي‌شود، اعتمادها شكل مي‌گيرند. همكاري‌ها، تبادل نظرها، احترام به نوع خواسته‌ها و برآورده شدن چگونگي درخواست‌ها معني پيدا مي‌كند.

اگر به اين روند دقت كنيم درمي‌يابيم كه خواسته‌هايي كه از اوج به عمق؛ از قسمت سر به سوي تن رهسپار است، قوت و دوام بيشتري دارد. تمامي اينها هنگامي تداوم مي‌يابد كه زن و مرد در كنار هم باشند و از ابتدا نه به صورت زن و شوهر، بلكه به صورت دو موجود با ارزش كمك ‌دهنده و كمك گيرنده، همديگر را قبول كنيم. پيشرفت يك طرف را تهديدي بر راه ترقي خود نينگاريم.

با خود و طرف مقابل خود صادق و صريح بوده و محترمانه رفتار كنيم. چنانچه رفتار مناسبي با شريك خود نداشته باشيم، راهي را هموار مي‌سازيم كه به مشكلات، رنجش و نفرت منتهي مي‌شود.

 اجازه ندهيم ناكامي‌ها، رنجش‌‌ها و مشكلات كوچك درون ما انباشته شده و به مرور زمان تبديل به افسردگي و تنفر شوند. براي خود احترام قائل باشيم و بگذاريم شريك ما بداند كه چه چيزهايي براي ما داراي اهميت است. چنانچه ما از كشمكش‌ها و تعارضات اجتناب‌ورزيم، قادر نخواهيم بود از يك رابطه بلند مدت و رضايت‌بخش برخوردار شويم.

 يك روان‌شناس در اين مورد مي‌گويد: ما هميشه تصور مي‌كنيم چون بزرگسال هستيم بايد متكي به خود و آزاد بوده و به كسي محتاج نباشيم و شايد به اين دليل است كه اكثر ما از درد تنهايي به جان آمده‌ايم، در حالي‌كه نياز داشتن امري بديهي و طبيعي به ‌شمار مي‌آيد و مهم است اگر به چيزي احتياج داشته باشيم و بتوانيم آن‌را به زبان آوريم.

با عنوان كردن نيازهاي خود، ديگري‌ را به ذهن و دل خود نزديك‌تر مي‌كنيم و پل ارتباطي بين خود و ايشان برقرار كرده و اعتماد او را به سوي خود فرا مي‌خوانيم.

 گمان مي‌رود در جامعه ما دو جنس نسبت به همديگر «دلهاي پر و اذهان خالي دارند» و اين ناشي از فاصله‌هاي كذايي و خودخواهانه‌اي است كه نتيجه‌اي جز جدايي نسل‌ها به دنبال ندارد.ديدگاه آگاهانه، به دنياي هم، دلمان را براي پذيرش نقصان‌هاي همديگر فراخ مي‌كند.

دنياي ذهني و توهمي كه از همد‌يگر داريم، به‌جز در تار و پود هم‌ديگر رفتن عاقبتي ندارد.آر- دي لنگ، نويسنده كتاب سياست‌هاي تجربه مي‌نويسد ما كمتر از آنچه مي‌دانيم، روي مسائل مي‌انديشيم، كمتر از آنچه به ديگران عشق مي‌ورزيم، نسبت به عشق خود شناخت داريم، كمتر از آنچه احساس مي‌كنيم، عشق مي‌ورزيم و به همين نسبت خود را خيلي كمتر از آنچه هستيم مي‌پنداريم.

بهانه‌هاي عدم شناخت كافي، ثروت و قدرت، زيبايي چهره وخودآرايي و در كل ظواهر زندگي است. عامل اعتماد به نفس بالا مي‌تواند فراتر از هرگونه زيبايي ظاهري به جذابيت هر دو جنس بيفزايد. ما چون در كاسه ذهن خود از فرد مقابل چيزي نمي‌يابيم، خود را به ريسمان‌هاي ناپايدار آويزان مي‌كنيم.

به خودمان ماركي مي‌چسبانيم و نام آن را شايستگي و بزرگي مي‌گذاريم، قيمتي براي خود تعيين مي‌كنيم، چرا كه امنيت كافي در آينده خود نمي‌يابيم و اينها ناشي از ناامني دوران زندگي‌امان و به جهت ديدگاه اشتباهي است كه نسبت به دنياي خود واطرافيان داريم. همه اين‌ تصورات را براي ما رقم زده‌اند و ما در ذهن خود آن را پرورده‌ايم و سلسله‌وار به نسل‌هاي بعد منتقل مي‌كنيم.

ما حتي براي شناخت خود هم فرصتي نداريم، آنچه را كه ديگران برايمان ديكته نموده‌اند كپي كرده دروني مي‌كنيم و عاقبت كار چنان مي‌شودكه نبايد باشد.

وقتي من نه براي خود فرصتي دارم و نه براي آن‌كه به عنوان يك موجود ارزشمند در كنارم قرار گرفته ، همانند نوزادي هستم كه در جايي ساكن نگاه مي‌كند و قدرت درك اطراف خود را ندارد. شما كه نسبت به تعهد در قبال همديگر، قراردادي را امضاء نموده و خود را پايبند به تعهدات آن مي‌دانيد، اين حياتي است كه شريك زندگي‌تان فردي باشد كه شما در مورد او با نزاكت و مهرباني رفتار كنيد.

اگر تمامي جوك‌هاي مورد علاقه و داستان‌هاي «روزهاي بد گذشته» خود را براي يكي از دوستان و يا همكاران خود تعريف كنيد، وقتي به خانه برمي‌گرديد براي همسرتان چه چيزي باقي خواهد ماند؟ ممكن است عاقلانه به نظر نرسد، اما وقت و انرژي هر فردي داراي ارزش و اهميت ويژه‌اي است و مقدار زياد آن در يك رابطه باعث تداوم مي‌گردد. اگر شما وقت و انرژي خود را با فرد ديگري صرف كنيد به طور بالقوه به رابطه خانوادگي خود لطمه خواهيد زد.

 ما انسانها بدون درك وجود همديگر، هيچ‌گونه ارزشي نداريم. من به اميد آن مي‌نويسم كه خوانده شود، تو به اميد آن مي‌خواني كه آگاه گردي، ديگري به اميد آن مي‌گويد كه شنيده شود و آن يكي به اميدي مي‌شنود كه بتواند ببيند و درك كند.با توجه به تفاوتهاي فردي، هر شخصي، بنا به نگرش خاص خود، امكانات خاصي در جريان زندگي، جهت رسيدن به آرمانهاي خود برمي‌گزيند.

با تغيير نگرش انسان نسبت به زندگي، نوع امكاناتي كه او براي رسيدن به اهداف خود به‌كار مي‌گيرد نيز متفاوت است.لئوبوسكاليا استاد دانشگاه كاليفرنيا مي‌نويسد: كسي كه جوياي عشق است صرفاً به يكتا بودن خود و شكوفايي آن راضي نيست، بلكه مي‌‌كوشد هرچه سريع‌تر خود را به درجات پيشرفته برساند، زيرا مي‌داند آنچه آموخته مي‌تواند در اختيار ديگران قرار دهد.

سوروكين جامعه‌شناس مشهور مي‌گويد: ذهن‌هاي ناهوشيار ما از قدرت عشق مطلقاً غافل و بي‌خبرند، كوچكترين اعتقادي به آن ندارد و آن را پديده‌اي خيالي مي‌پندارند. از نقطه نظر ما عشق يك نوع خودفريبي- افيون ذهن ما- يك فكر ايده‌آلي و از نظر علمي ثابت نشده است.

ما سعي داريم در مقابل همه تئوري‌هايي كه معتقد به قدرت و نفوذ عشق است، جبهه‌گيري كنيم. نظريه‌هايي روي نفوذ و تأثير عشق در تعيين وشكل‌گيري رفتار و شخصيت و تأثير آن بر تكامل زيستي، اجتماعي، معنوي و فكري، تأكيد مي‌گذارد و اعتقاد داردكه عشق حتي مي‌تواند بر روند حوادث تاريخي و شكل دادن به جريانات اجتماعي، فرهنگي مؤثر افتد.

 گمشده‌اي كه تا خود نخواهيم پيدا نمي‌شود و ما آن را همچنان، به طور ناخودآگاه با غبار ذهن خود دور مي‌كنيم.           

سعيد بي‌نياز:«من هر چي مي‌کشم از اين کله خنگم مي‌کشم»، «آي‌کيو مث سرنوشت آدم مي‌مونه تغييرش نمي‌شه داد، فقط به جاي پيشوني تو مغزش نوشته شده!»«طرف شايد هيچي‌ام بارش نباشه‌ها ولي نمي‌دونم چه جذبه‌اي داره که زود تو يه جمع خودشو مي‌کشه بالا»، «طرف معدلش بالاي 19 بود ولي نمي‌دونم چرا  سر کنکور گند زد»، «مي‌گن ديگه دوره‌اي که IQ بالا آدمو موفق مي‌کرد سر اومده، الان دوره  شده دوره EQ»، «راستي تو مي‌دوني اينEQ  که مي‌گن چيه؟» همه اين جمله‌ها از 2چيز حکايت مي‌کنند؛ گلايه  از بهره هوشي (IQ) و اشتياق براي شناختن بهره هيجاني (EQ). [سازگاري اجتماعي و هوش هيجاني]

مطلب را که بخوانيد دست‌تان مي‌آيد که چرا اين دو حرف کوچولو اين‌قدر سر و صدا به پا کرده‌اند.

نوشتن در مورد هوش هيجاني، خيلي ساده نيست. نوشتن از يک واژه دقيق علمي‌ که گوش شيطان کر به همان شسته رفتگي تبديل شده به يک واژه در روان‌شناسي عامه‌پسند. خيلي ساده است که يکهو بپريم توي حوض هوش هيجاني و بي‌خيال امپراتوري کبير هوش شناختي شويم.

تا همين 17 سال پيش هر فرد عادي يا متاسفانه هر روان‌شناس کتاب قورت‌ داده‌اي که مي‌خواست از موفقيت حرف بزند، فرمانده بلامنازع ذهنش کلمه «باهوش» بود. البته چون هوش هيجاني آن موقع تعريف نشده بود، هوش مساوي بود با هوش‌ شناختي.

هوش آمدني بود نه آموختني!هر کتاب بازاري هوش هيجاني را ورق بزنيد و هر مقاله‌اي که در مورد اين هوش بخوانيد مي‌بينيد که منفورترين واژه همين هوش شناختي است. اما نويسنده غالبا (از فرط هيجان بالا و هوش هيجاني پايين احتمالا!) يادش مي‌رود ماهيت اين هميشه متهم را مشخص کند.

وقتي شما مي‌رويد پيش يک روان‌سنج و مي‌خواهيد هوشتان را بسنجد، او به طور پيش‌فرض هوش شناختي شما را مي‌سنجد و وقتي مي‌گوييد «عدد بده» رقمي ‌را به شما مي‌دهد که مردم به آن مي‌گويندIQ. اين عدد نشان مي‌دهد که شما از نظر توانايي‌هاي شناختي در چه سطحي هستيد.

اين توانايي‌هاي شناختي هم برخي معلومات مدرسه‌اي مثل استدلال، توانايي حل مسئله، اطلاعات عمومي، توانايي تعريف کردن واژه‌ها و فوق فوقش توانايي ساختن يک کل از تعدادي جزئيات است. پس هوش شناختي که مي‌گويند يعني باهوش بودن در استدلال کردن، محاسبه، حل مسئله، تعريف کردن واژه‌ها، اطلاعات عمومي ‌و چيزهاي کاملا عقلاني و خشکي از اين قبيل.

اما اين هوش شناختي 2عيب بزرگ داشت؛ اول اينكه بيشتر مي‌توانست موفقيت در تحصيل را پيش‌بيني کند نه موفقيت در جنبه‌هاي ديگر زندگي، و دوم اينکه پايه‌هاي مغزي‌اش ارثي بود. الان حتي آسان‌گيرترين و خوش‌فکرترين نظريه‌پردازان هوش هم مي‌گويند آخرين حد هوش شناختي يک آدم از همان اول عمرش مشخص است.

محيط زندگي‌اش فقط مي‌تواند او را به اين ماکسيمم برساند يا از قافله‌اي که حقش است، عقب نگه‌اش دارد؛ اما پيش رفتن از اين ماکسيمم ژنتيکي ابدا ممکن نيست. اين يك پاشنه آشيل (احتمالا هوش شناختي هر دو پاشنه‌اش غير رويين‌تر باقي مانده!) باعث شد هوش هيجاني با به بازار آمدن‌اش خيلي سر و صدا کند. چرا؟ برويد به مرحله بعد!

هوش هيجاني وارد مي‌شود!هوش هيجاني پاشنه‌هايش هم مثل بقيه بدنش رويين‌تن و فابريک باقي ماند! از يک طرف از همان اول تبليغ شد که اگر هوش شناختي تغييرناپذير و  ارثي است، هوش هيجاني کاملا آموختني و وابسته به محيط است. در واقع هوش هيجاني، يک مهارت است.

از طرف ديگر، هر تحقيقي مي‌شد، بيشتر ثابت مي‌کرد که هوش هيجاني، پيش‌بيني‌کننده خوبي براي موفقيت در زندگي زناشويي، شغلي، عبور از بحران‌ها، تربيت فرزندان، مديريت و حتي آموزش و پرورش است؛ آموزش و پرورشي که به طور سنتي رقابت را بر توانايي‌هاي شناختي گذاشته بود (و متاسفانه در کشور ما هنوز هم تاکيدش همان‌هاست).

اما اين هوش ديگر چه جورش بود که مي‌شد رفت نشست پيش يک نفر و لا اقل اصول «باهوش شدن» را از او ياد گرفت؛ هوشي که مثل هوش شناختي، ماشين ارثي اجدادي نيست بلکه  مثل رانندگي کردن يک مهارت است که بايد خودت به‌تدريج يادش بگيري.

هوش هيجاني يعني چه؟ساده‌ترين و احتمالا بهترين جواب به اين سؤال، يک مقدمه جنايي مي‌خواهد. بايد اين ترکيب را از وسط نصفش کنيم و ببينيم توي هر شقه چه خبر است. «هوش» به قول پياژه – يکي از برترين‌هاي روان‌شناسي قرن بيستم – در يک تعريف دو کلمه‌اي، يعني توانايي سازگار شدن. البته اين سازگار شدن در فارسي خيلي معناي منفعلي دارد.

هوش يعني اينکه آن‌قدر آدم توانا باشد که بتواند خودش را با هر شرايط جديدي وفق دهد و با موفقيت از چالش‌هاي آن شرايط بگذرد. حالا اين چالش مي‌تواند حل يک مسئله سر امتحان باشد (چالشي که تا قبل از 1990 روي شبيه  آن خيلي تاکيد مي‌شد) و مي‌تواند مديريت کردن خشم موقع يک بحران خانواده باشد (چالشي که  طرفداران هوش هيجاني روي آن خيلي تاکيد داشتند).

پس يک طرف شقه، موفق بيرون آمدن از چالش‌هاي زندگي بود که اسمش را گذاشته بودند هوش. اما روح جديد در شقه ديگر اين عبارت دميده شده بود؛ يعني هيجان. هيجان توي گفت‌و‌گوهاي ما ايراني‌ها کلمه‌اي است که هميشه مساوي است با يک حس فعال و با ريتم تند مثل خوشحالي يا خشم يا تعجب زياد. اما در واقع حيطه هيجان در کلمه هوش هيجاني وسيع‌تر از اين حرف‌هاست.

از حس غمگيني ملايمي ‌که دم غروب به‌تان دست مي‌دهد گرفته تا جدي گرفتن حالت صورت‌تان هنگام دروغ گفتن به استاد در کلاس درس. در واقع هيجان هم حس‌هاي تند و کند درونمان را شامل مي‌شود و هم نمودي که خواسته و ناخواسته با ظاهرمان بروز مي‌دهيم؛ ظاهري که فقط رنگ رخساره نيست.

هوش هيجاني آمد اين 2شقه را چسباند به هم و از نو آدمي ‌دوباره ساخت؛ يعني اگر تا قبل از تعريف شدن هوش هيجاني در روان‌شناسي معني باهوش بودن، گذشتن موفق از چالش‌هايي بود که IQ بالا مي‌خواست؛ مثلا محاسبات خفن يا اطلاعات عمومي ‌توپ، حالا ديگر هوش يک معني ديگر هم پيدا کرده بود؛ يعني گذشتن از چالش‌هاي هيجاني با استفاده از قدرت‌هايي مثل شکيبايي، توانايي همدلي کردن با ديگران، توانايي شناختن احساسات خود و توانايي مديريت کردن هيجانات. البته يادتان باشد که معادل مفهوم  «هوش هيجاني» EI است و EQ تبديل مفهوم هوش هيجاني به يک کميت يا عدد؛ يعني تست هوش هيجاني  را که از شما مي‌گيرند، عددي که مي‌دهند اسمش هست EQ.

قدرت‌هايي که آموختني بودند نه ارثيهوش هيجاني باعث شد که هم نظر روان‌شناس‌ها در مورد موفقيت آدم‌ها تغيير اساسي پيدا کند و هم اعتبار جديدي براي روان‌شناسي آورد.

گرچه انتقادات وارد و ناواردي هم به اين قضيه بود و مهم‌ترين‌اش هم از مشهورترين منتقد فرويد «هانس آيزنک» که دست از سر هوش هيجاني هم بر نداشت و گفت: «اين مرتيکه «گلمن» مي‌خواهد همه ويژگي‌هاي مورد نظر خودش را بکند زيرمجموعه هوش. بعيد مي‌دانم نظريه اين تازه به دوران رسيده‌ها علمي ‌باشد». البته الان آيزنک چند سالي هست که عمرش را داده به شما و کتاب‌هاي «هوش هيجاني» گلمن دارد مثل اسب فروش مي‌رود. حالا اين گلمن کي هست؟ قصه از کجا شروع شد را بخوانيد.

قصه از کجا شروع شد؟قصه از جاي دوري شروع نشده است. اين کلمه هوش هيجاني آن‌قدر بين بچه‌هاي رشته روان‌شناسي و مديريت خودمان باب شده است که آدم تعجب مي‌کند وقتي مي‌بيند کلمه‌اي است که هنوز فقط 17 سال دارد. بله! دقيقا 17 سال!

سال1990، 2تا آمريکايي بيکار به نام‌هاي  پيتر سالووي و جان ماير از 2تا دانشگاه گنده آنجا نشستند با هم يک مقاله دادند که اولين بار کلمه هوش هيجاني در آن به کار رفته و تعريف شده بود؛ «هوش هيجاني يعني شناخت و مديريت احساسات خود و ديگران و استفاده از هيجانات براي هدايت فکر».

البته قبل از آنها يکي از هم دانشگاهي‌هاي پيتر به نام هوارد گاردنر  که سر پرسودا و البته خلاقي داشت، يک نظريه داده بود با عنوان «هوش‌هاي چندگانه». او در بين هوش‌هاي هفت‌گانه‌اش چيزي شبيه به هوش هيجاني هم گذاشته بود اما اسمش را گذاشته بود «هوش درون فردي»؛ عبارتي که هم مبهم بود و هم چندان براي يک ترکاندن در داخل و بيرون دنياي روان‌شناسي خوش‌فرم نبود (البته اگر شما با همين 2خط از گاردنر خوشتان آمده مي‌توانيد برويد توي همشهري آن‌لاين يکي از مطلب‌هاي قبلي همين صفحه با عنوان «فيلم‌ها با ما چه مي‌کنند» را جست‌‌وجو کنيد).

اما سکه «هوش هيجاني» نه به نام گاردنر خورد و نه به نام سالووي و ماير. الان همه دنيا اولين نامي ‌که کنار هوش هيجاني به ذهنشان مي‌رسد، «دانيل گلمن» است؛ يک روان‌شناس و در عين حال ژورناليست دوست‌داشتني که کتاب جذابي به نام «هوش هيجاني» را نوشت و تمام پيشخوان‌هاي کتاب‌هاي موفقيت دنيا را تسخير کرد. نام کتاب آن‌قدر گنده بود که حتي روي جلد مجله تايم هم رفت.

احتمالا گلمن -استاد دانشگاه‌ هاروارد- هم هوش هيجاني‌اش از سالووي و ماير بيشتر بوده و هم هوش شناختي‌اش! به هر حال، او کتابي نوشت که در ايران خودمان هم بارها و بارها با نام‌هايي چون هوش هيجاني،  هوش عاطفي و هوش احساسي بارها و بارها تجديد چاپ شده و دل جماعتي را به افزايش هوش‌شان خوش کرده است.

الان هم هر دانشگاهي که رشته روان‌شناسي و مديريت دارد، لااقل يک پايان‌نامه در مورد رابطه هوش هيجاني يا هر چيزي که فکرش را بکنيد، دارد؛رابطه هوش هيجاني با شيوه‌هاي مديريت، شيوه‌هاي آموزشي، شيوه‌هاي فرزندپروري، راه‌هاي مقابله با استرس و حتي شوخ‌طبعي!

هوش هيجاني پشت ويترين کتابخانهکتاب‌هاي زيادي با ترجمه‌هاي خوب و بد توي بازار هستند ولي ما به رسم همکاري با جناب گلمن در هر دو جنبه روان‌شناسي و روزنامه‌نگاري کتاب‌ها را با اين اولويت‌بندي پيشنهاد  مي‌کنيم:

1 ـ هوش هيجاني، دانيل گلمن، ترجمه نسرين پارسا، انتشارات رشد2 ـ هوش هيجاني- مهدي گنجي- انتشارات ساوالان3 ـ هوش هيجاني، ديدگاه سالووي و ديگران، تاليف و ترجمه دکتر نسرين اکبرزاده، انتشارات فارابي

هوش هيجاني روي وبwww.parsei.comطبق، نتايجي که گوگل مي‌دهد دقيقا 14400 سايت فارسي روي وب، نامي‌ از هوش هيجاني برده‌اند. البته احتمالا اگر شما الان اين سرچ را تکرار کنيد نتيجه طي اين يک هفته بيشتر و بيشتر خواهد بود.

اما فقط يک سايت فارسي وجود دارد که همه هم و غمش هوش هيجاني است؛ يک روان‌شناس به نام بهمن ابراهيمي‌ که خودش 2تا از کتاب‌هاي گلمن را ترجمه کرده، برداشته سير تا پياز هوش هيجاني را برايتان ريخته توي يک وب به نام «هوش هيجاني».

خوبي اين وب، اين است که در مورد هوش هيجاني از موقعي که توي کله سالووي و ماير وول مي‌خورده، نوشته شده تا موقعي که شده موضوع پايان‌نامه دانشجوهاي روان‌شناسي دانشگاه‌هاي ايران.

کاربرد هوش هيجاني در آموزش و پرورش، کاربرد هوش هيجاني در تربيت فرزندان و معرفي کتاب‌ها و تحقيقات روان‌شناسي که در مورد هوش هيجاني در ايران نوشته شده‌اند، از بخش‌هاي جالب اين سايت‌اند.

باهوش شدن در 6 گامهمان‌طور که حتما در متن خوانده‌ايد (و اگر نخوانده‌ايد جان مادرتان اول برويد متن را بخوانيد!) هوش هيجاني را مي‌شود آموخت. البته باهوش شدن از نوع هيجاني به همين سادگي که ما تيتر مي‌زنيم، نيست ولي ما فقط قدم اول را با شما برمي‌داريم؛ دانستن و توانستن‌اش با شما.

1 ـ احساسات خود را بشناسيد. در مورد اينکه وقتي از احساسات و هيجانات حرف مي‌زنيم از چه چيزي حرف مي‌زنيم، در بخش «هوش هيجاني يعني چه؟» مختصري توضيح داده‌ايم. شايد شما هم تجربه کرده باشيد وقتي را که آدم اصلا نمي‌داند که چه مرگش است؛ اصلا خوشحال هست يا نيست! اگر اين وقت‌هاي «نمي‌دونم چمه» در زندگي‌تان کم باشد برده‌ايد وگرنه بد نيست گاهي از خودتان بپرسيد: «من الان واقعا چه حسي دارم؟» و مهم اينکه براي حس نورسيده‌تان، نامي از پيش داشته باشيد.

2 ـ حس ديگران را بشناسيد. خدايي‌اش راحت نيست ولي خب، بيشتر وقت‌ها رنگ رخساره و لرزش دست و عرق پيشاني و انحناي لب از سر درون خبر مي‌دهند. لااقل اين را بدانيد که چه حسي، چه نشانه جهاني و صد البته چه نشانه ايراني دارد. بهترين راهش هم اين است که توي تنهايي خودتان، نشانه‌هاي بدني حس خودتان را بدانيد و زبان بدن خودتان را بفهميد.

3 ـ با  ديگران  همدل شويد. توقع نداريد که گام سوم هم به‌راحتي گام اول باشد؟ اين همدلي هم از آن کلمه‌هايي است که معناي غلط‌اندازي در فارسي دارد. همدلي وسيع‌تر از هم حس شدن با يک مخاطب شاد يا غمگين است. شما بايد بتوانيد لااقل به‌طور موقت از دريچه نگاه يک نفر ديگر به جهان نگاه کنيد و بعد در مورد شرايط قضاوت کنيد؛ چيزي که نياز به استفاده کمي ‌عقل دارد و استفاده بسيار از دل. و  بيخود نيست که شده جزو اصول هوش هيجاني و بيخود نيست که روان‌شناس‌هاي ايراني ترجمه‌اش کرده‌اند به همدلي.

4 ـ مدير هيجان‌هايتان باشيد نه كارگرشان! اين هم خدايي‌اش سخت است و اگر بخواهيم در مورد همه حس‌ها بگوييم، مي‌شود مثنوي هفتاد من. منبع در مورد مديريت هيجان‌ها زياد است اما فقط بدانيد که مديريت هيجان فقط مديريت خشم و نفرت نيست؛ گاهي شما بايد غم‌هايتان را هم مديريت کنيد تا «روحتان را ذره‌ذره در انزوا نجوند». سخت است، قبول.

5 ـ در روابط اجتماعي ماهر باشيد! به خيالتان آدم‌هاي جذاب تاريخ همين‌طوري و يکهويي شده‌اند مصلح يک ملت؟ همه آنها اول با يک نفر ايده‌هايشان را مطرح کرده‌اند اما چون «هنر رابطه برقرار کردن با ديگران» را مي‌دانستند، گروهشان از 2 نفر تبديل شد به يک ملت.

حالا درست است که  شما نمي‌خواهيد مصلح شويد ولي با توجه به اينكه اجبارا موجودي اجتماعي هستيد، بهتر است اين هنر را ياد بگيريد. چطوري؟ با مشاهده روابط آدم‌هاي محبوب، با انرژي گذاشتن روي روابط صميمي، با برداشتن گام 3، با برداشتن حتي گام 4 و به قول شريعتي با خواندن و خواندن و خواندن؛ البته نه خواندن همه کتاب‌هاي بازاري قفسه‌هاي موفقيت!

6 ـ شکيبا باشيد! بار چندم است که اينجا مي‌گوييم صبور باشيد؟ باز هم مي‌گوييم چون تغيير کردن آدمي‌ سخت است. خيلي سخت‌تر از آنکه جز با صبوري حتي بشود تصورش را کرد. پس اگر هوشت در 3سوت نرفت بالا، نگران نباش! لااقل 3ميليون سوت‌بلبلي لازم است که يک نفر همين 6 گام را هميشه بکند ملکه ذهنش. نگران نباشيد و صبور باشيد!       

مهتاب خسروشاهي:چه کسي مي‌تواند ادعا کند که تا به‌حال عصباني نشده است؟همه ما بعضي اوقات را به ياد مي‌آوريم که از کوره در رفته‌ايم و سر عزيزترين کسانمان هم داد کشيده‌ايم يا حرفي زده‌ايم که بعدا از آن پشيمان شده‌ايم.

 روان‌شناسان معتقدند عصبانيت، واکنش طبيعي همه ما در مقابل مسائل ناخوشايند است. اين مسائل مي‌تواند ناشي از درگيري با همکاران در محيط کار، درگيري با مشکلات همسر و فرزندان، خانواده، دوست و آشنا و… باشد. گاهي هم مي‌تواند به دليل مشغول‌ بودن ذهنمان، بدون آنکه کسي ما را آزرده باشد، اتفاق بيفتد.

در همه اين حالت‌ها پس از برطرف‌ شدن مشکل يا مشکلات، عصبانيت ما هم از بين مي‌رود همچنين کمي مدارا و هم‌فکري با همسرمان براي رفع عصبانيت او کافي است. اما هيچ فکر کرده‌ايد که اگر همسري داريد که بي‌دليل از کوره درمي‌رود، بايد چه برخوردي با او داشته باشيد؟

در مواردي عصبانيت به رفتار شاخصي در همسرمان تبديل مي‌شود و او هميشه بدون وجود مشکلي، عصباني است. در اين شرايط، هرچند نمي‌توانيم او را بيمار رواني بدانيم اما بي‌شک او نياز به کمک و درمان دارد چون به بيماري «عصبانيت پايدار» مبتلا است. اينجا ديگر با يک مشکل اندکي پيچيده‌تر مواجهيد.

وقتي کسي عصبانيت يا تنش پايدار دارد که بدون هيچ علت خاصي در بيشتر اوقات عصباني است و اين عصبانيت را با ناآرامي، داد زدن، بهانه‌گيري، فحاشي، پرتاب کردن اشيا، خودزني، قهر، اوقات تلخي و… نشان مي‌دهد.

در حالي که در عصبانيت عادي، علتي براي بروز عصبانيت وجود دارد اما در عصبانيت پايدار اغلب دليلي براي عصبانيت وجود ندارد. مهم‌تر آنکه اين رفتار تهاجمي هر لحظه، حتي در شادترين لحظه‌هاي زندگي نيز ممکن است بروز کند!

2 نکته کليديبي‌ترديد زندگي با فردي که  دائما عصبي و پرخاشگر است، کار ساده‌اي نيست چرا که اين زندگي همواره با استرس و هيجان، کلافگي، ترس و ناامني همراه  است. غير قابل پيش‌بيني بودن عصبانيت شريک زندگي‌مان بيش از هر چيز آزاردهنده است چون نمي‌دانيم که کي و کجا عصباني خواهد شد.

بنابراين براي رهايي از اين اضطراب و مدارا کردن با  او بايد اين 2 نکته را همواره به ياد بسپاريم: شريک زندگي ما بيمار است و رفتارهاي  يک بيمار هيچ‌گاه قابل پيش‌بيني نيست. اما براي درمان او بايد سريعا اقدام کنيم.  با او جر و بحث نکنيم و تحمل کنيم تا عصبانيت او فروكش کند. پرهيز از هرگونه مجادله به‌ويژه در جمع، بهترين راهکار است.

درمان اين درداشاره کرديم که اين رفتار دليلي جز بيماري ندارد. درمان اين بيماري، نياز به کمک و مشاوره يک کارشناس دارد اما مراحل اوليه آن بايد از خانه و به‌خصوص از خود ما شروع شود. راه‌هاي زير در اين‌باره کمک خواهد کرد.

حفظ آرامش ترديدي نيست که عصبي ‌شدن هيچ مشکلي را برطرف نخواهد کرد. آرام باشيم تا بتوانيم روند بهبودي او را تسريع کنيم.

يک راه مناسب اين است که  هنگام عصبانيت همسرمان با فکر کردن به مسائل مختلف، حواس خود را پرت کنيم تا با او وارد بحث نشويم زيرا با آرامش بيشتر مسائل حل مي‌شوند.

مشکل طرف مقابل را درک کنيماگر باور کنيم که همسر ما بيمار است و اين رفتار او از روي لجبازي يا بي‌احترامي به ما نيست، مي‌توانيم براي درمان، او را بهتر همراهي کنيم.

گوش کنيم زماني که همسرمان درباره مشکلش صحبت مي‌کند، بايد به‌دقت به حرف‌هاي او گوش کنيم. از ميان حرف‌هاي او مي‌توانيم به مشکلات، درگيري‌هاي روحي – رواني، حساسيت‌‌ها، حالت‌هاي عصبي و زمان و نحوه بروز حمله‌هاي عصبي او پي ببريم. به اين ترتيب، به او بهتر کمک خواهيم کرد.

ريشه‌يابي کنيمروان‌شناسان عقيده دارند بروز اين حالت‌هاي عصبي به‌دليل پريشاني‌ها و اضطراب‌هاي نهفته است. بنابراين بايد با گوش‌کردن به صحبت‌هاي همسرمان او را در پيدا‌کردن ريشه‌هاي اين رفتار نامناسب کمک کنيم. اين رفتارها مي‌تواند نشان‌دهنده سپري‌کردن کودکي يا نوجواني پراضطراب باشد.

ترس و اضطراب را پنهان نکنيم اگر همسرمان از ترس و اضطراب ناشي از رفتارهايش با ما صحبت کرد، بدون سرزنش با او همراه شويم و درباره اضطراب خودمان هم با او حرف بزنيم.  به او بگوييم که زماني که او عصبي و پرخاشجو مي‌شود، مي‌ترسيم. با صحبت کردن درباره احساس‌هاي ناخوشايند مشترک، مي‌توان به راه‌هاي بهتري براي درمان دست يافت.

مدارا کنيمهمسرمان را متوجه کنيم که ما و فرزندان‌مان با او مدارا مي‌کنيم. درباره تاثير نامطلوب اين رفتارها بر فرزندان و زندگي مشترک‌مان با او صحبت کنيم. اما اين صحبت‌ها نبايد رنگ گله‌گذاري به‌خود بگيرد چون به نتيجه مورد نظر نمي‌رسيم. فقط بايد از او درخواست کنيم تا در رفتارهايش تجديد نظر کند.

اميد بدهيماگر مي‌بينيم همسرمان براي بهبودي تلاش مي‌کند، به او اميد بدهيم. درباره تغيير رفتار او صحبت کنيم تا متوجه شود که تلاش او از نظر ما پنهان نمانده است. بي‌ترديد، او تلاش‌اش را چند برابر خواهد کرد. اميد دادن و تشويق کردن 2 نيروي قدرتمند براي تلاش و تغيير هستند.

از عبارت‌هاي خاص استفاده کنيمبه اين معني که هنگامي که همسرمان آرام است و تلاش مي‌کند تا درباره راه‌هاي رفع مشکلش با ما صحبت کند، از برخي عبارت‌هاي کليدي استفاده کنيم.

مثلا «تو مرا فراموش کرده‌اي و به خودت بيش از من اهميت مي‌دهي» و يا «اضطراب و نگراني مرا نمي‌بيني و متوجه نيستي که در جمع چقدر مضطرب هستم» يا «تو فرزندان‌مان را فراموش کرده‌اي، آنها به محبت تو و آرامش نياز دارند». اين عبارت‌هاي خاص در ذهن همسرمان نقش مي‌بندد و هنگامي که قصد تکرار رفتارش را دارد، به ياد اين صحبت‌ها مي‌افتد.

 روان‌شناسان اسم اين عبارت‌ها را «ضربه ذهني» گذاشته‌اند و عقيده دارند اين صحبت‌ها مثل ضربه کارسازي مانع از تکرار رفتارهاي نامناسب همسرمان مي‌شود.

اعتماد به ‌نفس داشته باشيم با وجودي  که حفظ  اعتماد به ‌نفس زماني که همسرمان در ميان جمع عصباني مي‌شود، کار ساده‌اي نيست اما با تسلط بر نفس مي‌توان شرايط را کنترل کرد. بايد با آرامش خودمان، به او براي فرو خوردن خشمش کمک کنيم.

برنامه‌ريزي بلندمدتترديدي نيست که درمان همسرمان مدتي طول مي‌کشد. اما اگر از ابتدا زمان مشخصي را براي درمان همسرمان در نظر بگيريم و فقط به رسيدن به آن زمان فکر کنيم، تلاشمان نتيجه‌اي نخواهد داشت.

بايد تا  برطرف‌شدن مشکل، بدون کلافگي و خستگي با او همراه  بشويم. فراموش نکنيم يک بيماري ريشه‌دار، هيچ‌وقت به‌سرعت درمان نمي‌شود و نياز به گذر زمان و تلاش دارد.

  ناهيد محمدپور : مغز انسان در قرن 21 زندگي مي‌كند، درصورتي‌كه قلب او در عصر پارينه‌سنگي استآيا تا به حال با افرادي روبه‌رو شده‌ايد كه از هوش كافي برخوردار بوده اما در زندگي اجتماعي و شغلي خود موفق نبوده‌اند؟

اين پرسش نشان مي‌دهد كه ما از مطالعه جنبه‌هاي مهمي از توانمندي‌هاي انساني در ارزيابي هوش غافل مانده‌ايم. تئوري‌هاي جديدي درباره هوش ارائه شده كه به‌تدريج جايگزين تئوري‌هاي سنتي مي‌شوند.

زماني كه روانشناسان درمورد مسائل هوش و تفكر به پژوهش پرداختند، مركز توجه آنها جنبه‌هاي شناختي مانند حافظه و حل مسئله بود. اما پژوهشگراني بودند كه در همان زمان خاطرنشان مي‌ساختند جنبه‌هاي غيرشناختي نيز بايد مورد توجه قرار گيرد.

پيشينه هوش هيجاني (EQ) را مي‌توان در ايده‌هاي وكسلر (روانشناس) به‌هنگام تبيين جنبه‌هاي غيرشناختي هوش عمومي جست‌وجو كرد. وكسلر درصدد آن بود كه جنبه‌هاي غيرشناختي و شناختي هوش عمومي را با هم بسنجد. تلاش او در زمينه درك و فهم «سازگاري اجتماعي» و در تنظيم تصاوير شناخت و تميز «موقعيت‌هاي اجتماعي» بود.

در سال 1968 كتل و بوچر روانشناساني بودند كه سعي داشتند تا هم پيشرفت تحصيلي در مدرسه و هم خلاقيت را از طريق توانايي، شخصيت و انگيزه افراد پيش‌بيني كنند. آنها موفق شدند اهميت اين موضوع را حتي در پيشرفت دانشگاهي نيز نشان دهند. پژوهش‌هاي انجام شده توسط سيپس و همكارانش (1987) نشان مي‌دهد كه بين درك و فهم تصاوير و شاخص‌هاي هوش اجتماعي همبستگي معناداري وجود دارد.

ليپر (1948) نيز بر اين باور بود كه «تفكر هيجاني» بخشي از «تفكر منطقي» است.

روانشناسان ديگري نظير ميير (1993) و سالوي نيز پژوهش‌هاي خود را بر جنبه‌هاي هيجاني هوش متمركز كرده‌اند. ايده EQ پس از 50 سال بار ديگر توسط گاردنر (1983) استاد روانشناسي دانشگاه هاروارد دنبال شد. او هوش را مشتمل بر زباني، موسيقايي، منطقي، رياضي، جسمي، ميان‌فردي و درون‌فردي مي‌داند.

تعريف هوش هيجاني

مي‌دانيم كه در مغز ما چيزي به‌نام IQ (هوش‌بهر) وجود دارد كه سال‌ها فكر مي‌كرديم كه فرمانرواي بدن است و رفتار ما براساس تشخيصي كه او مي‌دهد كنترل مي‌شود، هركجا رفتار خردمندانه‌اي از كسي سرمي‌زند يا برعكس، سريع به او IQ بالا يا IQ پايين مي‌گوييم. اما در سال 1990 يكي از ناشناخته‌ها توسط دانيل گلمن كشف شد كه به‌گونه‌اي گسترده به‌صورت بخشي از زبان روزمره درآمد و بحث‌هاي بسياري را برانگيخت.

 متفكران، مخترعان و به‌طور كلي روشنفكران تعاريف متفاوتي از هوش دارند و به‌عنوان مثال فيلسوفان در تعريف هوش بر انديشه‌هاي مجرد، زيست‌شناسان بر قدرت سازش و بقا، متخصصان تعليم و تربيت بر توانايي و روانشناسان عمدتا بر قدرت سازگاري فرد در محيط يا توانايي درك و استدلال تأكيد دارند.

روانشناسان هوش‌هاي مختلفي را شناسايي كرده‌اند كه بيشتر اينها مي‌توانند در 3 گروه دسته‌بندي شود: هوش عيني، هوش انتزاعي و هوش اجتماعي. هوش عيني، توانايي درك اشياء و كار كردن با آنهاست، درحالي‌كه هوش انتزاعي توانايي در نشانه‌هاي كلامي و رياضي است. شناسايي هوش اجتماعي به روان‌شناسان كمك مي‌كند تا آنها بتوانند تشخيص دهند چه كساني از توانايي درك اشخاص و ايجاد رابطه با ديگران برخوردارند كه اولين‌بار توسط ثرندايك در سال 1920 تعريف شد. هوش هيجاني ريشه در تعريف هوش اجتماعي دارد.

گلمن هوش هيجاني را چنين تعريف مي‌كند. «هوش هيجاني نوعي ديگري از هوش است. اين هوش مشتمل بر شناخت احساسات خويشتن و استفاده از آن براي اتخاذ تصميم‌گيري‌هاي مناسب در زندگي است. عاملي كه به‌هنگام شكست در شخص ايجاد انگيزه و اميد مي‌كند.

 او معتقد است كه (IQ) در بهترين حالت خود فقط عامل 20 درصد از موفقيت‌هاي زندگي است، 80 درصد موفقيت‌ها به عوامل ديگر وابسته است و سرنوشت افراد در بسياري از موارد در گرو مهارت‌هايي است كه هوش هيجاني را تشكيل مي‌دهد.

 نظريه‌پردازان هيجاني معتقدند كه EQ به ما مي‌گويد كه چه كار مي‌توانيم انجام دهيم، درواقع EQ ،يعني داشتن مهارت‌هايي تا بدانيم كي هستيم، چه افكار، احساسات، عواطف و رفتاري داريم، يعني شناخت عواطف خود و ديگران، تا بتوانيم براساس آن رفتاري مبتني بر اخلاق وجدان اجتماعي داشته باشيم.

ما براي موفقيت در قبولي در دانشگاه نيازمند IQ هستيم ولي براي موفقيت در زندگي فردي و شغلي به هوش هيجاني نياز داريم. در محيط كار هوش هيجاني نقش بارزتري در داشتن عملكرد مطلوب نسبت به ساير قابليت‌ها از قبيل هوش‌شناختي يا مهارت‌هاي فني ايفا مي‌كند، لذا با پرورش و رشد هيجاني و قابليت‌هاي آن، هم سازمان و هم كاركنان از مزاياي آن بهره‌مند مي‌شوند.

 EQ مانند IQ قابل اندازه‌گيري است و در آموزش و پرورش از ويژگي‌هاي اكتسابي بالاتري نسبت به IQ برخوردار است؛EQ امكان آگاهي از هيجانات و به‌طور كلي، كنترل، جهت‌دهي و مديريت آن را فراهم مي كند تعداد زيادي از افراد جامعه IQ بالايي دارند اما كارهاي احمقانه انجام مي‌دهند، چون مديريت هيجان ندارند.

در واقع هيجان در موارد مختلفبر آنها مديريت مي‌كند. يكي از مهم‌ترين تفاوت‌هاي هوش‌بهر با هوش هيجاني اين است كه IQ از طريق ژنتيك اما EQ از طريق آموزش ايجاد مي‌شود.

به‌نظر مي‌رسد ساختار مغز انسان با وجود رشد سرسام‌آوري كه در علوم رياضيات و منطق داشته است از نظر عواطف با انسان‌هاي اوليه تفاوت چنداني نكرده است. هنوز در عكس‌العمل انسان درقبال خشم، جريان خون به سمت دست‌ها و تندتر شدن ضربان قلب است.

دربرابر ترس، خون به عضلات پا جريان مي‌يابد و گريختن را آسان مي‌كند و درنتيجه صورت رنگ خود را از دست مي‌دهد و دربرابر عشق دچار انگيختگي پاراسمپاتيكي مي‌شود كه واكنش از آرامش كلي و خردمندي را پديد مي‌آورد و درهنگام تعجب ابروها را بالا مي‌اندازد تا ميدان ديد وسيع‌تري داشته باشد. درواقع با وجود رشد بسيار بالاي خردورزي در انسان كه فاصله زياد با اجرا پيدا كرده است، قلب و عواطف و احساسات انسان‌ها تغييرات زيادي نكرده‌اند و انسان در اين زمينه رشد چشمگيري نداشته است.

با وجود آن‌كه خيلي پيش از آنكه مغز متفكر و منطقي پديد آيد، مغز هيجاني وجود داشته است درواقع مسائل هيجاني مربوط به بادامه مغز است كه به‌عنوان مخزن خاطرات هيجاني عمل مي‌كند. مغز انسان در قرن 21 زندگي مي‌كند، درصورتي‌كه قلب او در دوران پارينه‌سنگي است.

مؤلفه‌هاي هوش هيجاني

هرچند هوش هيجاني با هوش‌بهر ارتباط دارد ولي ازلحاظ مفهوم نظري و عملكرد، كاملا با آن تفاوت دارد، مؤلفه‌هاي هوش هيجاني به قرار زير است:

درون‌فردي: شامل خودشكوفايي، استقلال و خودآگاهي عاطفي

 بين‌فردي: شامل حل مسائل و آگاهي به واقعيت

سازگاري: شامل كنترل تكانه‌ها و تحمل فشارها

 نتيجه

هوش هيجاني به‌عنوان يك پديده مورد توجه، نه‌تنها حاوي جنبه تئوريك روانشناختي است، بلكه در ميدان عمل با ارتقاي آن مي‌توان براي بسياري از مشكلات نهفته زندگي پاسخ‌هاي مناسبي يافت.

هوش هيجاني برعكس هوش‌بهر قابل تغيير، اصلاح و ارتقاء است، پس شناخت هوش هيجاني يك استفاده كاربردي نيز خواهد داشت.         

– فرزانه فولادبند :نامه ارتقاي همکارتان را روي ميز مي‌بينيد و به جاي اينکه خوشحال شويد، دلتان مي‌گيرد.وقتي مي‌شنويد يکي از دوستان قديمي‌تان يک خانه بزرگ و زيبا خريده، گلويتان کيپ مي‌شود و از شنيدن خبر ازدواج يکي از اقوام که سنش از شما کمتر است، آن‌قدر لجتان مي‌گيرد که دلتان مي‌خواهد بزنيد زير گريه! اگر اين‌طور است، متاسفانه بايد بگوييم شما دچار حس ناخوشايند «حسادت» شده‌ايد و با اين احساس، بيشتر از همه به خودتان آسيب مي‌رسانيد.

حسادت هم يکي از احساسات انساني است؛ يک خشم دروني. حسادت از بدو تاريخ همراه انسان‌ها بوده و کمتر کسي است که در زندگي – حتي براي لحظه‌اي کوتاه – دچار اين حس نشده يا اين حس را از سوي اطرافيان‌اش تجربه نکرده باشد.

انسان‌ها دوست دارند بهتر از ديگران باشند و اگر فرد احساس کند ديگران بهتر از او هستند و خودش در مرتبه پايين‌تري قرار دارد، دچار حسادت مي‌شود.

روان‌شناسان و کارشناسان علوم رفتاري معتقدند عزت نفس و اعتماد به نفس باعث مي‌شود فرد در هر شرايطي خودش را ارزشمند بداند و به ديگران حسادت نکند.

حسادت فقط مربوط به ماديات نيست؛ هر چيزي مي‌تواند باعث ايجاد حسادت شود. گاهي انسان‌ها در انجام کار خير و کمک به ديگران هم دلشان مي‌خواهد از ديگران بهتر باشند و همين باعث حسادت مي‌شود. (کامراني و افشاري در سريال يک وجب خاک را که يادتان هست!)

چطور حسادت را از خودمان دور کنيم؟همه ما ممکن است گاهي در زندگي دچار حسادت شويم. ارتقاي شغلي همکاران، ماشين جديد همسايه يا حتي دوچرخه دوست‌تان ممکن است باعث حسادت‌تان شود.

براي بيشتر افراد، حسادت، احساسي زودگذر و مقطعي است اما بعضي مواقع حسادت آن‌قدر قوي و شديد است که شادي فرد را مي‌گيرد و بر روابطش با ديگران تاثير منفي مي‌گذارد. مراحل زير به شما کمک مي‌کند تا بر حس حسادت غلبه کنيد.

قدم اول:

به جاي اينکه به خاطر احساس‌تان نسبت به ديگران، خودتان را سرزنش کنيد، ريشه‌ها و دلايل حسادت‌تان را شناسايي کنيد.

روان‌شناسان مي‌گويند، حسادت در نتيجه اعمال و رفتار ديگران ايجاد نمي‌شود بلکه عدم اطمينان و اعتماد به‌نفس دروني افراد باعث به وجود آمدن چنين احساسي در افراد مي‌شود.

سعي نکنيد رفتار خودتان را توجيه کنيد. شايد گاهي وقت‌ها بتوانيد براي حسادت‌تان دليل قانع کننده‌اي پيدا کنيد اما در اغلب موارد اين‌طور نيست.

قدم دوم:

بهترين راه براي اينکه حسادت را از خودتان دور کنيد، اين است که اعتماد به نفس‌تان را تقويت کنيد.

همان‌طور که در مرحله قبل گفتيم، حسادت در نتيجه عدم اطمينان افراد به خودشان ايجاد مي‌شود نه رفتار و اعمال ديگران.

براي افزايش  و تقويت اعتماد به نفس‌تان از همين امروز اقدام کنيد. کتاب‌هاي مفيد در اين زمينه را مطالعه کنيد و در صورت لزوم از مشاور کمک بگيريد.

قدم سوم:

از تجربه‌هاي گذشته درس بگيريد و حسادت را کنار بگذاريد.

اگر در گذشته به کسي حسادت کرده‌ايد، با دقت بيشتري به آثار منفي حسادت در زندگي‌تان توجه کنيد. اجازه ندهيد حسادت بر روابط شما با ديگران تاثير منفي بگذارد.

قدم چهارم:

افراد خانواده و دوستان شما هر چه بيشتر پيشرفت کنند و در زندگي‌شان موفق شوند، بهتر مي‌توانند از شما حمايت کنند و اعتماد به نفس‌تان را بالا ببرند؛ بنابراين به جاي حسادت، به وجود آنها افتخار کنيد.

حسادت به داشته‌هاي ديگران، شما را عصبي، خشمگين و افسرده مي‌کند و همين باعث مي‌شود انرژي لازم براي پيمودن راه موفقيت را از دست بدهيد و نتوانيد پيشرفت کنيد.

قدم پنجم:

براي نعمت‌هايي که داريد، شکرگزار باشيد و سعي کنيد راضي باشيد و براي بهتر شدن تلاش كنيد.

حسادت وقتي به وجود مي‌آيد كه شخص احساس كند آنچه دارد، كمتر از آن چيزي است كه بايد داشته باشد.

بنابراين قانع و راضي بودن به آنچه که داريد، مي‌تواند شما را از اين احساس ناخوشايند دور کند.

قدم ششم:

برنامه‌تان را بر اساس اقدامات تنظيم کنيد. ياد بگيريد در لحظاتي که دچار حسادت مي‌شويد، قبل از اينکه اين حس تمام وجودتان را بگيرد، آن را تجزيه و تحليل کنيد.

به جاي فکر کردن به مواردي که حسادت‌تان را برانگيخته، به اين فکر کنيد که چه ضعف يا کمبودي در وجود‌تان باعث به وجود آمدن اين حس شده است.

شخصيت‌تان را رشد دهيد. به نقاط مثبت شخصيت‌تان فکر کنيد، قدر خودتان را بدانيد و ارزش وجود‌تان را درک کنيد.

فراموش نکنيد شأن شما بالاتر از اين است که به ديگران حسادت کنيد و با اين کار به خودتان آسيب برسانيد.        

– سعيد بي‌نياز:«مهارت‌هاي مقابله با خشم» مي‌توانند جلوي آسيب‌هاي  خشمگين شدن را بگيرند؛ آسيب‌هايي که هم ممکن است گريبان ديگران و خودمان را بگيرد.جلوي پايتان سنگ انداخته‌اند؟ به‌تان بي‌محلي کرده‌اند؟ در موردتان قضاوت غلط کرده‌اند؟ سرتان کلاه گذاشته‌اند؟ احساسات‌تان را تحقير کرده‌اند؟ به‌تان فحش داده‌اند؟ مي‌گوييد «حق داريد که خشمگين شويد؟».

 مي‌گوييد «حق داريد که پرخاشگري کنيد؟». مي‌گوييد «هرکس ديگري هم بود همين کار را مي‌کرد؟». به حرف‌هايتان مطمئن‌ايد؟ نمي‌شود کارهاي ديگري کرد؛ کارهايي که به ديگران بفهماند که شما ناراحت شده‌ايد اما در عين حال، ضرر عصباني شدن هم نداشته باشد؟ روان‌شناسان روش‌هايي را پيشنهاد مي‌کنند که مي‌توانيد براي مقابله با خشمگين شدن به کار گيريد؛ روش‌هايي که اسمش را گذاشته‌اند «مهارت‌هاي مقابله با خشم».

خشم يکي از پيچيده‌ترين و نيرومندترين هيجان‌هاي آدمي است؛ هيجاني که دارودسته فرويد معتقد بودند يکي از 2 غريزه اصلي بشر است (دومي را هم که حتما مي‌دانيد، چون همه مردم، فرويد را با آن غريزه مي‌شناسند!). دارودسته فرويد يک عقيده ديگر هم داشتند که تا الان کسي رويش حرفي نزده است؛ خشمگين شدن به خاطر احساس ناکامي است.

اين کلمه احساس را اين وسط جدي بگيريد. آنها تاکيد مي‌کردند اينکه ما احساس کنيم ناکام شده‌ايم (حتي اگر در واقعيت اين‌جور چيزي وجود نداشته باشد) موجب خشمگيني‌مان مي‌شود. البته روان‌شناسان جديدتر، ناکامي‌ها را ريزتر کرده و جزئي‌تر به قضيه نگاه کرده‌اند؛ آنها مي‌گويند مردم وقتي عصباني مي‌شوند که احساس کنند مورد بي‌عدالتي واقع شده‌اند يا انتظارات‌شان برآورده نشده است.  البته آنها باز هم جزئي‌تر تحقيق کرده‌اند و ديده‌اند که مردم وقتي هم مورد بي‌عدالتي واقع مي‌شوند، لزوما عصباني نمي‌شوند؛‌ آنها در صورتي داغ مي‌کنند که رفتار طرف مقابل خود را ناموجه، اجتناب‌پذير و عمدي بدانند.

به هر حال ما در دنيايي زندگي مي‌کنيم که پر از ناکامي است؛ ناکامي‌هاي مالي ، شغلي، تحصيلي و از همه مهم‌تر عاطفي؛ مثلا در ناکامي‌هاي عاطفي حس مي‌کنيم که ديگران به ما توجه نمي‌کنند يا به ما بي‌مهري مي‌کنند. وقتي که شما يک شکست عشقي را پشت سر مي‌گذاريد، اولين هيجانتان اين است که نسبت به طرف مقابلتان خشمگين شويد.

ناکامي‌ها مي‌توانند کوچک و بزرگ باشند؛ گير کردن پشت يک ترافيک ناخواسته، نرسيدن اتوبوس بعد از نيم ساعت انتظار، به انجام نرسيدن کارهاي اداري در وقت پيش‌بيني‌شده و هزار ناکامي کوچک ديگر که وقتي روي هم جمع شوند آدمي را منفجر مي‌کنند. جالب اين است که حتي تصور کردن ذهني  خاطرات ناخوشايند گذشته هم مي‌تواند حس ناکام شدن را در ما زنده کند.   خشمگين شدن معمولا اولين راه‌حلي است که بعد از اين ناکامي‌ها به کله ما مي‌زند. اما  اگر کمي خشمگين شدن‌هاي زندگي‌تان را مرور کنيد، مي‌بينيد که بيشتر مايه ضرر خودتان يا ديگران شده است تا مايه بهتر شدن روابط يا سلامت روانتان.

بر سر سه‌راهي خشموقتي که خشم در وجود ما فوران مي‌کند، 3راه جلوي پايمان است. مي‌خواهيد راست و حسيني، خوبي‌ها و بدي‌هاي اين 3راه‌حل را با هم مرور کنيم؟ 

1 – خشم‌مان را به شدت بروز مي‌دهيم. راستش بعضي وقت‌ها واقعا اين کار لازم است؛ يعني کمي عصبانيت براي ادامه زندگي ضروري است. مثلا وقتي که کسي عزت نفس ما را زير سؤال مي‌برد يا به حريم شخصي ما تجاوز مي‌کند، گاهي بهترين راه، ابراز خشم است.  اما معمولا ابراز مستقيم و شديد خشم باعث مي‌شود که لااقل به يکي از بلاهاي زير دچار شويد و خلاصه ضرر کنيد:

رابطه‌تان با مراجع قدرت به هم مي‌ريزد؛ اگر دانش‌آموزيد با معلم يا مدير، اگر دانشجوييد با استاد يا کارمند دانشگاه، اگر کارمنديد با رئيس يا  اگر راننده‌ايد با پليس و… رابطه‌تان با دوستان هم سن و سال‌تان به‌هم مي‌ريزد. رابطه‌تان با اعضاي خانواده – از نامزد گرفته تا پدر و مادر و بچه‌ها – به‌هم مي‌خورد.  زماني که در آن خشمگين شده‌ايد، کاملا تلف شده است.  به خاطر خشم، فعاليت‌هاي مورد علاقه‌تان را انجام نداده‌ايد؛ مثلا به سينما نرفته‌ايد يا ورزش نکرده‌ايد.  اگر سيگاري هستيد به خاطر خشم، سيگارهاي بيشتري کشيده‌ايد.  خطاهاي کاري‌تان بيشتر شده است؛ يعني مثلا اگر ويراستار هستيد کلمه‌هاي غلط زيادي از دست‌تان در رفته‌اند يا اگر راننده‌ايد، تصادف کرده‌ايد.

2 – خشم‌مان را مي‌ريزيم توي خودمان. راستش اين کار از اولي هم بدتر است. با اين کار، فشار خونتان مي‌زند بالا، در دراز مدت افسرده مي‌شويد و حتي ممکن است به خاطر احساسي که در مقابل اين انفعال مداوم به‌تان دست مي‌دهد، کارتان بکشد به بخش خودکشي بيمارستان لقمان! غير از اينها، ممکن است كه يكي از موارد زير برايتان پيش بيايد.

موقتا خشمتان را بريزيد توي خودتان و با خودتان جابه‌جايش کنيد و يکدفعه جايي خالي‌اش کنيد که هيچ ربطي به جاي اصلي به وجود آورنده خشم ندارد؛ از محيط کار به خانه و از خانه به محيط کار. اينها رايج‌ترين انواع جابه‌جايي خشم هستند. ضرر اين جابه‌جايي وحشتناک است. شما خشمتان را سرکسي خالي مي‌کنيد که هيچ گناهي ندارد. او احساس بي‌عدالتي مي‌کند و در نتيجه خشمگين مي‌شود؛ 2تا خشمگين مي‌افتيد به جان هم و يک دور باطل اتهام و تهمت و بلانسبت فحش و لگد شکل مي‌گيرد.  سرکوب کردن خشم ممکن است شکل معمول خشمگيني را تغيير دهد؛ مثلا شما به جاي پاها با کلمات‌تان لگد بپرانيد، شوخي زننده کنيد يا طعنه بزنيد و يا – خداييش زبان فارسي عجب کلمه‌اي براي اين نوع از پرخاشگري کلامي دارد – «زخم زبان» بزنيد.  ممکن است پرخاشگرِ منفعل شويد؛ يعني اينکه با كاري انجام ندادن و در موضع انفعال قرار گرفتن، پرخاشگري‌مان را بروز مي‌دهيم؛ مثلا در مقابل خواسته ناخوشايند همسرمان لج مي‌کنيم و کاري را انجام نمي‌دهيم؛ در مقابل دير شدن حقوق، کم کاري مي‌کنيم؛ در مقابل نمره اول کلاس که موجب شده ما نمره دوم شويم عيبجو مي‌شويم و اوه يک عالمه مثال ديگر كه در مورد اين پرخاشگري‌هاي انفعالي، دور و برمان ريخته است.3 – خشم‌مان را مديريت مي‌کنيم. مديريت خشم، اين ديگر چه صيغه‌اي است؟ مگر مي‌شود فوران مذاب يک آتشفشان را مديريت کرد؟ بله مي‌شود. مارک تواين جايي گفته است؛ «اگر عصباني شديد، تا 4 بشماريد ولي اگر خيلي عصباني شديد، بد و بيراه بگوييد».

روان‌شناساني مثل تاوريس – که روي مهارت‌هاي مقابله با خشم کار کرده‌اند – با قسمت اول حرف مارک به شدت موافقند. «7 فرمان» را بخوانيد تا شيوه‌هاي مديريت خشم دست‌تان بيايد.

10 فرمان براي رهايي از خشمگام اول قبل از خواندن اين فرمان‌ها اين است که باور کنيد که خشمتان را مي‌توانيد کنترل کنيد. تا وقتي که شما به خودتان حق بدهيد که به خاطر خشمگين شدن، به ديگران پرخاشگري کنيد، هيچ‌کدام از راه‌حل‌هاي بعد به‌دردتان نمي‌خورد.  در درجه اول قبول کنيد که خشمتان را سرکوب نکنيد و  در درجه دوم دنبال راهي بگرديد که از ابراز خشم کمتر ضرر داشته باشد. توي ذهنتان دو دو تا چهار تا کنيد و از  يکي از راه‌هاي زير استفاده کنيد؛

1 – يک وقفه کوچک ايجاد کنيد: وقتي ديگ خشمتان به جوش مي‌آيد، همان کاري که مارک تواين گفته را انجام بدهيد؛ تا 4 بشماريد. بزرگان خودمان هم در مورد اين مرحله، توصيه‌هاي جالبي دارند؛ مثل نشستن روي زمين و تصميم نگرفتن. اين کار باعث مي‌شود که رفتارتان بر طبق فکرتان پيش برود نه از روي برانگيختگي بدنتان.

2 – از خودگويي‌هاي مثبت استفاده کنيد: روان‌شناسان به جمله‌هايي که شما در مقابل هيجان‌ها زير لب مي‌گوييد، مي‌گويند «خودگويي». هر چه اين خودگويي‌ها مثبت‌تر باشد، ما بهتر مي‌توانيم هيجانمان را کنترل کنيم. مثلا شما مي‌توانيد چنين جملاتي را به خودتان بگوييد؛ «اين مشکل مرا ناراحت مي‌کند اما مي‌توانم از پسش بربيايم»، «زياد سخت نگير. اين هم يک تجربه در زندگي است و مي‌تواني از آن چيز ياد بگيري»، «نفس عميق بکش، آرام باش و از نيروي فکرت استفاده کن»، «نبايد بگذارم خشم بر من غلبه کند» و… وقتي هم خشمتان تمام شد، به خودتان با خودگويي‌هاي ديگر پاداش بدهيد كه «آن‌قدرها هم که فکر مي‌کردم سخت نبود».

3 – با ورزش انرژي‌تان را تخليه کنيد: فايده اين کار اين است که شما موقعي که ورزش مي‌کنيد، علاوه بر اينکه انرژي خشمتان را به يک کار مفيد اختصاص مي‌دهيد، مي‌توانيد به مسئله‌تان دوباره بينديشيد و راه‌حل‌هاي بهتري برايش پيدا کنيد. بعضي‌ها براي تخليه هيجاني، فيلم‌هاي خشن نگاه مي‌کنند؛ کاري که در واقع باعث بيشتر شدن پرخاشگري‌شان مي‌شود.

4 –  از «ريلکسيشن» استفاده کنيد: ريلکسيشن يعني آرام کردن عضلات منقبض بدن. وقتي که شما خشمگين مي‌شويد، همراه با آن، بدنتان نيز حالت انقباض پيدا مي‌کند اما وقتي بدنتان در حالت ريلکس قرار مي‌گيرد، ديگر تنشي را تجربه نمي‌کند و اين ذهنتان را آرام مي‌کند. براي يادگيري دقيق ريلکسيشن، هم مي‌توانيد از کتاب‌هاي موجود در بازار استفاده کنيد و هم از مطلب چند شماره پيش همين صفحه با عنوان «ايستگاه بعد: آرامش».

5. قاطعانه اما محترمانه موضعتان را اعلام کنيد: بعضي افراد در مقابل حق‌خوري‌ها هيچ کاري نمي‌کنند و هيچ حرفي نمي‌زنند. اين افراد در درون، خودشان را مي‌خورند . بعضي ديگر هم فوري عصباني مي‌شوند و مي‌خواهند به طرف مقابل پرخاشگري کنند. هيچ کدام از اين نوع ارتباط‌ها براي سلامت روان خوب نيست. مي‌توان يک موضع ميانه گرفت.

وقتي که شما با احترام به درخواست طرف مقابل، موضع خودتان را قاطعانه اعلام مي‌کنيد، راه خوبي را برگزيده‌ايد. براي اين کار از جمله‌اي استفاده کنيد که با کلمه «من» شروع مي‌شود، با همدلي با طرف مقابل ادامه مي‌يابد، استدلال شما را به دنبال دارد و در آخر تصميمتان را هم مي‌گوييد.

6 – راه‌هاي حل مسئله را ياد بگيريد: گاهي واقعا به اين خاطر احساس ناکامي مي‌کنيم و خشمگين مي‌شويم که شيوه‌هاي منظم حل‌کردن مشکلات ريز و درشت زندگي‌مان را نمي‌دانيم؛ اينکه اول دقيقا مشکلمان را تعريف کنيم، بعد راه حل‌هاي خلاقي را انتخاب کنيم، بعد خوبي‌ها و بدي‌هاي هر راه‌حل را بررسي کنيم و آخرسر هم بهترين‌شان را انتخاب کنيم. گاهي ناکامي را خودمان براي خودمان به وجود مي‌آوريم.

7 – به جاي دعوا مذاکره کنيد: براي اينکه مذاکره‌کننده خوبي باشيد،  باور کنيد که غلبه کردن هميشگي بر ديگران، شما را در نهايت تنها و منزوي مي‌کند. گفت‌وگو کنيد. فکر نکنيد که گفت‌وگو برنده يا بازنده واقعي دارد. در گفت‌وگو دو طرف بايد از بعضي خواسته‌هاي خود چشم‌پوشي کنند.

8 – گاهي گذشت کنيد: همه کساني که سني ازشان گذشته است، به خوبي مي‌دانند که ارزش گذشت به چه اندازه است. گذشت به معني تبرئه فرد خطاكار يا فراموش کردن گناه افراد نيست؛ گذشت، رها کردن خود از خشم است؛ گذشت نشانه خونسردي و کنترل شما بر احساسات‌تان است و نه نشانه ضعف.

9 – به ديگران کمک کنيد: شايد باورتان نشود اما روان‌شناسان زيادي بعينه ديده‌اند که کساني که به اصطلاح آدم‌هايي عصبي بوده‌اند، با کمک به ديگران از بند خشم درونشان رها شده‌اند؛ شايد به اين خاطر که يک لحظه، ناکامي‌هاي خودشان را بي‌خيال شده‌اند و به فکر کامياب کردن ديگران افتاده‌اند!

10 – داستان زندگي ناکام‌کننده‌تان را نشخوار نکنيد: بعضي‌ها براي توجيه عصبي بودن هميشگي‌شان، از بلاهايي که روزگار غدار و مردم اين دوره زمانه به سرشان آورده‌اند مي‌نالند و همان موقع هم 4 – 3 چشمه تئاتري از خشمشان بروز مي‌دهند. روان‌شناسان به اين آدم‌ها پيشنهاد مي‌کنند که از ديد يک آدم ديگر به اين داستان زندگي نگاه کنند و روايت را جور ديگري رقم بزنند و طرحي نو دراندازند.            

  ترجمه: مهدي ملك‌محمد

هدف مديريت خشم، كاهش احساسات هيجاني و برانگيختگي جسماني است كه به موجب خشم بوجود مي‌آيند.شما نمي‌توانيد از چيزها يا افرادي كه شما را عصباني مي‌كنند، دوري كنيد، يا اين كه آنها را تغيير دهيد. ولي شما مي‌توانيد ياد بگيريد كه چگونه واكنش‌هايتان را كنترل كنيد.

اما چرا برخي افراد بيشتر از ديگران عصباني مي‌شوند؟ به گفته دكتر «جري دفنباچر»- روانشناسي كه در زمينه مديريت استرس متخصص است- برخي افراد تندخوتر از ديگران هستند، آنها آسان‌تر و شديدتر از افراد ديگر عصباني مي‌شوند.

آنها بعضي اوقات از لحاظ اجتماعي كناره‌گير مي‌شوند و قهر مي‌كنند. همچنين، تحملشان در برابر ناكامي كم است و احساس مي‌كنند كه نبايد دستخوش ناكامي، دردسر و آزردگي قرار بگيرند.

پرسش مهمي كه مطرح مي‌شود اين است كه چرا اين افراد، اين روش را در پيش مي‌گيرند؟

يك دليل، ژنتيكي يا جسماني است.شواهدي وجود دارد كه نشان مي‌دهد برخي از كودكان، تحريك‌پذير و زودرنج به دنيا مي‌آيند.دومين علت، اجتماعي- فرهنگي است. خشم اغلب به عنوان يك چيز منفي قلمداد مي‌شود. ما آموخته‌ايم كه نشان دادن اضطراب، افسردگي يا هيجانات ديگر كاملاً قابل قبول است. اما نشان دادن خشم قابل قبول نيست. در نتيجه، ما چگونگي كنترل خشم يا بروز آن را به طرزي مناسب نياموخته‌ايم.

تحقيقات، همچنين نشان مي‌دهد كه پيشينه خانوادگي نيز در اين مسأله نقش دارد، افرادي كه به آساني خشمگين مي‌شوند، عمدتاً از خانواده‌هاي مخرب و آشفته هستند و در ارتباطات عاطفي، مهارتي ندارند.

ابزار آرميدگي بسيار ساده هستند- مانند تنفس عميق و تصويرسازي ذهني- آرميدگي مي‌تواند در فروكش كردن احساس خشم به شما كمك كند. كتاب‌ها و دوره‌هاي آموزشي‌اي وجود دارد كه مي‌تواند به شما فنون آرميدگي را آموزش دهد و وقتي كه اين فنون را آموختيد، در هر موقعيتي مي‌توانيد به آنها رجوع كنيد.

اگر درگير رابطه‌اي هستيد كه هر دو نفر تندخو هستيد، اين ايده خوبي است براي هر دو كه اين فنون را بياموزيد

چند كار ساده‌اي كه شما مي‌توانيد انجام دهيد، عبارتند از:

1 – به صورت عميق، نفس بكشيد و مسير تنفستان را تجسم كنيد.2 – به آرامي يك كلمه يا عبارت آرام‌بخش را تكرار كنيد- مانند «آرامش»، «آسان بگير».3 – در حالي كه به صورت عميق نفس مي‌كشيد، از تصويرسازي ذهني استفاده كنيد. يك تجربه آرامش دهنده را مجسم كنيد، خواه از خاطراتتان يا از تخيلتان.4 – تمرين‌هاي آرام و غير فعال مي‌توانند ماهيچه‌هاي بدنتان را آرام كنند و احساس آرامش بيشتري به شما بدهند.

اين فنون را هر روز انجام دهيد و بياموزيد كه به صورت اتوماتيك هر گاه كه در يك وضعيت تنش‌زا قرار داشتيد، از آنها استفاده كنيد.

بازسازي شناختي به معناي تغيير روش فكر كردن است. افراد خشمگين تمايل دارند كه در صحبت‌هاي خود از كلمات بسيار شورانگيز- كه منعكس‌كننده افكار دروني‌شان است- استفاده كنند. موقعي كه شما خشمگين مي‌شويد، تفكرتان مي‌تواند اغراق شده يا خيلي پرشور باشد.

در بازسازي شناختي، تلاش مي‌شود كه اين افكار با افكار منطقي‌تري عوض شود. براي مثال، به جاي اين كه به خودتان بگوييد «اوه» يا «اين افتضاح است»، «همه چيز از بين رفت» به خودتان بگوييد. «اين نااميد كننده است و قابل فهم است كه من در اين مورد آشفته هستم، اما اين پايان دنيا نيست و خشمگين شدن نيز آن را درست نمي‌كند.»

هنگامي كه در مورد خودتان يا كس ديگري صحبت مي‌كنيد، مراقب كلماتي مانند «هرگز» يا «هميشه» باشيد. «اين ماشين هرگز كار نمي‌كند» يا «شما هميشه چيزي را فراموش مي‌كنيد» نه تنها غلط هستند بلكه باعث مي‌شوند كه شما احساس كنيد كه خشمتان موجه است و راهي براي حل مشكل وجود ندارد. اين كلمات همچنين افرادي را كه مايل به همكاري با شما براي يافتن يك راه حل هستند را گريزان و تحقير مي‌كند.

به خودتان يادآوري كنيد كه خشمگين شدن چيزي را درست نمي‌كند و باعث نمي‌شود كه شما احساس بهتري داشته باشيد. افراد خشمگين بايد از نيازهاي طبيعي‌شان آگاه شوند و انتظاراتشان را تبديل به اميال خود كنند. به عبارت ديگر، گفتن جمله «من چيزي را دوست دارم»، سالم‌تر از گفتن جمله «من چيزي را مي‌خواهم» يا «من آن چيز را بايد داشته باشم» است.

موقعي كه شما براي دستيابي به آنچه مي‌خواهيد، ناتوان هستيد  واكنش‌هاي عادي‌اي را تجربه مي‌كنيد- ناكامي، نااميدي و ناراحتي- اما خشم را تجربه نمي‌كنيد. برخي افراد خشمگين از خشم خود به عنوان روشي براي اجتناب از احساس ناراحتي استفاده مي‌كنند، اما اين به معناي محو كامل احساس ناراحتي نيست.

چه چيزي در مورد جرأت آموزي مي‌دانيد؟

اين حرف صحيح است كه افراد خشمگين به آموزش قاطعيت نيازمندند(به جاي پرخاشگري). اما بيشتر كتاب‌ها و دوره‌هاي آموزشي در جرأت آموزي، افرادي را كه به اندازه ما خشمگين نيستند، هدف‌گيري مي‌كنند.

 اين افراد منفعل‌تر و مطيع‌تر از يك شخص معمولي هستند. آنها گرايش دارند كه به ديگران اجازه دخالت در كارشان را بدهند. اين كاري نيست كه افراد بسيار خشمگين حاضر به انجام آن باشند. اين كتاب‌ها مي‌توانند شامل چند طرح مفيد براي استفاده در موقعيت‌هاي نااميدكننده باشد.

به ياد داشته باشيد كه شما نمي‌توانيد خشم را حذف كنيد- حتي اگر هم مي‌توانستيد ايده خوبي نبود. با وجود همه تلاش‌ها، مسائلي اتفاق مي‌افتد كه موجب خشم شما مي‌شود و گاهي اوقات آن خشم موجه است. زندگي پر است از ناكامي، رنج، شكست و اعمال غير قابل پيش‌بيني ديگران. شما نمي‌توانيد آن را تغيير دهيد. اما مي‌توانيد روشي را كه اجازه مي‌دهد چنين اتفاقاتي بر شما تأثير بگذارد، تغيير دهيد.

  

– حوريه رحيمي: اگر واقع‌بينانه به عمق زندگي نگاه كنيم، هر مرحله‌اي از زندگي، معني و زيبايي‌هاي خاصي دارد كه در جريان عبور از يك مرحله و پيش‌بيني پيامدهاي مراحل بعدي، مي‌توان گذر از مرحله قبل و گام نهادن در مرحله بعد را آسان‌تر كرد. در سير عبور از مراحل زندگي، انسان به جايي مي‌رسد كه نيازهايي در درون خود احساس مي‌كند و با تحرك و نشاط نيروي خود را جهت برآوردن آنها به‌كار مي‌گيرد. در اولويت‌بندي اين خواست‌ها، نيازهاي ابتدايي در سطح پايين و سپس نيازهاي عالي‌تر، با رشد و تحول انسان، در سطوح بالاتر قرار مي‌گيرند. يكي از نيازهاي اساسي و ابتدايي انسان دگرخواهي است كه با برآورده شدن آن، مسير براي برآوردن نيازهاي بالاتر هموار مي‌شود.

به دور از نگرش تك بعد نگري، بايد اين حقيقت را پذيرفت كه ديواري نامرئي ولي قدرتمند مابين دو جنس زن و مرد ايجاد شده است. وجود چنين حائلي باعث عدم شناخت دو جنس نسبت به هم شده و قضاوت‌هاي مبهم و غبارآلودي به دنبال دارد.

انسان بدون ورود به دنياي همديگر نمي‌تواند طرف مقابل خود را بشناسد و پي به وجود «خود» او ببرد. عدم شناخت كافي، باعث بيگانگي انديشه و اعمال در دو جنس نسبت به همديگر شده است.

 زن و مردي كه در كنار هم، در يك خانه، در يك اداره، و به طور كل در يك محيط به سر مي‌برند، براي شناخت همديگر به‌خود فرصت نمي‌دهند. مي‌توان گفت عمق اين دريا را فقط با حدس و گمان مي‌سنجند. ما آدميان براي سنجش هر چيزي يك مقياس داريم. آيا تا به حال از خود پرسيده‌ايم كه براي سنجش عمق وجود انسان، چه مقياسي وجود دارد؟

 به نظر مي‌رسد تنها شرط مقياس سنجش عمق وجود انسان، جرأت وارد شدن به درون دنياي فرد مقابل است. ما از اين‌كه ديگري را خوب بشناسيم وحشت داريم. دوست داريم او را به همان شكلي كه خود مي‌نماياند، قبول كنيم. در واقع ما نه چيزي را كشف و نه قبول كرده‌ايم، بلكه خودنمايي‌هاي طرف مقابلمان را فقط پذيرفته‌ايم.

 اگر شما از همان ابتدا در دسترس باشيد و صادقانه و صريح همان‌گونه كه هستيد باشيد و رفتار كنيد، بالطبع برخي افراد به شما علاقه‌مند خواهند شد و برخي نيز شما را طرد خواهند كرد. اما احساسات و پذيرش از سوي افرادي كه به شما علاقه‌مند شده‌اند، واقعي و استوار خواهد بود.

 لازم است شريك بالقوه شما، شما را كاملاً بشناسد، بنابراين خود را در دسترس قرار داده و از همان ابتدا با او رو راست، صريح و صادق باشيد. چنانچه شما رابطه را با پنهان‌كاري و تظاهر آغاز كنيد، قادر نخواهيد بود به يكديگر اعتماد كرده و از يك رابطه سالم برخوردار شويد. شما ممكن است پيوسته از اين كابوس كه روزي شريك شما ناگهان به ماهيت واقعي شما پي ببرد، ترس و واهمه داشته و احساس ناامني كنيد.

 راه ورود به درون شخص، ابتدا از برخورد چهره به چهره آغاز مي‌شود. پي آمد آن صحبت‌هاي دلنشين جهت نزديك‌تر شدن دو طرف به همديگر است. چگونگي گفتارها و در يك مسير قرار گرفتن انديشه‌ها، باعث ظهور اندوخته‌هاي دروني فرد مي‌شود چيزي كه شايد تا به حال حتي خود شخص نيز به آن پي نبرده باشد.

 وقتي انديشه‌ها به هم نزديك‌تر شدند، خواسته‌هاي دروني فرد قوت مي‌گيرد و كشش به‌سوي همديگر بيشتر مي‌شود، اعتمادها شكل مي‌گيرند. همكاري‌ها، تبادل نظرها، احترام به نوع خواسته‌ها و برآورده شدن چگونگي درخواست‌ها معني پيدا مي‌كند.

اگر به اين روند دقت كنيم درمي‌يابيم كه خواسته‌هايي كه از اوج به عمق؛ از قسمت سر به سوي تن رهسپار است، قوت و دوام بيشتري دارد. تمامي اينها هنگامي تداوم مي‌يابد كه زن و مرد در كنار هم باشند و از ابتدا نه به صورت زن و شوهر، بلكه به صورت دو موجود با ارزش كمك ‌دهنده و كمك گيرنده، همديگر را قبول كنيم. پيشرفت يك طرف را تهديدي بر راه ترقي خود نينگاريم.

با خود و طرف مقابل خود صادق و صريح بوده و محترمانه رفتار كنيم. چنانچه رفتار مناسبي با شريك خود نداشته باشيم، راهي را هموار مي‌سازيم كه به مشكلات، رنجش و نفرت منتهي مي‌شود.

 اجازه ندهيم ناكامي‌ها، رنجش‌‌ها و مشكلات كوچك درون ما انباشته شده و به مرور زمان تبديل به افسردگي و تنفر شوند. براي خود احترام قائل باشيم و بگذاريم شريك ما بداند كه چه چيزهايي براي ما داراي اهميت است. چنانچه ما از كشمكش‌ها و تعارضات اجتناب‌ورزيم، قادر نخواهيم بود از يك رابطه بلند مدت و رضايت‌بخش برخوردار شويم.

 يك روان‌شناس در اين مورد مي‌گويد: ما هميشه تصور مي‌كنيم چون بزرگسال هستيم بايد متكي به خود و آزاد بوده و به كسي محتاج نباشيم و شايد به اين دليل است كه اكثر ما از درد تنهايي به جان آمده‌ايم، در حالي‌كه نياز داشتن امري بديهي و طبيعي به ‌شمار مي‌آيد و مهم است اگر به چيزي احتياج داشته باشيم و بتوانيم آن‌را به زبان آوريم.

با عنوان كردن نيازهاي خود، ديگري‌ را به ذهن و دل خود نزديك‌تر مي‌كنيم و پل ارتباطي بين خود و ايشان برقرار كرده و اعتماد او را به سوي خود فرا مي‌خوانيم.

 گمان مي‌رود در جامعه ما دو جنس نسبت به همديگر «دلهاي پر و اذهان خالي دارند» و اين ناشي از فاصله‌هاي كذايي و خودخواهانه‌اي است كه نتيجه‌اي جز جدايي نسل‌ها به دنبال ندارد.ديدگاه آگاهانه، به دنياي هم، دلمان را براي پذيرش نقصان‌هاي همديگر فراخ مي‌كند.

دنياي ذهني و توهمي كه از همد‌يگر داريم، به‌جز در تار و پود هم‌ديگر رفتن عاقبتي ندارد.آر- دي لنگ، نويسنده كتاب سياست‌هاي تجربه مي‌نويسد ما كمتر از آنچه مي‌دانيم، روي مسائل مي‌انديشيم، كمتر از آنچه به ديگران عشق مي‌ورزيم، نسبت به عشق خود شناخت داريم، كمتر از آنچه احساس مي‌كنيم، عشق مي‌ورزيم و به همين نسبت خود را خيلي كمتر از آنچه هستيم مي‌پنداريم.

بهانه‌هاي عدم شناخت كافي، ثروت و قدرت، زيبايي چهره وخودآرايي و در كل ظواهر زندگي است. عامل اعتماد به نفس بالا مي‌تواند فراتر از هرگونه زيبايي ظاهري به جذابيت هر دو جنس بيفزايد. ما چون در كاسه ذهن خود از فرد مقابل چيزي نمي‌يابيم، خود را به ريسمان‌هاي ناپايدار آويزان مي‌كنيم.

به خودمان ماركي مي‌چسبانيم و نام آن را شايستگي و بزرگي مي‌گذاريم، قيمتي براي خود تعيين مي‌كنيم، چرا كه امنيت كافي در آينده خود نمي‌يابيم و اينها ناشي از ناامني دوران زندگي‌امان و به جهت ديدگاه اشتباهي است كه نسبت به دنياي خود واطرافيان داريم. همه اين‌ تصورات را براي ما رقم زده‌اند و ما در ذهن خود آن را پرورده‌ايم و سلسله‌وار به نسل‌هاي بعد منتقل مي‌كنيم.

ما حتي براي شناخت خود هم فرصتي نداريم، آنچه را كه ديگران برايمان ديكته نموده‌اند كپي كرده دروني مي‌كنيم و عاقبت كار چنان مي‌شودكه نبايد باشد.

وقتي من نه براي خود فرصتي دارم و نه براي آن‌كه به عنوان يك موجود ارزشمند در كنارم قرار گرفته ، همانند نوزادي هستم كه در جايي ساكن نگاه مي‌كند و قدرت درك اطراف خود را ندارد. شما كه نسبت به تعهد در قبال همديگر، قراردادي را امضاء نموده و خود را پايبند به تعهدات آن مي‌دانيد، اين حياتي است كه شريك زندگي‌تان فردي باشد كه شما در مورد او با نزاكت و مهرباني رفتار كنيد.

اگر تمامي جوك‌هاي مورد علاقه و داستان‌هاي «روزهاي بد گذشته» خود را براي يكي از دوستان و يا همكاران خود تعريف كنيد، وقتي به خانه برمي‌گرديد براي همسرتان چه چيزي باقي خواهد ماند؟ ممكن است عاقلانه به نظر نرسد، اما وقت و انرژي هر فردي داراي ارزش و اهميت ويژه‌اي است و مقدار زياد آن در يك رابطه باعث تداوم مي‌گردد. اگر شما وقت و انرژي خود را با فرد ديگري صرف كنيد به طور بالقوه به رابطه خانوادگي خود لطمه خواهيد زد.

 ما انسانها بدون درك وجود همديگر، هيچ‌گونه ارزشي نداريم. من به اميد آن مي‌نويسم كه خوانده شود، تو به اميد آن مي‌خواني كه آگاه گردي، ديگري به اميد آن مي‌گويد كه شنيده شود و آن يكي به اميدي مي‌شنود كه بتواند ببيند و درك كند.با توجه به تفاوتهاي فردي، هر شخصي، بنا به نگرش خاص خود، امكانات خاصي در جريان زندگي، جهت رسيدن به آرمانهاي خود برمي‌گزيند.

با تغيير نگرش انسان نسبت به زندگي، نوع امكاناتي كه او براي رسيدن به اهداف خود به‌كار مي‌گيرد نيز متفاوت است.لئوبوسكاليا استاد دانشگاه كاليفرنيا مي‌نويسد: كسي كه جوياي عشق است صرفاً به يكتا بودن خود و شكوفايي آن راضي نيست، بلكه مي‌‌كوشد هرچه سريع‌تر خود را به درجات پيشرفته برساند، زيرا مي‌داند آنچه آموخته مي‌تواند در اختيار ديگران قرار دهد.

سوروكين جامعه‌شناس مشهور مي‌گويد: ذهن‌هاي ناهوشيار ما از قدرت عشق مطلقاً غافل و بي‌خبرند، كوچكترين اعتقادي به آن ندارد و آن را پديده‌اي خيالي مي‌پندارند. از نقطه نظر ما عشق يك نوع خودفريبي- افيون ذهن ما- يك فكر ايده‌آلي و از نظر علمي ثابت نشده است.

ما سعي داريم در مقابل همه تئوري‌هايي كه معتقد به قدرت و نفوذ عشق است، جبهه‌گيري كنيم. نظريه‌هايي روي نفوذ و تأثير عشق در تعيين وشكل‌گيري رفتار و شخصيت و تأثير آن بر تكامل زيستي، اجتماعي، معنوي و فكري، تأكيد مي‌گذارد و اعتقاد داردكه عشق حتي مي‌تواند بر روند حوادث تاريخي و شكل دادن به جريانات اجتماعي، فرهنگي مؤثر افتد.

 گمشده‌اي كه تا خود نخواهيم پيدا نمي‌شود و ما آن را همچنان، به طور ناخودآگاه با غبار ذهن خود دور مي‌كنيم.                 

 

بسیاری از مردم از نوع عطسه کردن خود ند دیگران خجل و شرمسارند. عطسه های بلند و پیاپی می تواند در جمع، مزاحمتهای گاه و بیگاه ایجاد کند، اما اکنون براساس مطالعات انجام شده از سوی برخی از دانشمندان و روان شناسان، معلوم شده که نوع عطسه انسان ها می تواند بازگوکننده شخصیت آنها باشد. این آزمایش ها شامل مطالعه بر روی صداهای مختلفی است که مردم به هنگام عطسه کردن از خود تولید می کنند. همه می دانند که افراد به گونه های مختلف عطسه می کنند و شاید به همین دلیل است که هیچ دو نفری، شخصیتی مشابه ندارند. اکنون بگویید چگونه و با چه صدایی عطسه می کنید تا بگوییم چه شخصیتی دارید و نکات پنهان آن چیست؟

افرادی که با صدای بلند عطسه می کنند این افراد عموماً تمایل دارند که رهبران و روسایی با نفوذ و خوب باشند. روان شناسان بر این اعتقادند که صدای بلند عطسه این افراد، نشان دهنده میزان نفوذی است که آنها دوست دارند بر دیگران داشته باشند. این افراد می توانند به راحتی در دیگران نفوذ کنند و آنها را به سمت و سویی که خود تمایل دارند سوق دهند. این افراد عموماً مدیرانی لایق، کارآمد رهبرانی با نفوذند. در حوزه کاری حتماً تعدادی کارمند زیر دست این افراد مشغول کارند. آنها شخصیت قدرتمندی دارند که به آنها کمک می کند در حوزه مدیریت بسیار شجاع و زیرکانه عمل کنند. در حوزه اجتماعی سخنوری عالی و بی مثال هستند. این افراد می توانند با نفوذ کلام خود موضوع بحث را به آن طریقی که خود می خواهند پیگیری کنند. معمولاً زندگی بر وفق مرادشان است و در خانه و خانواده نیز می توانند از نفوذی بی اندازه برخوردار باشند.

افرادی که ملایم عطسه می کنند این افراد عموماً شخصیتی آرام، با وقار، وفادار و وابسته دارند. در روان شناسی گفته می شود که این افراد نمی توانند بدون وابستگی به غیر، کاری از پیش ببرند. شخصیت وابسته آنها نشان دهنده آن است که باید حتماً در موارد مهم تصمیم گیری، شخص دیگری آنها را به سمت و سوی مورد نظر سوق دهد. این افراد می توانند و می خواهند که به مردم خدمت کنند و این خدمت را در چارچوب آنچه آنها تمایل دارند انجام می دهند. بسیاری از این افراد اگر چه منزوی به معنای عام کلمه نیستند ولی چندان هم از بودن در اجتماعات احساس رضایت نمی کنند. شخصیت آرام آنها تنها در خدمت به دیگران خلاصه می شود. این افراد بسیار وفادار و در زندگی ثابت قدم هستند. در حوزه کاری به لحاظ آرامی ممکن است تاثیر چندانی در جمع نداشته باشند ولی همین منش آرام آنها باعث می شود همگان آنها را دوست داشته باشند. در حوزه اجتماعی نیز پرهیز از تجمع و قیل و قال های روزانه شعار اصلی آنان است ولی در این بین انجام دادن کارها و وظایف اصلی که برعهده آنهاست به هیچ وجه فراموش نمی شود.

 

افرادی که به هنگام عطسه جلو دهان خود را می گیرند طبق پژوهشهای انجام شده افرادی که به هنگام عطسه کردن جلو دهان خود را می گیرند بسیار موقر و به لحاظ روحی متعادل هستند. این افراد معمولاً در هیچ زمینه ای چه به لحاظ عرفی و چه به لحاظ شرعی، خلاف نمی کنند. روان شناسان بر این عقیده اند که این افراد معمولاً زندگی آرام، متعادل و کم دردسری دارند. متانت و وقار در تمام اعمال و رفتار این اشخاص مشهود است و رعایت آداب و معاشرت از خصایص ذاتی این افراد و نشان دهنده نوع نگرش آنها به زندگی است. آنها می گویند زندگی همچون رودخانه آرامی است که فقط برخی اوقات مواج می شود و نیازی نیست که شما سرعت حرکت آن را تند یا کند کنید. دست را جلو دهان گرفتن به هنگام عطسه یا سرفه، نشان می دهد که این افراد در حوزه کاری خود نیز افرادی قابل اطمینان و با وقارند و مدیران همیشه از آنها به عنوان افرادی قابل اعتماد یاد می کنند. در حوزه اجتماعی و در جمع دوستان حضورشان همیشه مایه قوت قلب است، هر چند که در برخی از اجتماعات دوستانه که بسیار صمیمی است حضور این افراد به منزله آن است که بسیاری از موارد معاشرتی که ممکن است در جمعی اینچنینی نادیده گرفته شود، باید رعایت شود و این کار ممکن است برای برخی افراد، خوشایند نباشد.

افرادی که ریز و سریع عطسه می کنند گفته می شود که این افراد، غالباً شخصیتی تند و تیز دارند. تند تند صحبت می کنند و دوست دارند هر مساله ای را فوراً حل کرده و به سراغ مساله بعدی بروند! این افراد بسیار باهوش، اهل مطالعه و نکته سنج هستند. مطالعه برای این نوع افراد بهترین سرگرمی است و از هر فرصتی برای کتاب خواندن استفاده می کنند. این افراد کارمندانی نمونه اند که می توانند در هر سطحی نمونه بودن خود را نشان دهند. در حوزه کاری، افرادی شایسته، لایق و قابل اعتمادند و حاضر نیستند هیچ چیزی را با اعتماد دیگران به خود عوض کنند. حس همکاری و همیاری در این افراد به شدت بالاست هر چند دیگران در بعضی از موارد عدم همکاری با آنها را به دلیل بیش از حد خوب و صادق بودنشان، ترجیح می دهند. در حوزه اجتماعی، ممکن است محبوبیت دیگر گروه ها را نداشته باشند، اما در موقعیت های مختلف اجتماعی اگر بتوانند پایه ریزی و برنامه ریزی خوبی داشته باشند، قادر خواهند بود «خود» واقعی خویش را به نمایش بگذارند. در حوزه خانه و خانواده نیز، چنانچه یاری موافق داشته باشند، شاهد پیروزی را در تمام مراحل می توانند در آغوش بکشند. معمولاً دیگران به سختی آنها را درک می کنند، اما چنانچه روحیه آنها شناخته شود، آن وقت متوجه می شوند که دوستانی ثابت قدم پیدا کرده اند!

منبع:روان شناسی شخصیت نوشته: کلمان سوتیز ترجمه: امیرهادی تاج بخش

 

 

کمبود توجه و تمرکز کودکان

این اختلال دارای سه علامت عمده است که شامل پرفعالیتی (‌پرتحرکی ) کمبود توجه و تمرکز,بروز اعمال تکانه ای (‌اعمال ناگهانی و غیر قابل پیش بینی

می باشد این اختلال دارای سه نوع است در نوع اول کودک فقط مشکل در نگهداری توجه و تمرکز دارد در نوع دوم فقط پر تحرکی و بیش فعالی دیده

می شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک بوده و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در 5٪ کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده دیده می شود

معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اغلب پرتحرک بوده و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند کم خواب و کم غذا بوده زیاد گریه می کنند و عکس العمل نشان می دهند

از نظر سبب شناسی عامل اصلی ناشناخته است اما فاکتورهای متعدد ژنتیک ‍رشدی , صدمات مغزی , عوامل عصبی شیمیایی  , فاکتورهای عصبی فیزیولوژیکی و عوامل اجتماعی روانشناختی را موثر می دانند.

قبلا نقش رژیم های غذایی حاوی مواد رنگی خوراکی مواد نگهدارنده که به مواد غذایی اضافه می شود و “‌شکر” را موثر می دانستند که در حال حاضر از نظر علمی ثابت نشده است.

اما به طور تجربی دیده می شود که کودکانی که از این نوع مواد غذایی به وفور استفاده می کنند پرتحرک تر هستند در مورد عوامل ژنتیک ذکر این مورد لازم است که در صورت ابتلا یکی از فرزندان خانواده به این اختلال شانس بروز آن در خواهران و برادران کودک دو برابر می گردد.

اختلال بیش فعالی  /  کمبود توجه و تمرکز چه علائمی دارد ‍؟

تعدادی از علائم مربوط به بیش فعالی شامل موارد زیر می باشند :

 کودک غالبا با دستهایش بازی می کند و در جایش می لولد

 کودک معمولا کلاس را ترک می کند

 غالبا می دود یا می پرد

 غالبا بازی یا فعالیت هایش پرسر و صدا است

‌ به نظر می رسد که کودک همیشه در حال حرکت است

 چنین کودکی معمولا زیاد صحبت می کند

علائم مربوط به اختلال توجه و تمرکز نیز شامل موارد زیر هستند :‌

‌ کودک از توجه به جزئیات ناتوان است

 در نگهداری توجه هنگام فعالیت و بازی مشکل دارد

 هنگام صحبت مستقیم با او به نظر می رسد که گوش نمی کند

 اغلب قادر به پیگیری دستورات و یا اتمام کارها نمی باشد

 معمولا از فعالیت هایی که نیاز به کوشش ذهنی دارند , اجتناب می کند (مانند پرهیز از انجام تکالیف مدرسه)

 اغلب وسایل خود را گم می کند (‌وسائل مدرسه اسباب بازی )

 کودک فراموشکار است

از علائم دیگری چون دخالت در صحبت ها یا کار دیگران پراندن جواب قبل از اتمام سوال در کلاس , بی صبری برای منتظر خواب ماندن (مثلا در بازی ) می توان نام برد.

به هر حال کودکی که تعداد زیادی از این علائم را داراست حتما باید از نظر وجود این اختلال توسط روانپزشک کودک و یا متخصص اطفال بررسی گردد این کودکان با ورود به مدرسه بیشتر مسئله دار می شوند چون کودکان پر تحرک برای نشستن سر کلاس مشکل دارند .

بستگی به شدت اختلال معمولا یک یا دو زنگ اول را تحمل می کنند و بیشتر در ساعات نزدیک به ظهر بی قراری و پرتحرکی را نشان می دهند.

به عناوین مختلف سرجایشان می لولند یا با همکلاسی های خود صحبت می کنند و یا درخواست مکرر برای بیرون رفتن از کلاس را دارند.

معلمین معمولا این کودکان را بازیگوش نامیده و معتقدند که نظم کلاس را به هم می زنند در حالی که این کودکان تحمل یک ساعت یا یک ساعت و نیم سرکلاس نشستن را به طور مداوم ندارند لذا پس از شناخت مشکل این کودکان باید به آن ها اجازه داده شود که هر پانزده الی سی دقیقه یک بار به مدت چند دقیقه از کلاس خارج شوند.

از مشکلات دیگر این کودکان در مدارس , عدم توجه و تمرکز است و به نظر می رسد کودک به صحبت های معلمش گوش نمی کند که معلمین تحت عنوان حواس پرتی و بی دقتی از آن نام می برند . اما یک معلم با تجربه و با شناخت و درک کافی از این اختلال می تواند با قرار دادن دانش آموز دچار این مشکل , در میزهای اول کلاس و نیز با طرف مخاطب قرار دادن گهگاه دانش آموز درهنگام پرداختن به دروس ,   به این دانش آموزان کمک شایانی بنماید.

حتی در موارد شدید این اختلال گاه ضروری است که برخی امتحانات مانند دیکته از آن ها به صورت انفرادی به عمل آید و یا قبل از دادن برگه امتحانی ,  معلم از دانش آموز بخواهد یک دور دیگر جوابهایش را مرور نماید.

این کودکان معمولا به علت شلوغی و بر هم زدن نظم کلاس ,  زیاد از کلاس اخراج می شوند و نمره انضباط خوبی ندارند و اغلب اوقات توسط اولیای مدارس سرزنش می شوند در خانه نیز وضع آن ها بهتر نیست .

به علت پرتحرکی دست زدن به اعمال خطرناک و تجربه مکرر اعمال خطرآفرین مانند رها کردن دست والدین در وسط خیابان ,  پریدن از مکان های بلند , بازی با کبریت و آتش افروزی و … معمولا توسط والدین تنبیه می شوند.

والدین با این کودکان بدرفتاری می نمایند گاه آن ها را کتک زده و یا به شدت تحقیر و سرزنش می کنند .معمولا چون کارها و فعالیت ها را نیمه تمام می کنند بیشتر در معرض مقایسه با خواهران و برادران خود ,  از طرف والدین قرار می گیرند.

تجربیات مربوط به شکست های پیاپی در فعالیت ها تنبیهات بدنی , سرزنش و تحقیر همگی موجب کاهش حس اعتماد به نقس و احترام به خود در این کودکان می گردد که همه زمینه ساز بروز افسردگی در تعدادی از این کودکان و نوجوانان می گردد . از مسائل دیگر همراه ,  اختلالات یادگیری است که شامل موارد اشکال در روخوانی , ناتوانی در یادگیری ریاضیات و اختلال در نوشتن می باشد

اختلالات یادگیری در درصدی از کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال پیش فعالی / کمبود توجه و تمرکز مشاهده می شود .

از نظر تشخیص باید علائم ذکر شده حداقل در دو محیط مانند منزل و مدرسه وجود داشته باشند و ارائه گزارش معلم از وضیعت کودک در سر کلاس ضروری است .

این مساله از این نظر حائز اهمیت است که باید کودکان شلوغ را که در خانه , والدین عملا کنترل خوبی بر آنها ندارند و در حقیقت سیستم خانواده فاقد انضباط کافی برای کنترل فرزندان می باشند , از کودکان پرتحرک تشخیص داد . زیرا هنگامی که اولیای مدرسه مشکلی با کودک ندارند و مسائل کودک فقط مربوط به خانه می باشد احتمال می رود که کودک دچار اختلال رفتاری ناشی از عدم کنترل کافی و موثر والدین باشد.

سیر این اختلال به چه صورت است ؟

معمولا این کودکان با افزایش سن بهتر می شوند . البته بهبودی قبل از دوازده سالگی بعید است ولی بین سنین دوازده تا بیست سالگی اکثریت موارد مبتلا به این اختلال بهبود می یابند . در پانزده تا بیست درصد موارد علائم تا بزرگسالی باقی می ماند . افراد مبتلا به این اختلال در بزرگسالی علائم مربوط به پرتحرکی را ندارند بلکه بیشتر بی قراری دارند, تکانه ای عمل می کنند و اختلال توجه و تمرکز نشان می دهند.

 درمان این اختلال چیست ؟

با توجه به علائم اختلال و عوارض زیاد ناشی از آن مانند انواع بدرفتاری و

بی توجهی به کودک که در نهایت منجر به کاهش حس احترام به خود و اعتماد به نفس در وی می گردد ضروری است که این گونه کودکان و نوجوانان تحت درمان قرار گیرند بهترین درمان این اختلال , استفاده از داروهای محرک می باشد که یکی از بهترین انواع داروها به نام ریتالین در ایران نیز وجود دارد و مورد استفاده قرار می گیرد در حدود 75٪ کودکان به این دارو جواب مثبت می دهند معمولا اولین علامتی که از بین می رود پرتحرکی کودک و آخرین علامت کمبود توجه و تمرکز است که بهبود می یابد در ابتدا دارو به مدت دو هفته امتحان میشود و در صورت بروز پاسخ مثبت که از طریق دریافت گزارش از طریق خود کودک , والدین و معلمین تایید می گردد دارو به مدت طولانی   تجویز می گردد .

با توجه به این که نیمه عمر دارو کوتاه است در دو یا سه نوبت در روز تجویزمی گردد .

مصرف این دارو به دلیل کاهش علائم پرتحرکی و افزایش توجه و تمرکز موجب افزایش یادگیری و در نتیجه عملکرد بهتر تحصیلی ( کسب نمرات بهتر) و افزایش اعتماد به نفس در کودک و نوجوانان می گردد با توجه به عوارض این داروها تعطیلات دارویی به صورت عدم مصرف آن در روزهای تعطیل (جمعه ها ) ,  تعطیلات رسمی , ایام عید و گاه تابستان در نظر گرفته می شود . عوارض شایع داروهای مجرک از جمله ریتالین شامل بی اشتهایی , درد معده , سردرد و بیخوابی می باشد که در تعداد کمی از کودکان و نوجوانان دیده می شود ازروش های دیگر درمانی می توان از رفتاردرمانی , آموزش و مشاوره با والدین و گروه درمانی برای کودکان و نوجوانان مبتلا نام برد.

به هر حال اختلال بیش فعالی / کمبود توجه و تمرکز , اختلالی است که در صورت تشخیص زودرس و درمان به موقع می توان از بسیاری از عوارض احتمالی آینده  آن جلوگیری نمود.

    اگر فقط بخواهيم فهرست وار مروري بر عواقب تنبيه جسماني و يا كتك زدن بچه ها بيافكنيم موارد ذيل قابل ذكرند:

1)‌ تنبيه جسماني خيلي زود اثر آگاه كننده خود را از دست مي دهد يعني بچه اي كه كتك مي خورد خيلي زود Desensitized مي شود

2) مجازاتگر كه در غالب موارد مادر و پدر طفل مي باشد مجبور است هر بار بر شدت آن بيافزايد كه طفل از مجازات دچار ترس و اضطراب گردد و ديگر , عمل بد خود را تكرار نكند يعني هذفي كه تنبيه كننده به دنبال آن است.

3) در اثر اين تشديد مجازات در اكثر موارد مجازاتگر عنان اختيار را از دست داده و لطمات شديدي در حين حمله خشم برطقل وارد مي سازد كه همان معناي abuse Physical  را زنده كرده و در نتيجه در بسياري موارد بچه آنچنان صدمه خواهد ديد كه ديگر قابل جبران نخواهد بود (مانند خونريزيهاي جمجمه , شكستگيها و سوختگيها و فلجي و عقب افتادگي عقلاني و صدها مصیبت ديگر) و يا به مرگ طفل خواهد انجاميد , آنچنان كه آمار بسياري كشورها حاكي از حوالي 4000 –  10000 مورد مرگ در سال , در نتيجه Physical abuse است (‌كه در اكثر موارد Missed شده و به حساب مرگهاي اتفاقي گذاشته مي شود( .

4)‌ طفل كتك خورده از زمان طفوليت مي آموزد كه راه حل مشكلات منازعه و ابزار خشم به ديگران است (‌قانون Child abuse = نسل Abuser نسل More abuser از خود بر جاي مي گذارد ).

5) پايين آمدن اتكا به نفس Poor selfe = steem : من بچه هستم , من كسي نيستم ,من لياقت ندارم مفاهيمي است كه با رشد روند تفكري در ذهن طفل ايجاد شده و خود را پايين تر از ديگران خواهد پنداشت زير مكرا در حين كتك خوردن اين جملات را از دهان والدين خود شنيده است

6) معناني انتقام Revenge بجاي آگاهي و عبرت در ذهن وي شكل مي گيرد و باعث مي گردد بر منفي كاري خود بيافزايد طفلي را كتك مي زنند كه برادر و خواهر شيرخوار كوچك خود را اذيت نكند در اينصورت مسلم بدانيد كه و اين موجود را كه باعث كتك خوردنش شده است زير زيركي و بيشتر از سابق اذيت خواهد كرد

7) عدم اعتماد به دنيا loss of trust : بالاخص در شيرخواراني كه در زير يك سالگي از والدين كتك مي خورند و يا با خشم با آنان رفتار مي كنند (مثلا مادراني كه شيرخواران بد خلق و نق نقي را به شدت تكان داده و يا روي بالش پرت مي كنند ) معناي دنيا = مكان نا امن شكل مي گيرد زيرا مجازات از سوي افرادي اعمال شده است كه اولين مراحل اتكاء و اعتماد را در انسان شكل مي دهند يعني مادر و پدر.

8) اگر بخواهيد عواقب جسمي و روحي تنبيه جسماني را بر شماريم صدها كتاب و مقاله هم بجايي نخواهد رسيد و فقط ذكر مي كنيم كه ايجاد افسردگي , فرار از مدرسه , فرار از منزل , روي آوري به فحشا و اعتياد ( در سنين بالاتر و بالاخص نوجواني ) شكست هاي شغلي , بزهكاري و اعمال ضد اجتماعي و خلاف قانون و رخداد بالاتر و طلاق در خانواده افراد Abused بعنوان مشتي از خروار قابل ذكرند

اما هر گاه شما با اين والدين مجازاتگر بحث كنيد خواهيد شنيد : آقا شما دستي از دور بر آتش داريد ,  باور كنيد از نصيحت و قربان صدقه و جايزه و تهديد و داد زدن و غيره هر كاري كه بگوييد كرده ايم و دست آخر مجبور شديم كه كتكش بزنيم . چقدر بگوييم برادر كوچكت را اذيت نكن تو آقا شده اي و او كوچك است , چقدر داد بزنيم توپ را به ديوار نزن يا در مورد اطفال در سنين مدرسه ) چند بار جلوي ناظم و معلم خجالت بكشم و قول بدهم در مدرسه شيطنت نخواهد كرد و باز هم ما را به آنجا بكشد , آيا شما راه ديگري بجز كتك زدن به ذهنتان ميرسد ؟

بحث :‌ همانطور كه عرض كردم امروزه يكي از منسوخ ترين روشهاي تربيت كردن اطفال كتك زدن يا Physical punishment است ولي اگر از ما سوال فوق بشود (آيا شما راه بهتري از كتك زدن مي شناسيد‌) پيشنهاد ما چه خواهد بود ؟‌ بله من راههاي بهتر و عملي تر و موثرتري مي شناسم :

1)    سعي كنيد طبع و مزاج طفل خود را (Temperament) بشناسيد :‌بعضي بچه ها در مقابل گرسنگي و يا سر و صدا و يا هرگونه تغيير فيزيكي ديگر بيش از ساير اطفال حساسيت نشان مي دهند و اينها گروه    Difficult Temprament children را تشكيل مي دهند وعده هاي غذاي اين اطفال و حتي دفعات شير خوردن آنان در زمان Breast feeding بايد مكررتر و نزديك تر باشد بعلاوه ميزان سر و صداي منزل و منجمله صداي راديو و تلويزيون را بايد بسيار كوتاه نمود و در اينصورت از بد خلقي و خشم آنان كاسته خواهد شد

2)    گاهي اوقات پدر مادر ممكن است دچار مشكلاتي مانند اختلال كنترل تكانه (Control disorder impulse  ) (‌افرادي كه نمي توانند دچار غرايز و منجمله خشم خود را كنترل كنند ) باشند در اينصورت طرف مقابل رل ميانجي را بر عهده خواهد داشته و هنگاميكه علائم از كوره در رفتن را در همسر خود درك مي كند بايد به نحوي فعال تر نگهداري طفل را برعهده گيرند تا وي خونسردي خود را بدست آورد

3)    پدر و مادر بايد در ايجاد انضباط در طفل به نحو يكسان حركت كنند هنگاميكه طفل عملي ناهنجار انجام مي دهد بايد هر دو يك جور قيافه بگيرند و گرنه اگر طفل مثلا شي را پرت كرده يكي عصبانيت نشان داده و ديگري لبخند بزند مسلما عمل خطا تكرار خواهد شد

4)    موثرترين و بحراني ترين زمان ايجاد انضباط در اطفال بين 5/1 – 3 سالگي است كه معناي Yes و No  در آنان شكل مي گيرد بهترين واكنش بعمل خطا مانند پرت كردن اشياء و كتك زدن و هل دادن اطفال ,  ابزار قيافه اي اخمو عصباني و احيانا با صداي بلند ( نه در حد داد زدن ) خطاب كردن اوست و بالعكس در مورد اعمال خوب مانند بازي با ديگران و دادن اشياء به والدين (‌به قصد كمك )‌پاسخ با آواي دلنشين و ملايم و لبخند مناسب خواهد بود.

5)    هرگز نبايد به قصد رهايي از دست جيغ زدن طفل سعي در بر آوردن خواسته وي بنحو فوري نمائيم مثلا اگر طفل مكررا پا به زمين كوبیده و يك شي خطرناك يا شكستني را درخواست مي نمايد و يا مي خواهد خوراكي دلخواه خود را در ساعت نامناسبي بدست آورد نبايد تسليم وي شده و مطابق خواسته او رفتار نمائيم زيرا در اينصورت الگوي نامناسب رفتاري ايجاد شده و حل مراحل بعدي را با مشكل خواهد نمود

6)    اصل تربيت رفتار باليني بر مداومت و تكرار استوار است طفل بايد درك كند كه اگر صد بار هم از صندلي بالا رفته و بخواهد چيزي را از بلندي بردارد كه نامناسب است دويست با او را پائين مي آوريم

7)    هرگاه پدر و مادر خود را عصباني حس مي كنند بايد بلافاصله هر وسيله اي كه در دستشان است بر زمين بگذارند اكثر صدماتي كه در طي مراحل خشم بر اطفال وارد مي شود ناشي از ابزار و وسائل مانند كمربند و خط كش و امثالهم مي باشد.

8)    فرق رشوه و جايزه :‌هيچگاه نبايد خوراكي يا شئي دلخواه را پيشاپيش به طفل بدهيم كه او قول بدهد بچه خوبي باشد اين روش در رفتار درماني مطرود شناخته شده است

9)    نبايد كودك را بخاطر عملي زشت در حضور ديگران خجالت بدهيم (Demeaning) زيرا اين روش نوعي سوء رفتار به حساب مي آيد

         هرگز نبايد به دليل عملي بد يا سستي در انجام وظايف خواهر و برادر و اطفال ديگر را به رخ او بكشيم زيرا اين كار هم اتكاء به نفس وي را پائين مي آورد

            بچه هاي Hyperactive از مفعولين و قربانيان درجه اول كتك خوردن مي باشند و اثبات گرديده است كه هرچه بيشتر آنان را در معرض محيطهاي باز مانند پارك قرار دهيم از ميزان پرتحركي مخربشان كاسته شده و رفتار مناسب تري بروز خواهند كرد

            ممكن است يك پدر و مادر افسرده شيطنت طبيعي بچه را نا فرماني و بي ادبي تلقي نمايند و در نتيجه او را بدليل بي حوصلگي خودشان كتك بزنند افسردگي جرم و جنايت نيست بلكه يك بيماري قابل درمان است كه درمان آن ناجي والدين و طفل خواهد بود

نتيجه گيري توصيه فوق قطره اي از درياي رفتار درماني است و فقط بدان جهت ذكر گرديد كه من و شما بتوانيم بوالدين بگوئيم بله واقعا روش هاي قاطع تر و بهتري از كتك زدن مي شناسيم كه بتواند يك انسان با شخصيت سالم و بهنجار تحويل اجتماع دهد و نه يك موجود ضد اجتماع و انتقام جوي سوء استفاده گر ملاحظه مي فرماييد كه در قرن بيست و يكم پدر و مادر مي توانند با قيافه هاي خشن و اخم كردن و دور شدن موقت از كنار اطفال پرخاشگر و عصباني و نهايتا چند دقيقه قرار دادن وي در يك اتاق در بسته و بنحو اخري با دو انگشت به پشت دست زدن بسيار موفق تر باشند تا با كتك زدن طفل

انسان با نگاهش بهتر از دستش مي تواند

 ديگران را كتك بزند

 

 

پیامبر اكرم (ص) :   وضو كلید نماز و نماز كلید بهشت است . دانش بشری از سال ها پیش حواس انسان را در پنج عنوان ( بینایی ، شنوایی ، بویایی ، چشایی و لامسه ) طبقه بندی می كند و همین حواس پنجگانه هستند كه رابطه گسترده انسان و دنیای اطراف او را شكل می دهند . در قسمت های گذشته به چند مزیت پزشكی پیرامون نظافت دست ناشی از وضو ، توجه یافتیم و اینك به نظافت صورت رسیده ایم كه آن نیز در آیه شریفه 9 از سوره مباركه مائده ، به عنوان یك فرمان لا یتغیر الهی بر عموم مسلمانان واجب شده است . در اهمیت نظافت صورت شاید همین نكته كافی باشد كه چهار حس از مجموع حواس پنجگانه بشری در وابستگی كامل با صورت بسر می برند . تماس آب كه منشأ پاكیزگی و حیات است و به صورت، علاوه بر محاسن متعددی كه از جهت برقراری تعادل ناقل های عصبی در بدن انسان دارد، از دیدگاه مقابله با آلودگی هایی كه ممكن است ، در چشم ، بینی ، دهان و پوست صورت و .. ایجاد بیماری كند مهم است . به خصوص كه در آب ، حین وضو ، و همچنین استفاده از شانه و مسواك ذكر شده است . با این كه دست قدرتمند صنع الهی ، چنان ساختمان گوش و بینی و چشم و .. را آفریده است كه خود به خود مقاومت بی نظیری در مقابل آلودگی می كنند و روزانه بارها و بارها بدون آنكه انسان وقوفی پیدا كند ، آلودگی ها را از خود دور می سازند ( مثلاً در گوش جریان موم ، در بینی موهای ریز متعدد ، در چشم پلك زدن و اشك و .. ) اما چنانچه آب نیز در شستشوی صورت به كار برده شود ، ما حصل فعالیت پاك كنندگی اعضای صورت به نتیجه خواهد رسید.                          علاوه بر این كه حداقل 3 بار شستشوی صورت هر گونه آلودگی محیطی را نیز از آن خواهد زدود، توجه به این نكته مهم است كه دو راه عمده ابتلا به عفونت ها ( دهانی و استنشاقی ) هر دو مربوط به محدوده صورت هستند . در هر صورت دستور قرآن مبنی بر شستن دست ها و صورت قبل از نماز با توجه به اینكه این اعضاء معمولاً پوشانده نمی شوند ( حتی در مورد حجاب خانم ها مورد استثناء واقع شده اند وجه و كفین ) و در نتیجه با وجود اهمیت آنها از نظر تمركز حس های پنجگانه ، در معرض آلودگی دائمی هستند ، می تواند حاوی حكمت های بی شمار باشد ، كه در سطور گذشته با اختصار، به مشتی نمونه خروار اشاره شد .

 

اکرم رجبیعضو هیات علمی دانشگاه آزاد

گفتگوی مجله آبان با استاد ملکیان:

  هنگام بحث پیرامون دین و معنویت و در قالب تعاریف اولیه از این دو، گویی از دین به عنوان یک ایدئولوژی و از معنویت به عنوان نوعی احساس شخصی شده یاد می‌کنید. به عنوان اولین سوال می‌خواهم بپرسم آیا زمانی‌که از معنویت سخن می‌گویید از یک دین شخصی شده دفاع می‌کنید؟ در صورتیکه از این دو، معانی متفاوت مراد می‌کنید وجود فارق آنان چیست؟

اگر مراد از دین شخصی شده این باشد که بر اساس فهم و تشخیص خودم یک دین را قابل دفاع می‌دانم، درست است؛ معنویت نوعی دین شخصی شده است. ولی اگر مراد از دین شخصی شده این باشد که آن به احساسات و عواطف فروکاسته شده باشد، چنین نیست. من هرگز معنویت را در حد احساسات و عواطف شخصی ولو متعالی فرو نمی‌کاهم. معنویت به گمان من یک سلسله باورها، یک سلسله احساسات و عواطف و یک سلسله نیازها و خواسته‌هاست. آنچه به گمان من میزمایز و فرق‌فارق معنویت با دین نهادینه شده تاریخی است، این است که در معنویت تقلید به حداقل ممکن کاهش می‌یابد. مرادم از تقلید، تقلید در اصطلاح فقهی نیست. مراد من این است که گفته شود الف، ب است چون «x» می‌گوید، نه اینکه چون خودم یافته‌ام. فرق دوم معنویت و دین نهادینه شده، این است که در معنویت کاملاً پاس عقلانیت داشته می‌شود اما در دین نهادینه در بسیاری موارد چنین نیست. میزمایز دیگر این است که در معنویت همه آن چیزی که محل توجه است «صداقت» و «جدیت» است. یعنی همه سخن در معنویت بر سر این است که در زندگی جدی باش و صادق. مهم نیست که اگر با کمال صداقت سلوک کردی چه نتیجه‌ای حاصل خواهد شد. فرآیند سلوک تو باید فرآیندی همراه با جدیت و صداقت باشد! اما این‌که وقتی این فرآیند طی شد به چه فرآورده‌هایی می‌رسیم در معنویت محل توجه نیست. به زبان ساده‌تر فرض کنید گزاره «خدا وجود دارد» گزاره مطابق با واقع است یعنی واقعاً در عالم واقع خدا وجود داشته باشد، در دین نهادینه و تاریخی چنانچه همه ما که در اینجا نشسته‌ایم بگوییم «خدا وجود دارد»، همه ما را به عنوان معتقدان به این گزاره می‌پذیرند چون خود دین مروج و مبلغ اندیشه «خدا وجود دارد» است. اما از دید یک انسان معنوی ممکن است یکی از ما که معتقدیم «خدا وجود دارد» بر حق باشیم و دو تن دیگر با این‌که می‌گویند «خدا وجود دارد» بر حق نباشند. چون از دید انسان معنوی این فرآورده «خدا وجود دارد» نیست که اولویت دارد مهم این است که ما چگونه به این گزاره رسیده‌ایم. اگر من با کمال صداقت و جدیت مشی کرده باشم و معتقد به گزاره «خدا وجود دارد» شده باشیم اعتقاد ارزشمندی است. اما چنانچه من بدون صداقت یا بدون جدیت یا بدون صداقت و جدیت معتقد باشم به اینکه «خدا وجود دارد» از دید انسان معنوی اصلاً این اعتقاد ارزشمند نیست چون فرآورده‌اش امر جالبی است اما فرآیندی که با طی آن به این فرآورده رسیده‌ام، فرآیند مطلوبی نبوده است. از دید معنوی فرآیندها مهم هستند نه فرآورده‌ها. اگر شما با کمال صداقت و جدیت مشی کنید و برسید به این‌که «خدا وجود ندارد» از لحاظ دین نهادینه محکوم و مطرود و منفور و کافر و ملحد محسوب می‌شوید اما از دید یک انسان معنوی چون فرآیند، فرآیند کاملاً مطلوبی بوده، هیچ مشکلی ندارد.

بنابراین فرق فارق دیگر این است که ادیان نهادینه تاریخی به فرآورده‌ها نظر می‌کنند نه فرآیندها و معنویت به فرآیندها نظر می‌کند نه به فرآورده‌ها. این به این معنی است که از دید انسان معنوی ممکن است کسی که می‌گوید «خدا وجود دارد» و کسی که می‌گوید «خدا وجود ندارد» – چون مهم صداقت و جدیت است – هر دو به یک اندازه انسانهای سالمی باشند. و بالعکس، از لحاظ یک انسان معنوی ممکن است دو انسان هر دو معتقد باشند که خدا وجود دارد اما یکی انسان سالمی باشد و دیگری سالم نباشد چون فرآیندی که آن‌ها با طی آن به این اعتقاد رسیده‌اند مهم است و این‌که در یک زندگی اصیل رسیده‌اند به این که «خدا وجود دارد» یا در یک زندگی عاریتی؟ این سه فرق مهم‌ترین فرق‌هایی است که معنویت با دین نهادینه شده‌ی تاریخی دارد. البته این به معنای آن نیست که هرکس که متدین به دین نهادینه‌ی تاریخی است، معنوی نیست. ممکن است کسی به یک دین نهادینه اعتقادی تام داشته باشد و بسیار هم انسان معنوی باشد. بستگی به این دارد که از دین چه مفهومی اراده کنید. به یک معنا باید بگویم پاسخ سوال شما مثبت است و به یک معنا منفی است. از این زاویه مثبت است که هر انسان معنوی یک دین دارد اما مهم این است که مراد ما از دین چه باشد. مراد ما از دین اولاً نگرشی نسبت به جهان هستی ثانیاً نسبت به وضع انسان در جهان هستی و ثالثاً دستورالعملهایی است مبتنی بر نگرشی که به جهان هستی و نگرشی که به موضع انسان در جهان هستی داریم. اگر به این معنا نگاه کنیم هر انسان معنوی نسبت به جهان نگرشی دارد و همینطور نسبت به موضع خود در جهان هستی و بر اساس این دو، یک دستورالعمل برای خود وضع کرده است به این معنا هر انسان معنوی دین‌دار است.

 

دین به طور کلی بر مبنای نوعی متافیزیک قوام می‌یابد به طوری که دین‌داران هم در حوزه‌ی اعتقادات و هم در زمینه‌ی فرامین و دستورات دینی امیدوار به سرانجامی هستند که در متون دینی از آن به عنوان «پاداش آخروی» یاد شده و کیفر پاداش آن جهانی اعمال تلقی می‌شود. حال آن‌که در معنویت چنین رویکردی در اعمال وجود ندارد. به خصوص آن‌که به نظر نمی‌آید پروژه‌ی معنویت به این نوع متافیزیک مبتنی باشد. سوال این است که اولاً: آیا معنویت به چنین اعتقاد متافیزیکی دچار است یا خیر؟ و ثانیاً: تکلیف سرانجام اعمال در پروژه‌ی معنویت کجا و چگونه مشخص می‌شود؟ و اصلاً آیا انسان معنوی نیز از اعمال خود نتیجه‌ای انتظار دارد؟به گمان من انسان معنوی هم به دلیل اینکه انسان است خودش را دوست می‌دارد و به دلیل این حب ذات، صیانت ذات می‌کند یعنی می‌خواهد ذات خود را حفظ کند. برای حفظ این ذات، طبعاً نفع را جذب و ضرر را دفع می‌کند. انسان معنوی به این لحاظ هر کاری که می‌کند برای دفع ضرر و جلب نفع است. بنابراین او هم از کارهای خود پاداش می‌طلبد. به تعبیر دیگر خردترین تا کلان‌ترین حرکات و سکنات هر انسان معنوی به منظور آن است که نتیجه‌ای از آن حرکات حاصل آید. در نهایت اما نتیجه‌ای که انسان معنوی از اعمال خود انتظار دارد با نتیجه‌ای که در دین نهادینه و تاريخي موجود است تفاوت‌هايي دارد. من سعي مي‌كنم اين تفاوت‌ها را شرح دهم. تفاوت اول اين است كه از ديدگاه معتقدان به دين نهادينه و تاريخي نتايج اعمال – مثبت يا منفي – پس از مرگ ظاهر مي‌شود چه به صورت پاداش چه به صورت كيفر. انسان معنوي به اين معنا اصلاً اهل نسيه‌كاري نيست و طالب معامله‌ي نقدي است. بنابراين مي‌خواهد پاداش و كيفر اعمالش در زندگي اين جهاني حاصل شود، نه به اين معنا كه انسان معنوي منكر وجود آخرت است. انسان معنوي مي‌گويد اگر اخرت وجود ندارد بايد پاداش و كيفر من اين‌جايي باشد و اگر وجود دارد آن‌چه در آن‌جا ظاهر خواهد شد جلوه‌اي است از آنچه در اين‌جا ظاهر شده است. يعني به تعبير قرآني «من كان في هذه اعمي و هو في آخره اعمي» قرآن مي‌گويد: اگر در دنيا كور بودي و چيزي نديدي در جاي ديگر نيز چيزي نخواهي ديد. اين معنايش آن است كه آنجا تحقق همين جاست. بنابراين از ديد انسان معنوي نتايج در همين جا بايد ظاهر شود. فرق دوم اين است كه ازلحاظ انسان متدين به دين تاريخي پاداش و كيفرها غالباً جنبه‌ي قراردادي دارد يعني خدا قرارداد كرده است كه اگر چنين كردي فلان پاداش را به تو مي‌دهم و اگر چنان كردي اين كيفر را به تو مي‌دهم. از لحاظ انسان معنوي پاداش و كيفرها مطلقاً قراردادي نيست؛ كاملاً طبيعي و تكويني است. اصلاً با وضع و واضعه و قرارداد كاري ندارد. اين دو خيلي با هم متفاوت است، اينكه شما به نتايج اعمالتان به عنوان نتايج لابدمنه، اجتناب‌ناپذير و طبعي و تكويني بنگريد متفاوت است با اين‌كه به اين نتايج به چشم قرارداد نگاه كنيد. من يك مثال خيلي ساده مي‌زنم، فرض كنيد من به فرزندم بگويم: «اگر دستت را نزديك بخاري ببري از اتاق بيرونت مي‌كنم» حالا شما در نظر بگيريد بچه من اگر دستش را به بخاري نزديك كرد يك سلسله نتايج طبيعي و تكويني و غيرقراردادي بر اين عمل او مترتب مي‌شود يعني دستش چه بسا مي‌سوزد. يك سلسله نتايج قراردادي و وضعي (غيرطبيعي و غيرتكويني) هم بر اين عمل مترتب است و آن اين است كه او را از اتاق بيرون كنم. اما اين دو خيلي با هم فرق مي‌كنند. يك فرق اين است كه چنان‌چه بچه توانست مرا فريب دهد به طوري كه دستش را به بخاري نزديك كند و من با خبر نشوم در اين صورت آن نتيجه قراردادي ديگر بر عمل او مترتب نيست، ولي نتيجه طبيعي هست؛ نتيجه طبيعي را چه من بدانم چه ندانم مترتب است چرا كه هركس دستش را به بخاري نزديك كند مي‌سوزد. فرق دوم اين است كه اگر فرزند من دستش را به بخاري نزديك كرد و سوخت و لاجرم داد و فريادش بلند شد، ممكن است من از نتيجه قراردادي كه بر عمل او مترتب كرده بودم، صرف‌نظر كنم يعني به جهت دلسوزي او را از اتاق بيرون نكنم. اما آيا از نتيجه طبيعي مي‌توان صرف‌نظر كرد؟ نمي‌شود. به همين ترتيب معتقدان به دين نهادينه و تاريخي گمان مي‌كنند پاداش و كيفر امري قراردادي است به همين جهت گمان مي‌كنند وقتي دروغي گفتند يا ظلم و خيانتي كردند، همان‌گونه كه من ممكن است به خاطر اظهار عجز فرزندم او را از اتاق بيرون نكنم و دلم برايش بسوزد، خدا هم ممكن است آن نتيجه قراردادي را بر گناه آنان مترتب نكند. اما انسان معنوي ار آنجا كه گمان مي‌كند نتايج، اموري طبيعي هستند، معتقد است هر عمل كارش را با من مي‌كند. خدا جهان را به صورتي ساخته كه دروغ اثر خود را خواهد گذاشت؛ اثر دروغ مانند اثر سوختن دست است هنگامي‌كه در بخاري فرورفته است؛ نه مثل اثر بيرون كردن فرزند توسط پدر به خاطر نزديك كردن دستش به بخاري. خدا قرارداد نكرده است كه بتواند از آن صرف‌نظر كند. و اما نكته سوم اين است كه انسان معنوي نتايجي را كه از اعمالش مي‌خواهد آن چيزهايي نيست كه انسان‌هاي متدين عادي مي‌خواهند؛ چيزهايي مانند ورود به بهشت و عدم ورود به جهنم و قس علي هذا. انسان معنوي از نتيجه اعمالش آرامش مي‌طلبد، شادي و رضايت باطن مي‌طلبد. مي‌خواهد زندگي اميدوارانه و قرين رضايت باطن داشته باشد و معتقد است اگر آخرتي هم وجود داشته باشد، بهشت چيزي جز تحقق آرامش همين‌جا نيست. بهشت اخروي يعني تجسم همين رضايت باطن اين‌جايي. بنابراين اگر ديد اين‌جا رضايت باطن و شادماني و آرامش ندارد گمان نمي‌كند كه اين امر مربوط به اين‌جاست و در عوض بهشت آن‌جا در انتظار ماست. او مي‌داند كه اگر اين‌جا خبري نيست در آن‌جا هم خبري نخواهد بود. بنابراين انسان معنوي هم به دنبال پاداش و كيفر است اما پاداش و كيفر اين جهاني، طبيعي و كاملاً معين و مشخص.

 

پس شما معتقد به نوعي رويكرد نتيجه‌گروانه هستيد؟

بله، من همواره از رويكرد نتيجه‌گروانه دفاع كرده‌ام و اساساً معتقد به رويكرد وظيفه‌گروانه نيستم. من در فلسفه اخلاق قائل به تئودولوژيسم هستم نه ديانتولوژيسم و كاملاً معتقدم انسان از آن رو كه انسان است نمي‌تواند به دنبال سود و زيان نباشد.

 

در برخي متون ديني اين رويكرد وجود دارد كه همه‌ي آلام و رنج‌ها براي كساني است كه مقرب‌تر هستند بر مبناي همان موضوع كه «هركه در اين بزم مقرب‌تر است / جام بلا بيشترش مي‌دهند». اين تقرب به‌واسطه‌ي تحمل رنج‌ها و آلام با رويكرد نتيجه‌گروانه‌اي كه شما مي‌فرماييد تا اندازه‌اي متفاوت است. نظرتان چيست؟در اين‌جا بايد سه نكته را از هم تفكيك كرد. اگر اين تفكيك صورت نگيرد خود مطلبي كه شما گفتيد به جهت ايهام و ابهام كاملاً غير قابل فهم مي‌شود. اگر شما مي‌گوييد «البلاء للبلاء» و يا «هركه در اين بزم مقرب‌تر است / جام بلا بيشترش مي‌دهند»، آيا مراد اين است كه مقرب بودن علت درد كشيدن مي‌شود يا درد و رنج كشيدن علت مقرب بودن مي‌شود؟ يعني وقتي كسي مقرب خداست چون مقرب است درد مي‌كشد و يا انسان از طريق درد و رنج بردن به خدا نزديك مي‌شود؟ مقرب بودن علت رنج است يا معلول آن؟ اين موضوع در بياناتي كه از دين نهادينه آورديد اصلاً مشخص نيست. تفكيك دوم اين است كه آيا شما مرادتان از درد و رنج، درد و رتج دروني است يا اسباب درد و رنج بيروني؟ اين دو نيز بايد از هم تفكيك شود. وقتي كسي عزيزي را از دست مي‌دهد ما در عرف و طبق فهم عرفي مي‌گوييم او به درد و رنج افتاد. حال شما چه مي‌فرماييد در باب كسي كه در فيزيك زندگي به آن‌چه شما درد و رنج مي‌دانيد، گرفتار شده اما اين مساله اصلاً به درون او رخنه نكرده است؟ او در اين صورت رنج مي‌كشد يا نه؟ ما در عرف وقتي درد و رنج به صورت فيزيكي در زندگي كسي تحقق يافت مي‌گوييم او درد و رنج مي‌كشد با اين‌كه اين غلط است. كساني هستند كه در بيرون هيچ اسباب درد و رنجي ندارند، اما در درون درد و رنج مي‌كشند و كساني هستند كه در بيرون اسباب درد و رنج دارند اما در درون هيچ دردي نمي‌كشند و كساني هم در بيرون و هم در درون اسباب درد و رنج آنان فراهم است و كساني هستند كه نه در بيرون و نه در درون رنجي ندارند. اين‌كه گفته مي‌شود خدا بر مقربان درد و رنج مي‌سازد منظور اسباب بيروني درد و رنج است يا درد و رنج دروني؟

 

يعني شما مي‌فرماييد «ان الله شاء ان يراك قتيلاً» متضمن الم فيزيكي و فرح و شادي دروني است؟دقيقاً؛ اگر درست باشد آن جمله‌اي كه گفتند «ان الله شاء ان يراك قتيلاً» در عين حال در باب همين افراد هم گفته‌اند: «ما مسوا الم الحديد قطو» نقل شده از امام صادق كه به خدا قسم اين‌ها ضربه شمشير را بر بدن احساس نمي‌كردند. آيا اين به اين معني است كه شمشير خاصيت خود را از دست داده بود و نمي‌بريد؟ چنين نيست. یا يعني بدن در مقابل زخم شمشير ديگر منفعل نبود؟ اين طور هم نيست. اسباب رنج فيزيكي بود اما در درون شاد بودند. پس نبايد خلط كنيم بين آنچه كه اسباب درد و رنج است در بيرون زندگي و آن‌چه درد و رنج است در درون. تفكيك سومي هم بايد صورت داد و آن اين‌كه شما چه چيز را اسباب درد و رنج مي‌دانيد؟ بسياري چيزهاست كه چنان‌چه براي شما پيش آيد اسباب رنج به حساب مي‌آيد اما اگر براي من پيش بيايد اسباب درد ورنج نيست. به قول شاعر كه گفت: هر‌كه نقش خويش مي‌بيند در آب / برزگر باران و گازور آفتاب. برزگر مي‌خواهد هميشه باران بيايد اما گازور كه فرش و موكت مردم را مي‌شويد مي‌خواهد آفتاب باشد كه زود بخشكد و تحويل دهد. اكنون اين باران كه در بيرون مي‌بارد اسباب درد و رنج است يا نيست؟ بايد گفت: «براي چه كسي؟» براي يكي اسباب درد و رنج است و براي ديگري اسباب خوشي و خرمي. اسباب درد و رنج به حسب وضع و حال آدميان متفاوت است.

وقتي اين تفکيک انجام گيرد معلوم مي‌شود اين سخن وجوه نادرست بسياري دارد و چه‌بسا وجوه درستي هم در آن باشد. با اين تفکيکات به يک معنا اين سخن درست به‌نظر مي‌آيد و آن اين‌که هرکه به تعبير شما نزد خدا مقرب‌تر است و به تعبير بنده هرکه معنوي‌تر است، براي اين‌که اين آرمان‌هاي معنوي براي او مهم هستند در فيزيک زندگي به تنگناهاي بيشتري دچار مي‌شود. انساني که بخواهد چنان زيست کند که تمام زندگي او همراه با صداقت و تواضع و احسان و حقيقت‌طلبي و عشق‌ورزي باشد، فيزيک زندگي برايش تنگ مي‌شود. يعني شما که عدول کرده‌ايد از اين آرمانها ماهي دو ميليون تومان درآمد داري و ديگري که از آنها عدول نکرده ماهي صد هزار تومان هم درآمد ندارد. شما ثروت و قدرت و شان اجتماعي داريد و او از همه اينها محروم مي‌شود. چون اساساً حفظ آرمانها هزينه دارد و انسان به ميزان التزام و تقيدش به آرمانهاي اخلاقي معنوي بايد هزينه بپردازد. اين هزينه، هزينه‌هايي است که از ماديات زندگي پرداخت مي‌شود. به همين لحاظ اوامر و نواهي اخلاقي را تکليف مي‌نامند. تکليف يعني به کلفت انداختن و به زحمت انداختن. اگر راست‌گويي لذت داشت و دروغ‌گويي هميشه خسارت مالي هم براي انسان پديد مي‌آورد، کسي دروغ نمي‌گفت. ارزش راست‌گويي به آن است که نسبت به کساني که دروغ می‌گويند انسان را از بسياري چيزها محروم مي‌کند. بنابراين، آن سخن به اين معنا درست است که انسانهاي کاملاً ملتزم به آرمانهاي اخلاقي، به میزان التزامی که به آرمانهای اخلاقی دارند، زندگي مادي بر آنها تنگ مي‌شود. تنگ شدن زندگي مادي هم يعني کم‌شدن ثروت و قدرت و شهرت و محبوبيت و حيثيت‌اجتماعي. ولي در عين حال همين افراد که در برون به چنين تنگناهايي دچار شده‌اند در درون خود فراخنايي را احساس مي‌کنند که هرگز بيرونيان تصور آن را نيز نکرده‌اند. پس اگر به تعبير ديني که شما گفتيد برگرديم ماحصل اين مي‌شود که مقربان در بيرون تنگنا دارند و بيشتر جام بلا مي‌نوشند اما در درون هميشه شادند. «الا ان اولياء الله لا خوف عليهم و لا هم يحزنون».

 

نتيجه‌اي که بر دروغ در بيرون مترتب است با توجه به رويکرد نتيجه‌گروانه‌اي که مطرح کرديد چيست؟ يا به طور کلي‌تر نتايجي که بر سيئات در اين‌جا و اکنون مترتب است، چه مواردي است؟

پنج مورد است. وقتي من يکي از اعمال خلاف را انجام مي‌دهم (البته با دو قيدي که بعدها خواهم گفت) اول اين‌که مضطرب مي‌شوم، دوم اين که اندوهگين مي‌شوم، سوم اين‌که نااميد مي‌شوم، چهارم اين‌که از خودم نفرت پيدا مي‌کنم و پنجم اين‌که زندگي من معنايش را از دست مي‌دهد. يعني اضداد و نقايض يک امر دروني يعني آرامش، شادي، اميد، رضايت باطن و معناي زندگي.

در مورد اخير زندگي من موزاييکي است و تکه‌تکه، نه هرمي و مخروطي که تمام آن به سمت يک نوک (هدف) سير مي‌کند. نوعي زندگي موزاييکي که در آن قطعات همه در عرض هم هستند، هيچ‌کدام براي ديگري نيستند. برخلاف انسانهاي معنوي که زندگي مخروطي دارند و کل زندگي آنها به سمت نوک مخروط حرکت مي‌کند، اين نوک رو به بالاست. من بارها گفته‌ام صراط مستقيم افقي نيست، عمودي است. مستقيم از قيام مي‌آيد يعني ايستادن. صراط مستقيم نه فقط صراطي راست است (به لحاظ هندسي) بلکه رو به بالا دارد.

 

گاهي گفته مي‌شود معنويت گوهر و لباب اديان است و به نوعي ناظر به حقيقت دين است. هر چند مي‌توان در باب حقيقت دين و واقعيت مجاز آن بحث کرد. با اين‌حال به نظر مي‌رسد در گفتار شما برخي مولفه‌هاي معنويت شکل بازسازي شده آموزه‌هاي ديني است. سوال اول من اين است که آيا چنين مدعايي را مي‌پذيريد يا قائل به اين هستيد که معنويت چيزي فراتر از آموزه‌هاي دين نهادينه است؟ و پرسش دوم اين است که اساساً معنويت امري مکشوف است يا مجعول؟

شما در واقع پنج سوال مطرح کرديد که من به طور جداگانه به هرکدام پاسخ مي‌دهم. در سوال اول فرموديد آيا مي‌شود گفت معنويت گوهر (لب لباب) اديان است؟

بنده مقدمتاً عرض مي‌کنم در باب تعريف دين من به مجموعه‌ای از متون مقدس یک دین به «دين اول» تعبير مي‌کنم و به همه شرحها، تفسيرها، بيانها و تاويلهايي که در طول تاريخ، عالمان آن دين از آن متون مقدس ديني کرده‌اند مي‌گويم «دين دوم» و به تحقق تاريخي و عملي دين يعني مجموعه همه افعالي که مومنان به اين دين، در طول تاريخ انجام داده‌اند به اضافه آثار و نتايج آن اعمال مي‌گويم «دين سوم». بنابر اين، اسلام يک داريم، اسلام دو، اسلام سه، مسيحيت يک، مسيحيت دو، مسيحيت سه. بودايي‌گري يک، بودايي‌گري دو، بودايي‌گري سه و قس علي هذا. اگر مرادتان در اين سوال دين يک باشد يعني مجموعه متون مقدس اديان و مذاهب، من واقعاً قبول دارم که مي‌شود گفت که معنويت گوهر دين است. اما اگر مرادتان دين دو و دين سه باشد من نمي‌پذيرم. يعني نمي‌شود گفت هر چه عالمان یک دین و فقها و عالمان اخلاق و متکلمان يک دين و … گفته‌اند معنويت است و آن‌چه را که در ظرف تحقق تاريخي رخ داده نمي‌توان گفت گوهرش معنويت است. اما اولي را مي‌توانم قبول کنم.

سوال دوم شما اين بود که آيا آن‌چه شما گفته‌ايد بازسازي برخي مفاهيم و گزاره‌هاي ديني نيست؟ بنده عرض مي‌کنم تا حد فراواني درست است و معنويت بازسازي مفاهيم و گزاره‌هاي ديني است. منتها نه بازسازي گزاره‌هاي ديني خاص، بلکه بازسازي مفاهيم و گزاره‌هاي مشترک اديان. نه آن‌چه اختصاصاً در يک دين خاص هست، بلکه آن‌چه در همه اديان مشترک است. شما مسلم باشيد آن را مي‌پذيريد. بودايي هم باشيد همين طور، مسيحي هم باشيد مي‌پذيريد.

سوال سوم شما اين بود که آيا پروژه معنويت مجعول است يا مکشوف؟ من مي‌گويم هميشه جعل و کشف را بايد ديد در ارتباط با چه چيز گفته مي‌شود. اگر مراد اين است که بگوييم آيا شما اينها را از درون متون مقدس ديني و مذهبي کشف کرده‌ايد، این یک جواب دارد و اگر مرادتان جهان هستی باشد و بگویید آیا این‌ها را از جهان هستی کشف کرده‌اید یا مستقل از جهان هستی جعل کرده‌اید؟ این پاسخ دیگری دارد.

 

منظور من بیشتر کشف و جعل نسبت به متون دینی است؟

بله، بنده عرض می‌کنم که اگر سوال شما این است که اینها از متون دینی کشف شده یا خود من جعل کرده‌ام؟ در پاسخ عرض می‌کنم که غالب این مفاهیم و گزاره‌ها از متون دینی و مذهبی قابل کشف هستند. اما برخی دیگر هم از این متون کشف نشده‌اند و به تعبیری (البته تعبیری که بار منفی نداشته باشد) جعل شده‌اند. یعنی خود ما ابتکار کرده‌ایم. از خود ما منظورم من نیستم، مقصود معنویان جهانند. فرض کنید قرآن می‌گوید: «الا بذکر الله تطمئن القلوب» ( بهوش باشید که با یاد خدا دل آرام می‌گیرد) معنایش این است که من نویسنده یا گوینده قرآن می‌دانم که شما در طلب آرامش هستید و می‌گویم اگر آرامش می‌خواهید راه کسب آن یاد خداست. مثل این است که من به فرزندم بگویم با درس خواندن دوچرخه خریده می‌شود. یعنی من می‌دانم که تو دوچرخه می‌خواهی، پس من راهش را به تو نشان می‌دهم. والا اصل دوچرخه خواستن از درون خودت می‌جوشد. اما طریق برآورده شدن نیاز درونی تو درس خواندن است. یا در جایی دیگری می‌گوید به خدا رجا (امید) داشته باشید و بعد اضافه می‌کند که «جز انسانهای پلید، هیچ‌کس از خدا مایوس نمی‌شود» یعنی یاس هم چیز مطلوبی نیست. می‌خواهم بگویم به این معنا می‌توانیم در همه کتابهای مقدس دینی و مذهبی چنین اموری را بیابیم.

اما یک سوال دیگر از سخنان شما استنباط می‌شود که من آن را به عنوان سوال چهارم پاسخ می‌دهم. ممکن است شما مرادتان این بوده که آیا می‌شود امری جعلی را در مقابل امری که خدا وضع و مقرر فرموده بگذاریم؟ اگر پرسش این باشد دو پاسخ دارم. یک پاسخ این است که کتب مقدس ادیان و مذاهب خیلی باهم اختلاف دارند و همه هم می‌گویند ما از بالا آمده‌ایم. ظاهراً چاره‌ای جز این نیست که بالاخره انسان کمترین کاری که می‌کند، مشترکات اینها را به دست بیاورد و راهنما هم در این زمینه عقل انسان است. خدا خود آن عقل را به ما داده. نمی‌شود این عقل خداداده وقتی از آن استفاده می‌کنیم، تبدیل به یک امر شیطان داده و تحت تاثیر شیطان شود. این عقل به ما نشان می‌دهد که پروژه معنویت قابل دفاع است. ما مولفه‌هایی از معنویت را که – به تعبیر شما – جعل کرده‌ایم تنها با عقلمان می‌توانیم از آن دفاع کنیم. ما از آنها دفاع عقلانی می‌کنیم. من همیشه در این گونه موارد سخن گالیله را تکرار می‌کنم. گالیله می‌گفت: شما به من ساعتی هدیه می‌کنید و من بسیار خرسند می‌شوم و از شما تشکر می‌کنم. آن‌گاه به من بگویید هر گاه خواستی بدانی وقت کی است به ساعت نگاه نکن، از فلانی بپرس. خوب این ظاهراً هدیه است و تنها یک جسم سنگین را به دست من آویزان کرده. این هدیه هنگامی ارزشمند بود که می‌شد به آن رجوع کرد. گالیله آن‌گاه خطاب به روحانیون – البته روحانیون مسیحی – می‌گفت: شما نیز از کودکی در ذهن ما می‌خوانید بزرگ‌ترین هدیه خدا عقل است ولی به محض این‌که می‌خواهیم از عقلمان استفاده کنیم، می‌گویید به کتاب مقدس رجوع کنید. از کتاب مقدس بپرسید آدم چگونه است و آخرت چیست و جملگی مسایل پیش و پس از مرگ را. پس این هدیه سنگین یعنی عقل را از روی دوش ما بردارید! من نمی‌توانم بپذیرم خدا پدیده‌ای به نام عقل را در اختیار ما بگذارد و در مقام شعار، بزرگ‌ترین نعمت الهی باشد اما به محض استفاده از آن به پدیده و کاردستی و صنایع شیطان تبدیل شود. بنابراین اگر از «جعلی» مرادتان این است (چون جعلی لغتی دارای بار منفی هم هست) منظور من چنین نیست.

این هم یک نکته. اما نکته پنجم که می‌خواستم عرض کنم این است که ما نباید توجه کنیم که یک فکر از کجا آمده، جعل شده یا نشده، از غرب است یا شرق. ما راجع به افکار فقط باید ببینیم حق است یا باطل. من بارها گفته‌ام در فلسفه اسلامی به ما آموخته‌اند فکر مجرد است. یعنی زمان و مکان ندارد. ما این حرف مابعدالطبیعی، متافیزیکی و فلسفی را جدی گرفتیم و برای فکر زمان و مکان قایل نیستیم. چون برایش زمان قایل نیستیم نه عاشق فکر نو هستیم – به صرف نو بودن – و نه عاشق فکر کهنه‌ایم – چون کهنه است – و چون معتقدیم فکر مکان ندارد شرقی و غربی هم نمی‌کنیم و به صرف غربی یا شرقی بودن عاشق یا متنفر از آن نیستیم. برای ما فقط مهم این است که این فکر حق است یا باطل. اگر حق باشد تفاوتی ندارد که از شرق آمده باشد یا غرب و بالعکس چنان‌چه باطل بود، نو بودن و کهنه بودن و شرقی و غربی آن هم تفاوتی ندارد؛ آن را نمی‌پذیریم. بنابراین، به این لحاظ در بحث معنویت مثل همه مباحث دیگر باید سوال را معطوف به این کرد که آیا این مطالب حق است یا نه. و چه متدولوژی و روشی برای حقانیت آن وجود دارد. دغدغه این را داشته باشیم نه این که من آن را از کجا گرفته‌ام. البته من هرگز طوری سخن نگفته‌ام که گویی مبدع معنویت هستم. بنابراین، مرادم از من شخص ملکیان نیست. منظورم کسی است که دم از معنویت می‌زند؛ هر که هست و گرنه معنویت مقوله نوینی نیست. از قدیم‌الایام کسانی بوده‌اند که دم از معنویت می‌زندند و حتی از دین نهادینه و تاریخی هم معنویت می‌طلبیدند.

 

حق و باطلی که می‌گویید همان حق و باطل و معیاری نیست که در دین نهادینه شده تاریخی وجود دارد؟

 نه.

 

 در آن‌جا هم این دو قطبی وجود دارد، تفاوت‌های این دو چیست؟

به نظر من دو تفاوت عمده با هم دارند. در دین نهادینه و تاریخی بسیاری از حق و باطل‌ها با عطف توجه به ماوراء عالم طبیعت معلوم می‌شود، و بسیاری از حق و باطل‌های دیگر هم پس از مرگ معلوم مي‌شود. بنابر اين، بسياري گزاره‌ها وقتي در برابر پرسش «حق است يا باطل؟» قرار مي‌گيرند پاسخ مي‌دهند پس از مرگ معلوم مي‌شود و در عالم طبيعت ملاک و ميزاني براي حق و باطل آن وجود ندارد، مگر اين که به مافوق طبيعي قايل باشيم. به تعبيري يک قسمت از حق و باطل‌ها قيامتي و اخروي هستند و بسياري دیگر فوق طبيعي هستند. حق و باطلي که در معنويت گفته مي‌شود اين گونه نيست، بلکه همين حالا و در درون توست. بنابراين، نوعي سهل‌الوصول بودن حقانيت در اين‌جا هست که در آن‌جا نيست. مي‌گويد در درون خودت آن‌ها را بيازما تا ببيني واقعاً همين طور است يا نه.

 

يعني باز هم ارجاع به عقلانيت است؟

بله! عقلانيت به معناي وسيع آن. چون علاوه بر عقل، شعور اخلاقي ما نيز در اين داوري مهم هستند. اما اگر شما به مجموعه حس، به اضافه حافظه، به اضافه شهود عقلي، به اضافه درون بيني، به اضافه نيروي استدلال بگوييد عقل، حق با شماست و مجدداً به عقلانيت ارجاع داده مي‌شود.

 

شما درباره پروژه معنويت، ويژگي‌ها و ارتباطاتش و وجوه فارق آن با دين تاريخي و نهادينه بسيار سخن گفته‌ايد. اما آن‌چه مرا واداشت در ابتدا پرسشي در باب «دين شخصي شده» مطرح کنم کنکاش پيرامون رابطه انسان با خداست. من پيش از آن‌که بخواهم با طرح سوالي جهت پاسخ در اين باب را مشخص کنم مايلم انديشيده شده‌هاي شما در باب رابطه انسان و خدا ذيل پروژه معنويت را بدانم.

پاسخي که خواهم داد پاسخ شخص من است نه اين که همه معنويان به چنين چيزي قايل‌اند. من غالباً در زمان توضيح اين مساله اين مثال را تکرار مي‌کنم. فرض کنيد کسي يک سرشماري و آمار از موجودات جهان هستي تهيه کند. بعد به او بگوييد خدا را فعلاً در آن سرشماري راه ندهيد و کنار بگذاريد و به بقيه بپردازيد. فرض کنيم آن شخص سرشماري را انجام داد و آمد و گفت: تعداد موجودات جهان هستي n عدد بودند. بعد به او بگوييد: خدا را هم اضافه کن. اگر گفت حالا که خدا را هم اضافه مي‌کنم تعداد موجودات هستيn + 1 مي‌شود، در اين صورت معلوم مي‌شود او خدا را هم يکي از موجودات جهان هستي مي‌داند چرا که وقتي او را به حساب نياورديم تعداد موجودات n تا بودند و با محاسبه خدا شدند n + 1. اين يعني خداي متشخص؛ اما چنان‌چه او بگويد اگر خدا را هم به حساب بياوريم تعداد موجودات هستي همان عددn است، به خداي غير متشخص قائل است. اگر به خداي متشخص هم قايل باشيم، موضوع شباهت خدا به انسان پيش مي‌آيد و پرسش‌هايي از اين قبيل که آيا همان طور که ما خشم و خشنودي و اراده و کراهت داريم او هم دارد؟ آيا حالات انساني در او ولو به نحو کامل‌تري وجود دارد يا ندارد؟ کما اين‌که بشقاب هم موجود من الموجودات است، اما انسان‌وار نيست. در اينجا ممکن است به دو قول قايل باشيد. اگر بگوييد شبيه انسان است، آن‌گاه خداي شما هم متشخص است و هم انسان‌وار است. اما چنان‌چه بگوييد مثل انسان نيست آن‌گاه خداي شما متشخص هست، اما انسان‌وار نيست. پس سه تصور از خدا مي‌توان داشت. اين که امري غير متشخص باشد يا متشخص باشد و بعد آن امر متشخص، متشخص ناانسان‌وار باشد يا انسان‌وار. البته درباره وصف انسان‌واري عده‌اي آنقدر افراط مي‌کردند که اعتقاد داشتند خدا مي‌تواند مثل مجسمه باشد. در فرهنگ اسلامي عده‌اي معتقد بودند که خدا جسم دارد و ريش دارد و حتي رنگ ريش خدا را هم تعيين مي‌کردند يا فاصله دو چشم او را هم تخمين مي‌زدند. منظور من اين مقدار خام انديشي نيست يعني همان طور که ما رضا و غضب داريم. او هم رضا و غضب دارد. ما لطف و قهر داريم او هم دارد. بنده به شخصه راي بسياري از عرفا را مي‌پذيرم، که مي‌گفتند خدا موجودي غير متشخص است. خدا يکي از موجودات هستي نيست. پس چيست؟ اين‌جاست که کساني که به خداي غيرمتشخص قائلند، حدس‌هاي مختلفي مي‌زنند. راي من اين است که خدا نفس وجود است. موجود نيست وجود است. از باب تشبيه بگويم که در خيلي از غذاها آب است اما هيچ کدام از غذاها آب نيست. خدا خود هستي است، نه داراي هستي. موجود يعني داراي هستي، به تعبيري گويا همه ما حسه‌هايي از او داريم. بهره‌هايي از او داريم. فرض کنيد دريا پر از آب است و غير از آب هم چيزي در دريا نيست. بعد هر کدام از ما به اندازه ظرفمان آب از دريا برمي‌داريم. ما آب نيستيم، صاحب آب هستيم. موجوديم؛ خدا هم خود وجود است. اگر چنين باشد مورد سوال شما يعني رابطه انسان و خدا به اين صورت تفسير مي‌شود که ما حسه‌اي از خداييم. ما غير خدا نيستيم. خدا هم غير ما نيست. ولي خدا منحصر در ما نيست. چون اگر خدا منحصر در من بود، شما حسه‌اي از او نداشتيد. اما من گفتم همه ما حسه‌اي از خداييم. من براي اين که اين رابطه را نشان بدهم، معمولاً از مثال استفاده مي‌کنم که البته فقط مثال است و در اديان شرقي هم گاهي به کار رفته و به نظر من مثال بسيار خوبي است. شما يک درخت را در نظر بگيريد با اين فرض که از بيرون هيچ چيز دريافت نمي‌کند. نه نور و نه حرارت، نه آب، نه خاک، نه هوا و …. از طرفي چيزي هم به بيرون از او پرتاب نمي‌شود. يعني اگر از او شکوفه‌اي پرپر شد يا ميوه‌اي از او پلاسيد و افتاد، باز در پاي ريشه مي‌افتد و بلافاصله از ريشه جذب درخت مي‌شود. اين درخت فرضي را تصور کنيد که هيچ گونه داد و ستدي با بيرون ندارد. اگر من به شما گفتم درخت را به من نشان بدهيد، شما با انگشت خود به سوي او اشاره مي‌کنيد. ولي اگر من دقيقاً امتداد انگشت شما را ادامه دهم، به يک شاخه‌اي از اين درخت يا به يک گل يا به قسمتي از ساقه يا ميوه مي‌رسم. با اين همه شما براي نشان دادن درخت چاره‌اي جز اشاره کردن نداريد ولو اشاره شما نمي‌تواند کل درخت را در بر بگيرد. اگر شما به من بگوييد آن چه نشان دادي تکه‌هايي از درخت بوده و مثلاً گل و شکوفه و ساقه آن بوده، حالا خود درخت را به من نشان بده. آن‌گاه من به شما مي‌گويم درخت چيزي غير از اين مجموعه نيست. کسي نمي‌تواند جايي از درخت را نشان بدهد که نه ساقه باشد، نه برگ، نه جوانه و …. پس غير از اين مجموعه چيز ديگري به نام درخت وجود ندارد. اين هم يک نکته که از تمام اين‌ها مي‌خواهم درباره خدا استفاده کنم. نکته ديگر اين‌که اگر در هنگام نشان دادن درخت به شکوفه اشاره کنم و شکوفه سر بلند کند و بگويد: من درخت هستم و بقيه اجزا درخت نيستند، چون ملکيان به من اشاره کرد، او هم اشتباه کرده. چرا که او درخت نيست. اگر او درخت بود، بقيه اجزا درخت نبودند. با اين که به کل بايد به او گفت: تو درختي. يعني از درخت بودن در تو چيزي هست. اما نه اين که باقي اجزا درخت نيستند. نکته ديگر، حجم اين درخت مقدار ثابتي است. چون اگر يک قسمت از آن مثلاً يک گل به بيرون افتاد درست است که مقداري از حجم آن کم مي‌شود، اما در عوض مجدداً جذب خودش مي‌شود. نکته ديگري که البته ممکن است نتوانم در زبان فارسي آن را درست بيان کنم، اين است که شما وقتي ربط و نسبت درخت را با يکي از اجزايش مي‌خواهيد بيان کنيد، چه مي‌گوييد؟ از سويي شکوفه که درخت نيست، از سويي هم درخت جز مجموع اين اجزا نيست. پس آيا بايد گفت درخت شکوفه را آفريد؟ نمي‌شود گفت. چرا که اين به معناي آن است که قبلاً درخت وجود داشت و شکوفه نبود و اکنون درخت شکوفه را به وجود آورد. اين‌طور نيست. درخت خود را اين چنين جلوه داد و شد شکوفه. خود را طور ديگري جلوه مي‌دهد و مي‌شود برگ. جايي ديگر خود را به صورت ساقه و … جلوه مي‌دهد. هيچ‌کدام را به‌وجود نمي‌آورد. مثل اين که آب رطوبت خود را به وجود نمي‌آورد. رطوبت يک جلوه از آب است. کما اين‌که مايع بودن هم جلوه ديگري از آب است و قس الي هذا. اينها جلوه‌هاي آب هستند نه پديدآمدگان توسط آب. در زبان فارسي وقتي درخت شکوفه مي‌کند مي‌گوييم: «درخت شکفت يا شکوفيد» وقتي هم درخت گل مي‌کند بايد گفت: «درخت گليد» اين است که مي‌گوييم در زبان فارسي بيان آن مشکل است. يا در زماني که ساقه مي‌کند بايد گفت: «درخت ساقيد» درخت مي‌گلد و مي‌جواند و مي‌ساقد. و امثال ذلک . ما به ازاي هر جلوه از درخت نامي ‌مي‌گذاريم.

اين تصور من درباره خداست. من مي‌گويم جهان هستي يک موجود است؛ اين خداست. و چون برون از جهان هستي وجود ندارد (يعني نيست) او ديگر نمي‌تواند با بيرون از خود داد و ستد داشته باشد، چون بروني وجود ندارد. هيچ موجودي با نيستي نمي‌تواند داد و ستد کند. اين جهان است. يکي شکوفه اين درخت است، ديگري گل، يکي ساقه و ديگري ميوه‌ی اين درختند. وقتي آب پديد مي‌آيد، خدا به صورت آب جلو مي‌کند. اين‌جا بايد بگوييم: خدا آبيد. و وقتي يک انسان پديد مي‌آيد مي‌گوييم: خدا انسانيد. کما اين‌که وقتي خرگوشي پديد مي‌آيد مي‌گوييم: خدا خرگوشيد. پس انسان، خرگوش، آب و … جلوه‌هايي از خدا هستند. برگرديم به همان بحث «اشاره» که گفتيم. من اگر اشاره را جدي بگيرم و امتداد بدهم به يک قسمت از درخت مي‌رسم. اکنون اگر به من بگوييد خدا را نشان بده، من اشاره مي‌کنم، نمي‌توانم به جايي اشاره نکنم و بگويم اين خداست. منظورم تنها اشاره انگشت نيست. اشاره ذهني هم هست. اما از سوي ديگر همان‌طور که گفتم به محض اشاره، شکوفه نبايد به خود غره شود که درخت است. به همين ترتيب به محض اشاره من به يک شخص، نبايد چنين شود؛ در عين اين‌که همه خدا هستند و جلوه‌هايي از خدا هستند. با تمام اين مثال‌ها معلوم مي‌شود که انسان نسبت به خدا مثل گلي است بر يک درخت. يا جوانه و شکوفه‌اي بر يک درخت. اين شکوفه اما يک فرق با شکوفه قبلي دارد و آن اين که اگر شکوفه مثالي من خبر داشته باشد که جزيي از درخت است يا خبر نداشته باشد، در وضعش تاثيري ندارد. اما شکوفه دوم (انسان) استثنائاً اين فرق را دارد که اگر خبر داشته باشد که جزيي از خداست، آرامش مي‌يابد و براي او رضايت و ابتهاجي پديد مي‌آيد که وقتي خبر ندارد اين چيزها برايش پديد نمي‌آيد.

اگر اين درست باشد، خدا را دوست داشتن يعني هستي را دوست داشتن. بنابراين ، براي دانستن اين‌که کسي خداپرست و خداگرا هست يا نيست بايد ديد آيا به کل اين نظام راضي است يا نه. هرکه به کل اين نظام رضايت دهد (که رضايت دادن به يک قسمت از آن بسيار مشکل است) خدادوست است. قسمت مشکلي که نمي‌توان به آن رضايت داد، شرور هستي است. بنابراين، به نظر من انسان معنوي به شرور هم رضايت مي‌دهد. يعني تمام بدي‌هاي طبيعي چه بدي‌هاي اخلاقي، چه بدي‌هاي عاطفي (و اگر به بدي‌هاي مابعدالطبيعي هم قايل باشيم) به تمام اين بدي‌ها رضايت مي‌دهد. يعني در عين اين‌که مي‌بيند فراوان بيگناهاني هستند که رنج مي‌برند و بسا نيکوکاراني هستند که به حسب ظاهر پاداشي نمي‌گيرند، در عين اين‌که مي‌بيند ظلم و فريبکاري و خشونت و بيماري و زلزله و رعد و برق و همه شرور طبيعي و عاطفي (مثل دندان درد و …) هست، همه‌ی آن‌ها را روي‌هم‌رفته دوست مي‌دارد، اما روي‌هم‌رفته رضایت می‌دهد یا دوست می‌دارد به معناي آن نيست که با اين شرور مقابله نمي‌کند. چون يکي از چيزهايي که بايد به آن رضا بدهد، اختياردار بودن انسان است وآن را اعمال مي‌کند.

پس انسان معنوي در عين اين‌که هم در بيرون و هم در درون خود مشغول مقابله با پلشتي‌ها و بدکاري‌هاست، به کل نظام رضا داده و تسليم کل نظام است. اين تلقي من از رابطه انسان و خداست.

 

مي‌شود گفت رابطه انسان و خدا رابطه‌اي شخصي است. به گونه‌اي که هنجارهاي اين رابطه را دو سوي اين رابطه تعيين مي‌کند و نه يک معيار بيروني؟بله کاملاً مي‌توانم قبول کنم. و مي‌توان اضافه کرد آن سويي که مربوط به انسان مي‌شود تعيين‌کننده است و آن سو عقل آدمي‌است، وجدان و شهودهاي اخلاقي آدمي ‌است.

 

جايگاه تجربه قدسي در اين ميان چگونه است و کجاست؟

اگر بخواهم با مثال درخت عرض کنم، بايد بگويم هرگاه شکوفه نتوانست به ساير اجزاي درخت طوري بنگرد که گويي شکوفه‌اند و به خودش طوري بنگرد که گويي ساير اجزاي درخت است آن گاه شکوفه تجربه عرفاني پيدا مي‌کند. من به اين صورت عرض مي‌کنم که تواضع يعني من به خودم طوري نگاه کنم که گويا شما هستم و احسان يعني به شما طوري نگاه کنم که گويا خودم هستم. اگر واجد اين دو شدم من کشف و شهود عرفاني پيدا مي‌کنم. اگر شما در بليط بخت‌آزمايي صد ميليون تومان برنده شويد، من شاد نمي‌شوم. تواضع اين است که چنان‌چه من نيز مبلغي را برنده شدم شاد نشوم. احسان درست خلاف اين است. اگر من دستم خون بيفتد به سرعت براي رفع آن مي‌دوم، حالا اگر دست شما خون افتاد و من به همان سرعت رفتم، يعني طوري به شما مي‌نگرم که گويي منم. اين يعني احسان. بنابراين، اگر اين تواضع و احسان، در ما راسخ شود و به خوبي‌هاي خود طوري نگاه کنيم که گويي خوبي‌هاي ديگري است و به مصبيت‌هاي ديگران چنان نگاه کنيم که انگار بر ما وارد شده، در اين صورت تجربه‌اي که گفتيد حاصل مي‌شود. چرا که کم‌کم در فرآيند تواضع و احسان، انسان از خود خالي شده است.

 

يعني به تجربه امر قدسي مي‌رسد؟

بله.

 

بنابر آن‌چه شما گفتيد، انسان معنوي لابد واجد ويژگي‌هايي است که او را از دين‌داران و ديگر انسانها متمايز مي‌کند. لطفاً اين ويژگي‌ها را بفرماييد؟کار مشکلي است. البته من سعي خودم را مي‌کنم. اما شروط لازم و کافي آن را نمي‌توانم ذکر کنم. من شروط لازم آن را ذکر مي‌کنم نه شروط کافي را. اولين ويژگي انسان معنوي اين است که «چه بايد بکنم؟» اولين مساله زندگي اوست و هر مساله ديگري غير از «چه بايد بکنم؟» تنها زماني برايش اهميت مي‌يابد که حل آن در پاسخ اين سوال تاثير داشته باشد. به ميزان تاثيري که حل هر مساله ديگري در حل اين مساله «مادر» دارد براي آن مسايل اهميت قايل است و به آنها مي‌پردازد. اگر مسايلي باشند که حل آنها در حل مساله «چه بايد بکنم؟» هيچ تاثيري ندارد، اصلاً به آنها نمي‌پردازد. حتي اگر مي‌پردازد به اين‌که آيا خدايي هست يا نه، آيا زندگي پس از مرگ هست يا نه و آيا جهان متناهي است يا نامتناهي، نظام جهان اخلاقي است يا نه و ….

نکته دوم اين‌که زندگي انسان معنوي اصيل است، عاريتي نيست. زندگي اصيل يعني زندگي‌اي فقط بر اساس فهم و تشخيص خود. بنابراين، در اين زندگي تقليد، تبعيت از افکار عمومي‌، تحت تاثير هيجانات عمومي ‌قرار گرفتن، تعبدهاي بلادليل و … وجود ندارد و انسان فقط بر اساس عقل و وجدان اخلاقي خود زندگی می‌کند هرچه را بر اساس عقل و وجدان اخلاقی، درست تشخيص داد به آن عمل مي‌کند وگرنه آن را پس مي‌زند.

ويژگي‌هاي سوم انسان معنوي آن است که به کل جهان هستي رضا داده است، از جمله به درد و رنج‌ها و شرور اين جهان. در عين اين‌که همه تلاش خود را براي بردن امور به سمت و سوي نيکوتر انجام مي‌دهد، به کل نظام هم رضا داده است. درست مثل اين‌که شما کل خانه‌تان را دوست داريد، اما البته اگر آجري در آن ميان لق شد يا شکست، سعي مي‌کنيد آن را بر جاي خود بگذاريد.

ويژگي چهارم اين‌که براي انسان معنوي بسيار مهم است که امور تغييرپذير را از امور تغييرناپذير تفکيک کند، تا تمام هم و غم خود را صرف امور تغييرپذير کرده و با امور تغييرناپذير کلنجار نرود. آن‌گاه در ميان امور تغييرپذير هر کدام را به بهترين صورت تغيير مي‌دهد.

ويژگي پنجم انسان معنوي اين است که تفاوت‌ها را کاملاً هضم کرده و پذيرفته که خود با تمام انسانهاي ديگر متفاوت است. اين مساله را هم به لحاظ اخلاقی و هم به لحاظ روانشناختي پذيرفته است.

ويژگي ششم اين است که انسان معنوي با هيچکس مسابقه نمي‌دهد. فقط با خودش مسابقه مي‌دهد. اين مسابقه هم در سمت و سوي خاصي قرار دارد. متاسفانه من و امثال من که انسان معنوي نيستيم اولاً در تمام زندگي مشغول مسابقه دادن با ديگرانيم و اين مسابقه هم در «داشتن»‌هاست. انسان معنوي اما هميشه خود را فقط با خودش در حال مسابقه مي‌بيند و آن هم نه در «داشتن»‌ها بلکه در «بودن»‌ها. آن‌گاه نتيجه اين مي‌شود که مدام از خود مي‌پرسد: آيا من بهتر از اين که هستم مي‌توانم باشم؟ اگر نمي‌توانم باشم معلوم است که از امور تغييرناپذير است. اگر مي‌توام بايد با خود مسابقه بدهم و همين طور به طور متوالي از خودم پيش بيفتم. چنين انساني طبعاً چون با کسي رقابت ندارد واجد دو ويژگي احسان و تواضع با دو معني پيش گفته، مي‌شود.

ويژگي هفتم انسان معنوي اين است که در مقام نظر حقيقت‌طلبي، در مقام عمل عدالت‌طلبي و در مقام احساس و عاطفه نيز عشق‌ورزي پيشه کرده است. اين به نظر من شروط و حدود لازم است، اما ممکن است موارد ديگري هم باشد.

 

مي‌پذيريد که در صورت طرح گسترده اين نظريات نوعي فروپاشي اجتماعي رخ خواهد داد؟

نه. من نمي‌پذيرم. به اين دليل که شما يک ويژگي انسان معنوي را در نظر مي‌گيريد و به خاطر آن است که گمان مي‌کنيد جامعه را به سمت فروپاشي مي‌برد و آن ويژگي دوم است. آن ويژگي که انسان معنوي زندگي اصيل دارد. به اين معنا که بر اساس فهم و تشخيص خودش عمل مي‌کند. بنابراين، نتيجه مي‌گيريد که چنان‌چه هرکس بر اساس فهم و تشخيص خودش عمل کند سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. غافل از این‌که من نمی‌گویم کسی فقط بر اساس فهم و تشخیص خودش عمل کند بلکه مي‌گويم علاوه بر عمل بر اساس فهم خود، واجد احسان و تواضع و حقيقت‌طلبي و عدالت‌طلبي و عشق‌ورزي هم هست. به تعبير ديگر اگر شما اين ويژگي را از ديگر ويژگي‌ها منتزع کنيد البته انساني که تنها آن ويژگي را دارد در بافت و ساختار اجتماعي جا نمي‌گيرد و يک آنارشيست کامل مي‌شود. اما اگر اين ويژگي را يکي از مجموعه ويژگي‌هايي بدانيد که شرط انسان معنوي بودن، داشتن همه آن ويژگي‌ها باشد، ديگر چنين نيست و آن آنارشي پيش نمي‌آيد. مانند اين که شما بگوييد همه انسان‌ها فقط به دنبال نانوايي بروند سپس از من بپرسيد آيا نظام عالم از هم نمي‌پاشد؟ پاسخ من اين است که چرا، اگر همه مردم دنيا به دنبال نانوايي بروند، نظام عالم از هم مي‌پاشد. اما ما مي‌دانيم که همه مردم دنيا به دنبال نانوايي نمي‌روند و نظام عالم هم از هم نمي‌پاشد. به همين ترتيب اگر همه عالميان تنها يک ويژگي زندگي اصيل را داشتند، نظام و بافت اجتماعي تهديد مي‌شد. اما ويژگي‌هاي ديگري هم هست. بنابراين، تهديد موضوعيت ندارد. اعتقاد خود من اين است که انسان‌هاي معنوي علاوه بر اين‌که بر اساس درک و تشخيص خود عمل مي‌کنند، ملاط و چسب زندگي اجتماعي هستند و آنها مي‌توانند زندگي اجتماعي را با عدالت‌طلبي و عشق‌ورزي و … به هم متصل کنند و به ميزاني که انسانهاي معنوي کاهش مي‌يابند، جامعه ملاط خود را از دست مي‌دهد و متفرق مي‌شود.

 

به گمان شما ظرفيت دين‌داران امروز چنين نظرياتي را فهم و هضم مي‌کند؟

اول چيزي که آدم عاقل در طرح نظريات به آن توجه دارد، در نظر گرفتن فهم و ظرفيت مخاطبانش است. انسان عاقل هميشه دغدغه فهم مخاطبان را دارد. هر چند اگر معنوي باشد دغدغه قبول مخاطبان را ندارد. بنابراين الگو، انسان عقلاني و معنوي که من از آن دفاع مي‌کنم هميشه اين دغدغه را دارد که چيزي طرح نکند که اصلاً ديگران فهم نمي‌کنند، اما دغدغه قبول آن را ندارد. يعني اگر فهميدند و آن‌گاه مخالفت کردند، ديگر مهم نيست. بنابراين، چون دغدغه فهم را داريم، طبعاً در نظر مي‌گيريم که آيا بايد يک مساله را براي مخاطبان طرح کرد يا نه. مطلب ديگر اين است که هرگز مردم دنيا تن به اين نوع معنويت نمي‌سپرند تا ما نگران باشيم که چه خواهد شد. چون معنوي زندگي کردن بسيار کار دشواري است. گمان نکنيد مردم اين قدر دشواري طلبند. مردم به تمام معناي کلمه در زندگي خود عافيت طلبند. به همين دليل هرگز نترسيد از اين‌که راي مردم نگراني ايجاد کند. اين راي اصلاً مقبول نخواهد شد.

 

پس لزوم طرح آن چيست؟

اتفاقاً اين سوال جالبي است. به نانواها بگوييد تبليغ شغل خودتان را بکنيد، اما دغدغه اين را نداشته باشد همه مردم عالم نانوا شوند و نظام عالم از هم بپاشد. و اما مساله‌اي که شما مي‌پرسيد، طرح اين مساله براي انسان‌هايي است که به دليل غلبه عقلانيت بر آنها از دين روي‌گردان شده‌اند، يا به دليل احساس و عواطف ديني از عقلانيت روي‌گردان شده‌اند. چون گمان کرده‌اند جمع اين دو با هم امکان‌پذير نيست. من بارها گفته‌ام که من پروژه عقلانيت و معنويت را براي کساني طرح مي‌کنم که به دليل شديداً عقلاني بودن مادي شده‌اند يا به دليل شديداً معنوي بودن دست از عقلانيت برداشته‌اند. به گمان اين‌که اگر کسي شديداً عقلاني باشد، ديگر جايي براي معنويت باقي نمي‌ماند. اين انسانها در روزگار ما به گمان من روز به روز تعدادشان افزون‌تر مي‌شود. کساني که گمان مي‌کنند ميان تدين و استدلال‌گرايي تضاد وجود دارد و بايد يا استدلال‌گرا باشند و نامتدين يا متدين و غير استدلال گرا. به تعبير ابوالعلاء معري که مي‌گفت: مردم را در عالم دو دسته ديدم؛ يا دين داشتند و عقل نداشتند يا عقل داشتند و دين نداشتند. من مي‌گويم اين سخن ابوالعلاء دارد بيشتر مصداق مي‌يابد. بايد نشان بدهيم اين عقلانيت و معنويت قابل جمع‌اند. به شرط اين‌که مرادمان از تدین، معنویت و مرادمان از استدلال‌گرايي معناي جامع و عميق آن باشد. علت طرح اين است و گرنه من يقين دارم اين پروژه در مقام عمل از همه کم‌طرفدارتر خواهد بود.

 

اين تعبير شخصي من است ببينيد تا چه حد منطبق با نظريات شماست؟ معنويت ترکيبي است از حس و انديشه.

بله و من مي‌توانم به صورت ديگري هم بگويم. اين پروژه مال کساني است که عميقاً عاطفي هستند و عميقاً واقع بين. چنين انساني مي‌تواند راه چاره خود را در پروژه معنويت بيابد. عاطفي را شما گفتيد حس، که به نظر من تعبير درستي است

گزارش نشست سلامت و معنویتشاید اگر بخواهیم همه این نتایج را به نوعی توجیه کنیم، یکی از مهم‌ترین توجیه‌هایمان این باشد که پرداختن به امور معنوی می‌تواند استرس‌مان را کم کند و باعث آرامش ‌ما شود. همین کمک می‌کند تا سیستم ایمنی بدن بهتر کارش را انجام دهد.

در این باره هم مطالعات زیادی انجام شده که دکتر درخشان پاره‌ای از آنها را مرور می‌کند: بررسی مروری روی 100 پژوهش نشان داد 79 درصد از این پژوهش‌ها توانسته‌اند همبستگی معنا دار و مثبتی را بین افزایش اشتغال به امور مذهبی و افزایش ‌روان‌درستی مشخص کنند. در مطالعه دیگری از همین نوع که در دانشگاه دوک انجام شده، معلوم شد از 93 پژوهش، 60 تای آنها توانسته‌اند نشان دهند که در این افراد میزان افسردگی به طرز قابل ‌ملاحظه‌ای کمتر دیده می‌شود.

مطالعات ایرانیایرانی‌ها هم مطالعات خوبی در این‌باره داشته‌اند؛ گرچه حجم آن به اندازه مطالعات غربی نیست. یکی از این مطالعات نشان داده است کسانی که به نماز‌های یومیه‌شان پایبند هستند، اصولاً احساس ذهنی (یا همان روان‌درستی) بیشتری دارند.مطالعه دیگری در سال 1380 نشان داده که رابطه معنی‌داری بین توکل به خدا و احساس آرامش روانی وجود دارد. خانم دکتر آرین، از محققان ایرانی ساکن کانادا، در سال 1380 نشان داده که دینداری و احساس روان‌درستی با هم رابطه مستقیمی دارند.سرگلزایی، محقق دیگر ایرانی در همان سال تحقیق دیگری را گزارش کرد که نشان می‌داد هر چه زمان فعالیت‌های مذهبی بیشتر باشد، میزان افسردگی، استرس و همچنین سوء مصرف مواد بیشتر می‌شود.مطالعه دیگری را هم آقای دکتر بوالهری و همکارانشان در سال 1379 در انیستیتو روانپزشکی تهران انجام دادند؛ به این ترتیب که پرسشنامه‌ای را برای ارزیابی میزان توکل افراد طراحی کردند. مقایسه نتایج این پرسشنامه‌ها با نتایج حاصل از پرسشنامه ی استرس نشان داد که هرچه توکل فرد بیشتر باشد، استرس او کمتر است.نتایج مشابهی هم در زمینه بروز رفتارهای پُرخطر و ناسالم به دست آمده است. به عنوان مثال، در بررسی 138 پژوهش مشخص شده است که 90 درصد نتایج این پژوهش‌ها به صراحت نشان می‌دهند که افراد مذهبی، ‌کمتر سیگار می‌کشند و رفتارهای پرخطر جنسی کمتری دارند.

چند سؤالبه نظر می‌رسد درباره تاثیر دین و معنویت بر مسائل مربوط به بهداشت، سلامت و پزشکی، ابهامات زیادی وجود دارد که هم سخنرانی‌های این نشست آن را نشان می‌دهد و هم پرسش و پاسخ‌هایی که در فواصل سخنرانی‌ها جریان داشت.این‌طور به نظر می‌رسد كه اکثر صاحب‌نظران هنوز به درک واحدی از معنا و مفهوم معنویت و دین نرسیده‌اند. آنها نمی‌دانند که باید تاثیر معنویت را بر بیماران بررسی کنند یا پزشکانی که قرار است این بیماران را معاینه و درمان کنند.ضمن این که علی‌رغم تاکید اغلب کارشناسانی که در این همایش حضور داشتند، خطر نگاه ابزارگرایانه به مسائل معنوی و دینی، صرفاً برای درمان بهتر بیماری و نه به خاطر اصل آنها، به شدت وجود دارد.با وجود تمام این ابهامات که در مرحله تعاریف و اصول دیده می‌شود، در مرحله کاربرد هم با مشکلات مهمی مواجهیم و آن این که نتایج حاصل از مطالعات کاربردی هنوز به طور کامل قابل‌توجیه نیستند. هنوز نمی‌توان به درستی در مورد چگونگی تاثیرگذاری عامل مذهب روی سلامت و بیماری افراد توضیح مشخصی ارائه داد.بسیاری از عوامل هستند که همزمان و همراه با زندگی مذهبی در زندگی فرد وارد می‌شوند که ممکن است این تاثیر مثبت مذهب، مربوط به این عوامل باشد. به عنوان مثال، ممکن است این تاثیر مذهب به دلیل سیستم‌های حمایتی باشد که در جامعه مذهبی و بین افراد معتقد وجود دارد و آنها را به همدیگر پیوند می‌زند.ممکن است اصولاً افرادی به طرف مذهب و اعتقادات معنوی بروند که شخصیت‌های خاصی دارند؛ مثلا آرام‌ترند یا متعادل‌ترند. همین شخصیت ممکن است به آنها کمک کند تا استرس یا رفتارهای ناسالم کمتری داشته باشند.ممکن است مذهب ارزیابی‌های شناختی فرد را از محیط اطرافش تغییر دهد و این نوع نگاه تازه به زندگی باعث شود تا او بتواند سالم‌تر زندگی کند، بهتر با شرایط کنار بیاید و در نتیجه کمتر بیمار شود. همه اینها سؤالاتی است که پژوهش‌های تازه‌ای برای پاسخ به آنها مورد نیاز است.

فرنوش صفوی‌فر

 

 

افرادی که از لحاظ عاطفی سالم هستند، به خوبی از پس استرس برمی‌آیند، دارای خودانگاره مثبت هستند و می‌توانند روابطی سالم با دیگران برقرار کنند

رعایت این توصیه‌ها می‌تواند به شما کمک کنید تا از لحاظ عاطفی سالم بمانید:

آنچه را احساس می‌کنید و آنچه باعث ایجاد این احساسات شده است برای خودتان مشخص کنید.

به جای اینکه آنجه باعث استرس و اضطراب شما شده است، در ذهن‌تان پنهان کنید، نسبت به خودتان و دیگران درباره عواطف‌تان گشوده باشید.

به جای اینکه بر جنبه‌های منفی زندگی تاکید کنید،بر چیزهای مثبت زندگی تمرکز کنید. با چیزی که باعث آزار عاطفی شما می‌شود، روبه رو شوید، اما نگذارید بر شما غلبه کند.

از روش‌های آرامش‌بخشی از جمله مراقبه، یا تمرین‌های تنفس عمیق استفاده کنید.

با رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و برنامه خوب از جسم‌تان مراقبت کنید

منبع

همشهری آنلاین

    گروهی از روانشناسان براين باورند كه براي رسيدن به آنچه مي‌خواهيم بايد قبل از هرچيز، اعتقاد به پيروزي در دسترسي به هدف داشته ‌باشيم

اما آيا به واقع، اين نگاه واقع‌گرايانه و دقيق است؟

آنان مي‌گويند خواستن، اعتقادداشتن، رسيدن و دريافت‌كردن، سه مرحله ساده اما اساسي براي ايجاد آن چيزي است كه خواسته‌ايد؛ اگرچه مرحله دوم، يعني اعتقاد داشتن به آن اتفاق مورد نظر، مي‌تواند سخت‌ترين و مهمترين مرحله باشد.

 

چرا كه وقتي شما موفق مي‌شويد معتقدات خود را مديريت كنيد، درواقع زندگي‌تان را مديريت كرده‌ايد. اين نوع نگاه اهميت و نقش ذهنيت‌هاي مثبت را دردست‌يابي به هدف مطرح مي‌كند[نقش تصويرهاي ذهني در زندگي]

 

به عبارتي ما بايد با مديريت اعتقادات خود، همه افكار، اظهارات، واژه‌هايي كه بكار مي‌بريم و عمل‌مان را -كه قبلا با نوعي بي‌‌اعتقادي و عدم اطمينان همراه بود- به سوي اعتماد و اعتقاد به قدرت‌مان براي دست‌يابي به آنچه مي‌خواهيم سوق دهيم.

و دراين مسيرهرچه بيشتر راسخ و پايدارباشيم و اجازه ندهيم اين بي‌اعتقادي‌ها و ذهنيت‌هاي منفي، آنچه مي‌خواهيم را درهاله‌اي از ابهام و تاريكي فرو برده و پنهان سازد؛ قطعا درچارچوب شفاف‌سازي‌ها و روشن‌بيني‌ها، مي‌توانيم مرحله عمده‌اي را براي رسيدن به هدف، پشت سرگذاريم.

 

اگر توجه كنيد ارتباط قابل توجهي بين اساس بيشتر افكار، اظهارات و اعمال شما با ميزان اعتقاد‌پذيري و قانون جاذبه وجود دارد كه در نهايت جهت‌گيري آنها را سمت و سو مي‌بخشد.

 

اين اعتقاد‌پذيري به گونه‌اي است كه هيچ شك و ترديدي را در بر ندارد و همچنين به مفهوم چشم‌پوشي از واقعيات جاري و ساري نيست. به عبارت دقيق‌تر، اعتقاد و ايمان به پيروزي، به طور قطعي و غيرمشروط است.

 

اعتقاد مقوله‌اي است كه به دوراز تاثيرپذيري از سايرمسايل، بخصوص آنچه دردنياي خارج اتفاق مي‌افتد ثابت و استوار در ذهن‌ها باقي مي‌ماند و در عمل نمود مي‌يابد.

 

اما به نظرمي‌رسد يك نكته مهم دراين ديدگاه مورد تاكيد قرارنگرفته است؛ اينكه هر اعتقادي بنا به ماهيت، كيفيت و كميتي كه دارد، تلاش خاص خود را مي‌طلبد تا به واقع، به ثمرنشيند. و هراعتقادي هراندازه هم كه راسخ و جدي باشد اگربا تلاش لازم همراه نباشد به بارنخواهد نشست

– معصومه كيهاني

  طی مطالعاتی نشان داده شد، در آمریكاعمر متوسط خانم ها  حدود 8 سال بیش از آقایان است. افزایش طول عمر خانم ها، به علت افزایش مرگ ومیرآقایان در اثر بالا رفتن میزان بیماریهای قلبی و عروقی وسرطان ریه در آنها و كاهش مرگ و میر خانم ها در اثر كم شدن مرگ های مربوط به حاملگی و زایمان است. در ژاپن ، طول عمر متوسط خانمها 10 سال بیشتر از آقایان است. تحقیقاتی كه دراین مورد انجام شده، آشكار ساخته كه بالاتر بودن عمر متوسط زن ها، تنها به دلیل شرایط زندگی نیست بلكه عوامل ژنتیك نیز در آن تأثیر دارد. درحال حاضر هفت عامل عمده، علت مرگ ومیر بشر است كه عبارتند از: بیماریهای قلبی و عروقی، سرطان ریه ، آمفیزم ریه ، تصادفات اتومبیل وسایر تصادفات ، سیروز كبد و خود كشی . علت مرگ ومیر بیشتر مردها از این بیماری ها یكی كشیدن سیگار است كه باعث بیماریهای قلبی وعروقی و سرطان ریه وآمفیزم می شود و دیگر مصرف الكل است  كه باعث بیماریهای قلبی وعروقی، سرطان ریه ،آمفیزم و ازدیاد مرگ ومیر دراثر  تصادفات وسیروز كبدی می شود. این مسئله بیشتر گریبانگیرآقایان است. در دوره طفولیت و نوجوانی دخترها سالم تر هستند و تا سن 10 سالگی خیلی كمتر مریض می شوند. كمتر از مدرسه مرخصی می گیرند وكمتر به دكتر مراجعه می كنند ، لیكن پسرها زودتر و سخت تر به بیماریهای عفونی دوره كودكی مبتلا می شوند. فرمول ژنتیكی در جنس مؤنثXXو در جنس مذكرXYمی باشد. به نظر می رسد كه كروموزوم Xدارای عاملی برای ایجاد مصونیت در برابر بیماری ها است . همچنین استروژن و پروژسترون ( هورمون زنانگی) باعث تقویت سلول های دفاعی  بدن و درنتیجه باعث تخریب میكروب ها می شوند. درحالیكه تستوسترون ( هورمون مردانگی ) چنین اثری ندارد.  از آنجا كه آقایان فقط یك كروموزومX دارند، اگر آنX بیمارباشد ژنX  سالم دیگری وجود ندارد كه آنرابپوشاند وجبران كند، بنابراین بیماری خود را نشان می دهد . اصولا”  تعدادی از بیماریهای ارثی وجود دارد كه فقط آقایان به آن مبتلا می شوند و ممكن است باعث مرگ و میر و معلولیت شوند مانند بیماری هموفیلی كه فقط گریبانگیر مردهاست. ولی زنها تنها ناقل آن هستند و علائمی از بیماری را نشان می دهند. خانم ها به علت داشتن دو كروموزوم از یك جنس یعنی دو كروموزوم Xازنظر بیولوژیكی قوی تر هستند.نمونه بارز آن فشارهای زندگی است كه منجر به خودكشی می شود. قبلاً مرگ و میر آقایان در اثر خودكشی سه برابر زن ها بود، درحالیكه خانم ها چهار برابر آقایان اقدام به خودكشی نمایشی و ناموفق می كردند. درسال های اخیر میزان خودكشی موفق در زن های تحصیل كرده به خصوص زنها ی پزشك و روانپزشك در آمریكا به نحو بی سابقه ای افزایش یافته ولی درمردها تقریباً ثابت مانده است . تازه ترین آمار مرگ ومیر در آمریكا حاكی از آن است كه مرگ و میر خانم ها به علت 7 عامل عمده درحال افزایش است. چند علت عمده آن ، تغییر شیوه زندگی یك زن، به عهده داشتن مسئولیت دو گانه اجتماعی وخانوادگی، و استرس ناشی از آن است. اختلاف عمده زن ومرد، تفاوت در قدرت جسمانی و حجم عضلانی است. اما در سال های اخیر در بسیاری از كشورهای غربی سعی شده است كه این اختلاف به حداقل برسد زیرا در بسیاری از این كشورها زنان نیز شغل هایی مشابه مردان دارند، در صورتیكه قبلاً شغلهای سخت و مشكل منحصر به مردان بود.

 

    پژوهشگران هشدار دادند: استرس كوتاه مدت اگر بيش از چند ساعت طول بكشد، مي تواند منجر به آسيب ديگري ارتباطات بين سلول هاي مغز در ناحيه مربوط به حافظه و يادگيري شود.پيش از اين متخصصان دريافته بودند كه استرس و تنشي كه براي چند هفته يا چند ماه طول بكشد مي تواند به ارتباطات بين سلولي مغزي در بخش مربوط به حافظه و يادگيري آسيب رسانده و فعاليت آنها را دچار اختلال كند، اما دراين پژوهش جديد نشان داده شده كه حتي چند ساعت استرس كوتاه مدت نيز مي تواند اين تاثيرات مخرب را داشته باشد.به گفته محققان، اين يافته مي تواند در توليد داروهايي براي جلوگيري از تاثيرات نامطلوب استرس كه زندگي پرتنش امروزي از آن تفكيك ناپذير است، كمك كند.همچنين مي توان دريافت كه چرا برخي از افراد دچار فراموشي شده و يا به سختي مي توانند اطلاعات را به خاطر بياورند.  منبع

سایت مرجع متخصصین ایران

   1. به ديگران قول 100% بدهيد كه كاري را تا تاريخ معيني به اتمام خواهيد رساند. قول دادن به ديگران در شما انگيزه ايجاد مي كند.

2. در مطالعه مجلات ، به منظور صرفه جويي در وقت ، مقالات مورد نياز خود را جدا كنيد و براي مطالعه بعدي بايگاني كنيد.

3. تندخواني را ياد بگيريد تا بتوانيد در مدت كوتاهتري مطالب بيشتري را مطالعه كنيد.

4. هر فعاليتي در جهت تقويت انضباط فردي براي استفاده بهتر از وقت و مديريت زمان باعث تقويت ساير اصول انضباطي نيز مي شود.

5. با حذف تمام كارهايي كه انجام آنها از اهميت ناچيزي برخوردار است ، مي توانيد كارهاي خود را با سرعت بسيار بيشتري به اتمام برسانيد.

6. پيش از آن كه يك كتاب را به طور كامل بخوانيد ، با ورق زدن و مرور سريع مطالب، سرعت خود را در خواندن كتاب بالا ببريد.

7. از خواندن مطالب غيرضروري خودداري كنيد. اشتراك خود را با مجله ها و روزنامه هايي كه به آنها نياز نداريد قطع كنيد.

8. هنگامي كه بسيار خسته ايد، به خانه آمدن و زود به رختخواب رفتن يكي از بهترين راه هاي استفاده از وقت است.

9. هر روز مقداري از وقتتان را به اين اختصاص دهيد كه در مورد هدف هاي اصلي و واقعي خود و راه هاي بهتري كه از طريق آنها مي توانيد روز به روز به هدف هاي خود نزديك تر شويد فكر و تأمل كنيد.

10 . رشد شخصيت ، عامل اصلي صرفه جويي در وقت است. هر قدر انسان برتري شويد با صرف وقت كمتري مي توانيد به هدف هاي خود برسيد.

11 . سعی كنید در تنظیم وقت ماهرانه عمل كنید.

12 . هميشه براي انجام كارهايتان جدول زمان بندي شده داشته باشيد و تمام كارها و قرار ملاقات ها را در آن بنويسيد.

13 . هر كاري كه انجام مي دهيد در واقع داريد وقتتان را مي فروشيد. آن را ارزان نفروشيد.

14 . راهكارهاي مديريت زمان ، قدرت قضاوت، پيش بيني ، اطمينان و انضباط فردي را افزايش مي دهد.

15 . مديريت زمان ( تنظیم وقت ) بيش از هر چيز نياز به انضباط فردي ، خويشتن داري و تسلط بر نفس دارد.

 منبع

سایت مرجع متخصین ایران  

 

پژوهشگران پيشنهاد مي‌كنند: افرادي كه مايل هستند وزن خود را كاهش دهند يك روش ساده اين است كه آرام غذا بخورند.

پژوهشگران دانشگاه رود ايسلند در اين باره خاطرنشان كردند كه آرام خوردن باعث مي‌شود قبل از اين كه زياد بخوريد، احساس سيري كامل در شما ايجاد شود.

براي انجام اين پژوهش، 30 زن سالم در دو ملاقات آزمايشي براي مقايسه ميزان خوردن آرام و سريع تحت مطالعه قرار گرفتند.

در اين زنان ميزان گرسنگي آنها، احساس سيري، ميل به خوردن، تشنگي و ساير فاكتورها اندازه گيري شد.

اين متخصصان دريافتند: حتي در شرايطي كه طول زمان صرف يك وعده غذايي تقريبا 21 دقيقه افزايش پيدا كند، اما به هر حال آرام خوردن باعث كاهش قابل توجه در مقدار غذاي مصرفي در هر وعده مي‌شود.

افرادي كه سريع غذا مي‌خورند مي‌توانند حتي در مدت كوتاه‌تر مقدار بيشتري بخورند و سطح احساس سيري كامل در آنها به ميزان چشمگيري كمتر از افرادي است كه به آرامي مي‌خورند.

اين پژوهشگران نتيجه گرفتند كه برداشتن لقمه‌هاي كوچك، گذاشتن قاشق و چنگال روي ميز در حين جويدن و هم چنين جويدن درست و كامل غذا همگي از فاكتورهايي هستند كه با همديگر مي‌توانند سرعت خوردن را در فرد كاهش دهند.

بنابراين بكارگيري اين تكنيك‌ها براي كنترل وزن بدن و كاهش انرژي دريافتي بين وعده‌هاي غذايي توصيه مي‌شوند.

نتايج اين تحقيق در مجله انجمن رژيم غذايي آمريكا چاپ ژولاي 2008 منتشر شده است.

از سوي ديگر، گروهي از پژوهشگران آمريكايي نيز معتقدند كه مردم به تنهايي نمي‌توانند در روند كاهش وزن به موفقيت قابل ملاحظه‌اي دست يابند مگراين كه مقامات محلي، ايالتي و فدرال در اين زمينه و در راستاي پذيرش رفتارهاي سالم و بهداشتي آنها كمك كنند.

در بيانيه جديد انجمن قلب آمريكا اعلام شده است كه بكارگيري يك راهكار همه شمول و گسترده نياز است تا نرخ چاقي در بين مردم كاهش پيدا كند.

در اين بيانيه توصيه شده كه علاوه بر راه كارهاي فردي، برنامه‌هاي گروهي و اجتماعي نيز در امر پيشگيري و درمان چاقي بايد به اجرا گذاشته شوند.

 منبع

سایت تبیان زنجان

محققان دريافته‌اند هورموني كه هنگام گرسنگي در انسان ترشح مي‌شود، خاصيت ضدافسردگي دارد.

به گزارش سلامتيران به نقل از بي‌بي‌سي محققان دانشگاه پزشكي  دالاس تگزاس در آمريکا  با بررسي موش‌هاي آزمايشگاهي به مدت ده روز دريافتند که ترشح هورمون گرسنگي موسوم به گرلين (ghrelin)در آنها تا چهار برابر افزايش يافت.به گفته اين محققان، اين افزايش ترشح هورمون گرلين موجب شادي و سرحالي بيشتر در موش‌هاي گرسنه شد و در مقايسه با موش‌هايي كه غذا دريافت مي‌كردند علايم افسردگي كمتري داشتند. گرلين هورموني است كه پيام‌هاي مربوط به حس گرسنگي را از معده به مغز منتقل مي‌كند. همچنين يكي از راه‌هاي كم كردن وزن مختل كردن پاسخدهي  بدن به گرلين است. با اين همه، برپايه‌ نتايج به دست آمده كم كردن وزن به اين شيوه عوارض جانبي ناخواسته‌اي از قبيل افسردگي و كج خلقي را به همراه دارد. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه در هنگام استرس شديد ميزان گرلين را بالا مي‌رود و در نتيجه مقدار اضطراب و افسردگي در فرد كاهش مي‌يابد.محققان معتقدند با اين يافته‌ها مي‌توان به شيوه‌اي دست يافت كه به كمك آن غذاي بيشتري خورد و اضافه وزن نداشت. همچنين به ياري اين پژوهش مي‌توان داروهايي هورموني ساخت كه براي درمان بيماران مبتلا به اختلال در خوردن غذا و بي‌اشتهايي مفيد است.

منبع:

سایت تبیان زنجان

براي اينكه بتوانيد وزنتان را كاهش دهيد و اين وضعيت را ادامه دهيد بايد صبحانه مفصل مملو از كربوهيدراتها و پروتئين داشته باشيد اما درعوض در باقي وعده‌هاي غذايي روزانه از مواد غذايي كم چربي و كم كالري استفاده كنيد.

به گفته پژوهشگران؛ رژيم غذايي با صبحانه مفصل براي كاهش وزن كارآيي دارد؛ چرا كه اشتها را كنترل كرده و نياز فرد را به شيريني‌ها و نشاسته‌ها برطرف مي‌كند.

دكتر دامين جاكوبوويچ از بيمارستان دي كلينيكاس در كاراكاس، پايتخت ونزوئلا در اين باره مي‌گويد: اين روش هم چنين سالم‌تر از رژيم‌هاي غذايي كم چربي متداول است؛ چون به افراد امكان مي‌دهد كه فيبر بيشتر و ميوه‌هاي سرشار از ويتامين مصرف كنند.

وي در نشست سالانه انجمن غدد درون ريز كه هفته گذشته در سانفرانسيسكو برگزار شد، اظهار داشت كه از اين رژيم غذايي به طور موفقيت آميزي در مورد بيماران خودش براي مدت بيش از 15 سال استفاده كرده است.

وي در بيانيه منتشر شده در انجمن فوق گفت: اكثر مطالعات انجام شده روي كاهش وزن نشان داده است كه رژيم‌هاي غذايي حاوي كربوهيدرات پايين روش مناسبي براي كاهش وزن نيست با اين روش ميل به مصرف كربوهيدراتها شديدتر شده و متابوليسم آرام مي‌شود. در نتيجه پس از مدت كوتاهي كم كردن وزن ناگهان بازگشت سريعي به چاقي رخ مي‌دهد.

اين مطالعات روي 94 زن چاق انجام گرفت. اين شركت كنندگان به دو گروه تقسيم شدند كه يكي از گروه‌ها به هنگام صبح صبحانه مفصل مي‌خورند و در طول روز وعده‌هاي غذايي كم چرب و كم كالري داشتند. گروه ديگر در طول مطالعات رژيم غذايي حاوي كربوهيدرات پايين را دنبال كردند. پس از گذشت هشت ماه معلوم شد گروهي كه صبحانه مفصل خورده بودند در مقايسه با گروه دوم كه مصرف كربوهيدراتها را كاهش داده بودند بيش از 21 درصد كاهش وزن داشتند در حالي كه در گروه دوم فقط 5/4 درصد كاهش وزن صورت گرفت.

زناني كه صبحانه مفصل خورده بودند در طول روز بويژه قبل از ناهار كمتر احساس سنگيني مي‌كردند و كمتر هم رغبت به خوردن كربوهيدراتها را داشتند .

منبع

سایت تبیان زنجان

 

با توجه به اینكه سه تا چهار درصد از بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی هستند بررسی ها نشان داده این وضعیت بر روی نحوه تمركز و كار آنها نیز تاثیر منفی دارد.

 به گزارش هلت دی نیوز آمارهای جهانی نشان می دهد كه بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی در حدود سه هفته از كار سالیانه را از دست می دهند.

 بنابرهمین گزارش سازمان بهداشت جهانی اعلام كرده این گروه به دلیل توانایی تمركز كمتر و در مواردی ضعف حافظه نسبت به دیگر همكاران خود قدری كندترند و درحدود 21 روز كاری درسال را از دست می دهند.

 لازم به ذكر است بررسی هایی كه در بیش از 30 كشور جهان انجام شده حاكی از این است كه 200 هزار نفر از بزرگسالان حتی خبر نداشتند كه مبتلا به بیش فعالی و اختلالات تمركز هستند.

درضمن مشخص شده این گونه افراد در بسیاری از روزها بدون اتفاق خاصی ازنظر فكری به اندازه كامل تمركز ندارند و دربسیاری موارد حتی بیش از افسردگی كارشان را تحت تاثیر قرار می دهد.

این اختلال بین سنین 18 تا 44 سال قابل تشخیص بوده و به بیش فعالی بزرگسالی معروف است.متخصصان توصیه      می كنند افراد به ویژه آنهایی كه در كودكی دچار بیش فعالی و اختلالات مشابه بوده اند در سنین مذكور نیز از نظر تشخیص بیش فعالی بزرگسالان مورد معاینه قرار بگیرند تا در صورت لازم اقدامات مناسب برایشان انجام شود.

 منبع : 

سایت تبیان زنجان 

زني کانادايي که دو سال پيش دچار سکته مغزي شده بود، پس از سکته به لهجه‌اي سخن مي‌گويد که هرگز آن را نشنيده بوده است. به گزارش سلامتيران به نقل از امريکن‌آن‌لاين اين زن تنها فردي در کانادا است که به يک سندروم عصب شناختي کمياب دچار شده و بر اثر آن صحبت کردن به لهجه‌اي ديگر را آغاز کرده است. اين پديده پزشکي عجيب که “سندروم لهجه خارجي” (FAS) نام دارد، ناشي از آسيب‌ديدگي عصب است که  موجب تحريف آوايي مي‌شود. البته اين زن کانادايي لهجه‌اي خارجي پيدا نکرده بلکه به لهجه مردمان سواحل شرق کانادا سخن مي‌گويد. جالب است که با وجود گفتاردرماني و با گذشت دو سال، اين لهجه هنوز تغيير نکرده است و خود وي نيز متوجه تغيير لهجه‌اش نيست. شرح حال اين بيمار  در نشريه “علوم عصب شناختي کانادا” به چاپ رسيده است.

 منبع

سایت تبیان زنجان

 

هنگامي كه فلورايد همراه با خمير دندان خورده شود و توسط دندان هايي كه تكامل نيافته اند جذب شود، باعث لكه هايي قهوه اي رنگ روي دندان مي شود.

دكتر غلامحسين رمضاني به باشگاه خبرنگاران گفت: فلورايد ماده اي موثر براي جلوگيري از پوسيدگي دندان است و اين فلورايد به طور طبيعي در غذا، آب و هوا وجود دارد.

وي افزود: فلورايد از جمله مواردي هستند كه توسط بافت هاي سخت بدن مثل دندان ها ذخيره مي شود، هنگامي كه فلورايد از طريق خمير دندان خورده مي شود، توسط دندان هايي كه هنوز تكامل نيافته اند جذب مي شود و باعث لكه هاي قهوه اي روي دندان مي شود.

وي رويش اولين دندان هاي دائمي را در سنين 6 سالگي عنوان كرد و گفت: معمولا دندان هاي دائمي با دندان هاي شيري به اشتباه گرفته مي شوند، بنابراين مراقبت از دندان ها بعد از 6 سالگي ضروري است.

 منبع

سایت تبیان زنجان

به گفته پژوهشگران آمريكايي، مغز مادر به لبخند كودك واكنش مثبت نشان مي‌دهد و اين واكنش به حفظ سلامت مادر كمك مي‌كند.

به  گزارش سلامتيران به نقل از  بي بي سي، كاترينا ليونز، محقق كالج پزشكي بيلر، معتقد است که لبخند كودك بهترين تسلي خاطر براي مادر است. همچنين پروفسور لين استراتيرن با بررسي وضعيت واكنش مغزي 28 مادر به اين يافته رسيد كه لبخند كودك گيرنده‌هاي حس شادماني را در مادر فعال مي‌كند و در نتيجه تحريك شدن اين گيرنده‌ها، سلامت عمومي مادر حفظ و تامين مي‌شود. هرچند تاثير متقابل روابط مادر و كودك از دير باز محرز شده؛ آنچه هنوز مشخص نشده اين است كه آيا گيرنده‌هاي حسي در اثر يك روند غريزي تحريك مي‌شوند يا اين كه بخشي از نياز انسان به زندگي اجتماعي است.محققان در تلاش هستند تا چنين تاثيري را در پدران نيز بررسي كنند

 منبع

سایت تبیان زنجان

شب ادرارى يا ناتوانى در كنترل ادرار (Enuresis)، يكى از اختلالات رايج دوران كودكى است كه در بعضى موارد مى تواند مسائل و مشكلات جدى روان شناختى مثل كاهش عزت نفس، احساس شرمسارى، خودكم بينى و پرخاشگرى به دنبال داشته باشد. براساس تعريف انجمن روان شناسان، زمانى كه كودك (5سال به بالا) به طور مكرر دو بار در هفته و در مدت سه ماه متوالى، بدون داشتن بيمارى جسمانى خاصى مثل ديابت، صرع، عفونت هاى سيستم ادرارى، نارسايى هاى سيستم عصبى و… رختخواب خود را خيس كند، دچار مشكل شب ادرارى يا ناتوانى در كنترل ادرار است. ميزان شيوع اين اختلال به دليل تنوع علل و معيارهاى اجتماعى گوناگون قدرى مشكل است، ولى آمارها نشان مى دهند كه تقريباً 85 درصد كودكان تا سن پنج سالگى قادرند در طول شب خشك بخوابند و 15 درصد باقى مانده نيز با كمى آموزش و حمايت والدين و مربيان شان مى توانند پاكيزه خوابيدن را بياموزند. تنها 2 _ 1 درصد كودكان هستند كه تا سن 15 _ 14 سالگى توانايى كنترل ادرارشان را هنگام خواب هنوز به دست نياورده اند.

• انواع شب ادرارى در كودكان به طور كلى، شب ادرارى هاى كودكان به دو گروه تقسيم مى شوند. گروه اول، كودكان خردسال زير پنج سال كه هنوز مراحل كنترل ادرار را در طول شب نياموخته اند. گروه دوم، كودكانى كه بعد از سه ماه متوالى كه قادر بوده اند شب ها خشك بخوابند، مجدداً دچار ناتوانى در كنترل ادرارشان شده اند.

• عوامل موثر در بروز شب ادرارى محققان بر اين باورند كه شب ادرارى هاى گروه اول، ناشى از نارسايى و عدم رشد كافى اندام هاى دفع ادرار، عوامل رشد، وراثت و مشكلات هورمونى است و شب ادرارى هاى گروه دوم، حاصل مشكلات كليوى، مثانه، مجارى ادرارى، عفونت هاى گوناگون سيستم دفع ادرار، تنش ها، استرس ها و فشارهاى روحى – روانى ناشى از تغييرات زندگى كودك است. • تاخير در رشد اندام ها رايج ترين علت ناتوانى كودكان در كنترل ادرار، تاخير در رشد اندام ها و سيستم اعصاب مركزى آنهاست كه موجب كاهش توانايى آنان بر عمل تخليه مثانه مى شود. زمانى كه مثانه كودك پر مى شود، اندام هاى عصبى دفعى پيام هايى كه به مغز مى فرستد، كودك را براى دستشويى رفتن هوشيار مى كنند. چنانچه اين بخش از سيستم عصبى كودك دچار ضعف و تاخير در رشد باشد، پيام عصبى لازم به مغز نمى رسد. • عامل وراثت

تحقيقات نشان مى دهند كه تقريباً 75درصد كودكان مبتلا به شب ادرارى، داراى والدين و يا خواهر و برادرهايى بوده اند كه آنها نيز اين مشكل را داشته اند. اين احتمال در بين كودكان شب ادرار كه يكى از والدين شان مبتلا به شب ادرارى بوده است ، به 50 درصد مى رسد و چنانچه سابقه خانوادگى اين بيمارى در آنها موجود نباشد، فرزند شان نيز به طور حتم تا 6 سالگى اين مشكل را پشت سر خواهد گذاشت. آزمايش هاى گوناگون نشان داده اند كه ژن حامل اختلال شب ادرارى بر روى كروموزم شماره 13 قرار دارد.

• اختلالات خواب

بررسى نوارهاى مغزى كودكان شب ادرار نشان مى دهد كه نارسايى امواج مغز و افزايش فعاليت آن مى تواند در بعضى موارد مانع از بيدار شدن به موقع كودك براى دستشويى رفتن شود. به عبارت ساده تر، اين گروه از كودكان ممكن است خوابى كاملاً طبيعى و آرام داشته باشند، ولى براى بيدار شدن به موقع دچار مشكل مى شوند.

• مشكلات هورمونى

تحقيقات نشان مى دهند ميزان هورمون كاهش ادرار (ADH)در كودكان شب ادرار به حد طبيعى نيست. ميزان ترشح طبيعى اين هورمون در كودكان سالم (در طول خواب) موجب كاهش فعاليت كليه ها و ديرتر پرشدن مثانه (در طول 12 _ 8 ساعت) مى شود. در حالى كه در كودكان شب ادرار، عدم توازن اين هورمون موجب بروز شب ادرارى در آنان مى شود.

• عفونت هاى سيستم دفع ادرار

كودكى كه مبتلا به عفونت هاى كليوى و سيستم دفع ادرار است، بيش از كودكان سالم نياز به دستشويى رفتن پيدا مى كند. اين كودكان هنگام دفع، دچار احساس سوزش، درد و ناراحتى مى شوند و ادرار آنها اغلب كدر و بدبو است. همچنين تب و درد در ناحيه پشت (كليه ها) از ديگر علائم عفونت هاى ادرارى است.

• ديابت

ديابت يا بيمارى قند در كودكان نيز مى تواند عاملى براى شب ادرارى آنان باشد. علائم ديابت عبارتند از: تكرر ادرار، تشنگى بيش از اندازه، خستگى و بى حالى در طول روز، كاهش وزن و كم تحركى، زياد شدن اشتها و پرخورى.

• عوامل جسمانى

بعضى از تحقيقاتى كه در زمينه علل شب ادرارى كودكان صورت گرفته است، نشان مى دهد كه اين كودكان داراى مثانه اى كوچكتر از حد معمول هستند. زمانى كه والدين گزارشى از گنجايش كم مثانه كودك شب ادرارشان مى دهند، معمولاً اين كودكان در طول روز هم دچار ناتوانى در كنترل ادرارشان هستند.

• عوامل روان شناختى

در بعضى موارد نيز شب ادرارى كودكان عكس العمل و پاسخى، نسبت به تعارضات هيجانى، اضطراب ها و نابسامانى هاى عاطفى كودك است. پژوهش هاى روان شناسان و ديگر متخصصان بهداشت روانى كودكان نشان مى دهد، بچه هايى كه درگير تغييرات و دگرگونى هايى در محيط خانه و مدرسه خود هستند، گاهى دچار شب ادرارى مى شوند. بحران عاطفى در خانه و خانواده نيز مى تواند منجر به بروز اين اختلال در كودكان شود. تغيير منزل يا مدرسه، انتقال به شهر ديگر، طلاق و جدايى والدين، تولد نوزاد جديد در خانواده، بدرفتارى و خشونت هاى خانوادگى، فشارها و استرس هاى گوناگون و… مى توانند عاملى براى ناتوانى كودك در كنترل ادرارش باشند. در اغلب موارد نيز كودكان نسبت به اين گونه تغييرات عاطفي_ هيجانى خود آگاه نيستند و نمى دانند كه بين شدت احساسات و شب ادرارى آنان ارتباطى وجود دارد.

• روش هاى درمان شب ادرارى كودكان

اولين گام براى درمان كودكان شب ادرار آن است كه والدين و اعضاى موثر خانواده سعى كنند با رعايت برنامه اى منظم براى خواب و خوراك كودك، خشك خوابيدن در طول شب را به او بياموزند. در اين زمينه توجه به نكات زير مى تواند مفيد باشد:

1- هيچ گاه از تنبيه، سرزنش، انتقاد و يا شرمنده كردن كودك براى درمان و كاهش شب ادرارى او استفاده نكنيد.

2- قبل از اين كه كودك براى خوابيدن به رختخواب برود، به او يادآورى كنيد كه به دستشويى برود. اگر كودك گفت كه نيازى به دستشويى ندارد، از او بخواهيد كه به هرحال سعى كند، مثانه اش را خالى كند.

3- نوشيدن مايعات را دو ساعت قبل از خواب محدود كنيد (حتى غذاها و خوراكى هايى كه آب زيادى دارند مثل بستنى، ژله، سوپ و…).

4- سعى كنيد كودك را چند بار در طول شب بيدار كنيد. نايلون و يا مشمعى زير ملافه تشك كودك پهن كنيد تا بتوانيد در صورت نياز تنها ملافه را عوض كنيد.

در نظر داشته باشيد، تقريباً 98 درصد شب ادرارى هاى كودكان به تدريج تا سنين 12_ 10 سالگى بهبود مى يابند. به طور كلى روش هاى درمان شب ادرارى كودكان به دو گروه تقسيم مى شوند، درمان هاى غيردارويى و درمان هاى دارويى.

الف- درمان هاى غير دارويى مثل روش هاى انگيزشى، استفاده از وسايل و زنگ هاى حساس به رطوبت، ورزش هاى مخصوص تقويت مثانه، درمان هاى روان نشاختى، رژيم غذايى و….

روش هاى انگيزشى: بر طبق اين روش ها به كودك كمك مى شود تا شرايط خود را بهتر درك كند و دچار احساس ناتوانى، ضعف عزت نفس و خودكم بينى نشود. به عبارتى خود را عامل اختلال نداند بلكه تلاش كند تا نقش موثرى در بهبود و روند درمان ايفا كند. يكى از اين روش ها استفاده از رژيم هاى غذايى و نمودار روزانه است كه طى آن كودك سعى مى كند با يك برنامه تنظيم شده و كاهش نوشيدنى هاى گوناگون در طول شب، خود را كنترل كند و خشك بخوابد. معمولاً اين شيوه درمان در 25درصد موارد موجب كاهش 70 درصد از شب ادرارى كودكان مى شود.

استفاده از وسايل و زنگ هاى حساس به رطوبت: يكى از موفق ترين شيوه هاى كاهش شب ادرارى كودكان، استفاده از وسايل حساس به رطوبت است. اين زنگ ها دونوع هستند، دسته اول به زيرشلوارى كودك و دسته دوم به ملافه رختخواب كودك بسته مى شوند. در هر دو حالت با كمترين نم و رطوبتى به صدا در مى آيند و كودك را از خواب بيدار مى كنند. بعد از مدتى كه كودك نسبت به زمان پر شدن مثانه اش حساس مى شود و قبل از آن كه رختخوابش را خيس كند، بيدار مى شود و به دستشويى مى رود.

چنان چه كودك نسبت به صداى زنگ حساس نباشد، وظيفه والدين است كه فوراً او را بلند كنند و به دستشويى ببرند. هنگام استفاده از اين گونه وسايل، بايد زيرشلوارى كودك مجدداً عوض شود و هيچ گونه رطوبتى نداشته باشد تا دستگاه درست كار كند. در طول درمان، هيچ گاه كودك را تنبيه و سرزنش نكنيد، خيلى آرام و خونسرد بلند شويد و بدون كمترين دلخورى و اوقات تلخى او را به دستشويى ببريد. باز هم به خاطر داشته باشيد كه كمك ها و همراهى هاى شما مى تواند مشكل كودك را تخفيف دهد، پس او را به دليل مشاركتش در برنامه درمان، تشويق و ترغيب كنيد تا كودك دچار بحران روحى نشود.

براساس گزارش هاى مختلف تقريباً 70 درصد از شب ادرارى هاى نوع اول با استفاده از اين شيوه بهبود مى يابند. پزشكان و متخصصان كودك پيشنهاد مى كنند، كودكانى كه از اين روش براى درمان خود استفاده مى كنند، بهتر است تا سه هفته بعد از اين كه توانستند كاملاً خشك بخوابند، از دستگاه هاى حساس به رطوبت استفاده كنند.

ورزش هاى مخصوص تقويت مثانه: گروهى از پزشكان و متخصصان كودك توصيه مى كنند براى درمان شب ادرارى كودكان مى توان آنها را تشويق كرد تا ورزش هاى كششى و حركات بدنى اى انجام دهند كه موجب گنجايش بيشتر مثانه آنها و بالارفتن توان كنترل بيشتر آنها بر اعمال مثانه شان مى شود. اين حركات و نرمش ها در طول روز انجام مى شود و زمانى كه كودك احساس مى كند مثانه اش پر شده است، سعى مى كند با كشش بدنى، گنجايش آن را بيشتر كند. روش ديگر آن است كه از كودك مى خواهند هنگامى كه در طول روز به دستشويى مى رود تا ادرار كند، چند لحظه اى جلوى ريزش ادرارش را بگيرد و دوباره ماهيچه انتهايى مجراى ادرارى اش را رها كند. اين كار موجب تقويت ماهيچه هاى انتهايى مجراى ادرارى مى شود. نتايج تحقيقى كه در اين زمينه صورت گرفته است نشان مى دهد، 66 درصد كودكانى كه از اين روش استفاده كرده اند، تا 20 درصد بهبود يافته اند و توانسته اند روند درمان را پس از مدتى تسريع بخشند.

درمان هاى روان شناختى: يكى ديگر از روش هاى درمان شب ادرارى در كودكان استفاده از روش هاى روان شناختى است، به ويژه در مواردى كه شب ادرارى كودك ناشى از تغييرات و تعارضات عاطفى _ هيجانى (مثل تولد نوزاد جديد، شرايط استرس آور درسى _ مدرسه اى و…) و يا بحران هاى عاطفى (مثل جدايى و طلاق والدين، درگيرى هاى خانوادگى و…) است. اساس درمان هاى روان شناختى، كمك به كودك و خانواده اش براى يافتن عامل و علت اصلى شب ادرارى كودك است. اين روش ها به آنها ياد مى دهد كه چگونه با كودك شب ادرار بايد كنار آمد و به او كمك كرد تا با مشكلش روبه رو شود و درصدد حل آن برآيد. از جمله درمان هاى روان شناختى، روش تشويقى است كه براساس آن والدين جدول هفتگى اى تهيه مى كنند و شب هايى را كه كودك توانسته خشك بخوابد در آن علامت مى زنند (ستاره اى به كودك مى دهند). بعد از آن كه تعداد علامت ها (ستاره ها) به ده رسيد، جايزه اى كه كودك انتخاب مى كند، برايش فراهم مى آورند.

ب- درمان هاى دارويى

در سال هاى اخير، براى درمان شب ادرارى كودكان از دارودرمانى استفاده مى شود. بسيارى از اين داروها، عملاً براى درمان مشكلات ديگرى مثل، افسردگى، اضطراب و… تجويز مى شوند. ايمى پرامين يكى از رايج ترين داروهاى ضدافسردگى است كه براى درمان شب ادرارى به كودكان هم داده مى شود. اين دارو تا ميزان 30 درصد مى تواند شب ادرارى كودك را كاهش دهد.

ايمى پرامين براى كنترل ادرار در طول شب (و حتى روز) داده مى شود. لازم به ذكر است كه اين گونه داروها براى درمان بلندمدت شب ادرارى كارايى ندارند. به عبارت ديگر، اگر دارو قطع شود، كودك مجدداً دچار شب ادرارى و عدم كنترل بر مثانه خواهد شد. مشكل ديگرى كه اين گونه داروها پديد مى آورند، عوارض جانبى آنهاست، به خصوص كه اين عوارض در كودكان شديدتر است. چنانچه كودكى به ناچار از شيوه دارودرمانى براى حل مشكل شب ادرارى اش استفاده مى كند، بهتر است حتماً زير نظر پزشك متخصص باشد.

داروهاى دسموپسين: انواع ديگر داروهايى كه براى حل مشكل شب ادرارى كودكان به كار برده مى شوند، استفاده از داروهاى دسموپرسين است. اين داروها موجب تغييراتى در هورمون هاى بدن (ADH) مى شوند. اين شيوه درمان، در مورد كودكانى مى تواند موثر باشد كه هورمون ADH در بدن شان دچار نارسايى است. اين دارو موجب كاهش آب ادرار و ديرتر پرشدن مثانه كودك در طول مدتى كه خواب است، مى شود. مصرف اين دارو براى كودكان خردسال به صورت افشانه اى و در بينى است. اغلب والدين گزارش كرده اند كه استفاده از اين دارو خيلى سريع مى تواند شب ادرارى را در كودكان كاهش دهد. پزشكان نيز توصيه مى كنند اگر كودك توانست بعد از سه ماه كه از اين دارو استفاده كرد، خشك بخوابد، بهتر است مصرف آن را به تدريج كاهش داد. متاسفانه اين گروه داروها هم مثل داروهاى ضدافسردگى، زمانى كه مصرف آنها قطع مى شود، تاثير خود را در بدن كودك از دست مى دهند و مجدداً علائم شب ادرارى در او ظاهر مى شود. در اين گونه موارد، گروهى از پزشكان پس از شروع دوباره شب ادرارى، تجويز دارو را از سر مى گيرند و گروهى از والدين تصميم مى گيرند صبورانه با اين مشكل فرزندشان در خانه كنار بيايند و فقط شب هايى كه كودك دور از خانه اش مى خوابد، از اين گونه اسپرى ها و داروها استفاده كنند.

اگر چه شب ادرارى هاى كودكان گاهى سبب ناراحتى والدين، اعضاى خانواده و خودِ كودك مى شود، اما خوشبختانه در اغلب موارد بدون درمان خاصى بهبود مى يابند. اما از آن جايى كه گاهى اين مشكل مى تواند علامت بيمارى جسمانى حادى باشد، بهتر است براى حل مشكل و درمان به موقع با پزشك متخصص مشاوره اى انجام دهند. در نظر داشته باشيد، انتخاب بهترين شيوه درمان در هر كودكى متفاوت است و بايد متناسب با شرايط جسمى _ روحى او انتخاب شود

 

شب ادراری علامتی است که در ارزیابی های روانپزشکی کودک مکررا با آن مواجه می شویم. در این خصوص ارزیابی های دقیق جهت روشن شدن دلایل مشخص ادراری، تکاملی، روانی اجتماعی و عوامل مربوط به خواب ضروری است. برای اغلب کودکان مبتلا به شب ادراری نمی توان یک علت اختصاصی را مشخص نمود. درمان شامل روش های حمایتی شرطی سازی با زنگ ادرار، و یا داروها (ایمی پرامین با دسموپرسین استات) می باشد. عوارض روانی اجتماعی این علامت باید شناخته شود و هم زمان با ارزیابی و درمان اختلال با حساسیت خاص مدنظر قرار گیرد.

شب ادراری یک علامت روان تنی شایع است که هم به تنهایی و هم در همراهی با دیگر اختلالات کودکان و نوجوانان تظاهر می یابد. شب ادراری ممکن است علت های متددی داشته باشد. درمانهای گوناگونی که در طیف رشته های تخصصی روانپزشکی کدک و نوجوان، روانشناسی کودکان و نوزادان، و اورولوژی قرار دارند، موثر شناخته شده اند. این پیچیدگی که در ارزیابی و درمان شب ادراری به چشم می خورد تظاهر یک علامت شایع و خوش خیم است که ایجاب می کند راهنمای عملی تعین شده برای کمک به بیماران به کار گرفته شود. این راهنما از متون آسیب شناختی فیزیولوژی اقتباس شده است، و روند تکاملی هنجار کودک و اصول تشخیص های روانپزشکی او را در بر می گیرد.

مقدمهاین خلاصه دیدگاهی اجمالی را از توصیه های درمانی و ارزیابی کودکان و نوجوانان مبتلا به شب ادراری فراهم نموده است. این چکیده شامل بسیاری از مهم ترین نکات و توصیه هایی است که در متن اصلی و مفصل وجود دارد. در هر صورت درمان و ارزیابی بیماران شب ادرار نیازمند در نظر گرفتن عوامل مهم و فراوانی است که نمی توان آنها را به طور کامل در یک خلاصه ارائه نمود و توصیه ها در این متن به وسیله یک علامت اختصاری مشخص شده است. این علائم اختصاری درجه اهمیت یا اعتبار هر یک از توصیه ها را مشخص می نماید. توصیه هایی که حداقل قابل قبول 4(MS) نام گرفته اند بر اساس شواهد تجربی اساسی (مثل تحقیقات دو سر کور به خوبی کنترل شده) یا اجماع بالینی مستحکم و موکد استوار می باشد. این استانداردها در بیشتر از 95% موارد کاربرد دارند. اگر پزشکی نتواند این استاندارد را در یک بیمار خاص اعمال کند باید دلیل خود را در گزارش پزشکی بیمار مطرح نماید.

راهنماهای بالینی 5(CG) توصیه هایی هستند که بر اساس شواهد تجربی (مثل تحقیقات باز و مطالعات موردی) و یا اجماع بالینی قوی، استوار می باشند و تقریب در 75% موارد کاربرد دارند. این موارد باید همیشه توسط درمانگران در نظر گرفته شوند، اما استثناء هایی نیز در کاربرد آن ها وجود دارد.

موارد اختیاری 6(OP) انتخاب هایی هستند که از نظر پزشکی قابل قبولند ولی ضروری نیستند. برای حمایت از این توصیه ها ممکن است شواهد تجربی ناکافی نیز وجود داشته باشد (در مقایسه با موارد MS یا CG). در برخی شرایط انتخاب این موارد ممکن است شواهد بهترین تصمیم باشد، اما گاه نیز باید از آن ها اجتناب شود. اگر امکان داشته باشد راهنمای عملی سود و زیان این موارد اختیاری را شرح می دهد.

موارد تایید نشده 7(NE) به روش هایی اشاره می نماید که مشخص شده بی اثر است یا منع مصرف دارد.

تعاریف

شب ادراری در DSM – IV – TR به شکل دفع مکرر ادرار در رختخواب یا لباس، حداقل دو بار در هفته، برای مدت 3 ماه متوالی در کودکی که حداقل 5 سال دارد تعریف شده است. در DSM – IV – TR حتی اگر تواتر یا طول مدت علامت کمتر از این حد ولیکن با ناراحتی یا اختلال عملکرد همراه باشد، کودک مبتلا به شب ادراری در نظر گرفته می شود. شب ادراری شبانه به دفع ادرار در خواب و نوع روزانه به خیس کردن در طی بیداری اطلاق می شود. شب ادراری زمانی اولیه محسوب می شود که کودک هرگز به طور مداوم در طول شب خشک نبوده باشد، در حالی که شب ادراری ثانویه به از سر گیری خیس کردن خود بعد از حداقل 6 ماه خشک بودن اشاره دارد.سبب شناسی و تظاهرات بالینیجزء ژنتیکی واضحی در شب ادراری وجود دارد. در مقایسه با 15% شیوع شب ادراری در کودکان خانواده هایی که سابقه شب ادراری نداشته اند، این علامت در 44% و 77% کودکانی که در مطالعات گذشته نگر یک یا هر دو والدشان شب ادرار بوده اند، گزارش می شود. داده های به دست آمده بر این دلالت دارند که کانون های دو کروموزوم با شب ادراری ارتباط دارند. مطالعات خواب نشان داده اند که یک الگوی پراکنده از خیس کردن در تمام مراحل خواب و متناسب با مقدار زمان گذشته در هر مرحله از خواب رخ می دهد. یک زیر گروه از بیماران شب ادرار مشخص شده اند که در آن ها در اثر اتساع مثانه برانگیختگی به وجود نمی آید و الگوی غیر معمولی از انقباضات مهار نشده مثانه پیش از وهله شب ادراری به وقوع می پیوندند. اختلال خواب مشخص که وقفه تنفسی ناشی از انسداد راه هوایی فوقانی است، ا شب ادراری همراه می باشد.عوامل روانشناختی مشخص مشخص در عده معدودی از کودکان شب ادرار بطور واضح مطرح می باشد. این کودکان که فشارهایی را مانند طلاق والدین، مشکلات مدرسه، سوءاستفاده جنسی یا بستری شدن تجربه کرده اند اغلب دچار شب ادراری ثانویه شده اند که این علامت در واقع پدیده ای واپس گرایانه در پاسخ به فشار یا رویداد آسیب زا می باشد. در موارد نادری عوامل روانشناتی می توانند علت اصلی بروز مشکل در خانواده های بی انسجام یا سهل انگار باشند، والدینی که هرگز در جهت آموزش آداب تخلیه تلاش صحیح به عمل نیاورده اند.در این موارد معمولا سایر نشانه های سهل انگاری نیز گزارش می گردارزیابیوقتی شب ادراری به عنوان شکایت اصلی و یا به عنوان یک تشخیص اتفاقی طی ارزیابی مشکلات کودک مشخص شد، باید ارزیابی روانشناختی در بر گیرنده عناصر اختصاصی مربوط به شب ادراری صورت پذیرد (MS). در هر مورد باید با هر دو والد و کودک مصاحبه به عمل آید، و با حساسیت فراوان به عوارض هیجانی ناشی از این علامت پرداخته شود. در کسب تاریخچه اختصاصی شب ادراری باید همه نکات مربوط به بی اختیاری ادرار به وسیله مرور نظام های عصب شناسی و ادراری تناسلی (MS) مورد بررسی قرار گیرد. انجام معاینه جسمی ضروری است، لوزه ها یا آدنوئید بزرگ شده، اتساع مثانه، توده مدفوعی، غیر طبیعی بودن دستگاه تناسلی، اشکالات طناب نخاعی و علائم عصب شناختی باید مشخص شوند (MS). از ارزیابی های آزمایشگاهی معمول فقط آزمایش های تهاجمی بیشتر فقط در موارد خاص انجام می گیرند (CG). وزن مخصوص ادرار در اول صبح ممکن است در مشخص کردن بیمارانی که به درمان با دسموپرسین استات پاسخ می دهند موثر باشد (OP). تهیه یک نمودار پایه دو هفته از شبهای خیس و خشک کودک مفید خواهد بود (CG).

درمانیافته های مثبت در تاریخچه، معاینات جسمی یا اقدامات آزمایشگاهی برای درمان های اختصاصی ضروری می باشد. در موارد خیس کردن هنگام روز، دفع ادرار غیر طبیعی (وضعیت غیر معمول بدن، ناراحتی یا احساس کشش، جریان باریک ادرار)، سابقه عفونت های دستگاه ادراری با شواهدی از عفونت در کشت یا آزمایش کامل ادرار، و غیر طبیعی بودن دستگاه تناسلی، ارجاع و درمان اوررولوژی ضروری می باشد. تاریخچه پیوست، بی اختیاری مدفوع یا توده مدفوعی قابل لمس احتمال فشارمکانیکی را بر مثانه مطرح می نماید. برداشتن توده مدفوعی و درمان مناسب به صورت برگرداندن کارکرد طبیعی روده اغلب شب ادراری را بر طرف می سازد.

خرخر کردن و لوزه ها یا آدنوئیدبزرگ ممکن است علامتی از وقه تنفسی در خواب باشد و درمان اختصاصی مربوطه را ایجاب نماید. ترمیم جراحی انسداد راه هوایی فوقانی منجر به بهبوئ و درمان شب ادراری می گردد.مشکلات روانی اجتماعی که مستقیما در شب ادراری موثر باشند (در مقابل رخ داده های همزمان یا ایجاد شده به دنبال این علامت) نسبتا نادرند. شب ادراری می تواند در کودکی که قبلا خشک بوده و در خلال دوره ای از فشار روحی شروع به خیس کردن نموده، ناشی از مشکلات روانشناختی باشد (طلاق والدین، قرار گرفتن در خارج از خانه، آسیب تاشی از شرایط مدرسه،کودک آزاری، بستری شدن در بیمارستان و غیره).در سنین اولیه، کشمکش قدرت بین والد و کودک ممکن است روی الگوی دفع ادرار متمرکز باشد(صحنه نبرد). این کشمکش باعث استمرار در کودکی که دیگر بزرگ شده است می شود. در موارد ناشایع که سهل انگاری یا از هم گسیختگی خانواده منجر به نارسایی در امر آموزش دفع ادرار به کودک می گردد، علائمی که دیده می شود علت روانی اجتماعی دارد. روان در مانی فردی، مداخله در بحران، خانواده درمانی، درمان های اختصاصی روانشناختی به کار رفته در اصول درمان فردی می باشد) CG). درمان موثر مشکل روانشناختی زمینه ای، شب ادراری را در چنین کودکانی بر طرف نماید.زمانیکه تاریخچه و معاینات جسمی علت خاصی را مطرح نمی کنند و نتیج بررسی اداری کاملا طبیعی است، شب ادراری شبانه اولیه و تک علامتی ساده بوسیله روش های غیر اختصاصی درمان می گردد. روش های حمایتی همیشه باید شامل آموزش، رفع ابهام و اطمینان بخشیدن به والدین باشد تا کودک را بخاطر شب اداری تنبیه نکنند(MS). داشتن نمودار روزانه، محدودیت مایعات، و بیدار شدن هنگام شب ممکن است با طبقه بندی درمانهای حمایتی غیر اختصاصی هماهنگ باشد(OP). شرطی سازی با استفاده از یک زنگ تازه ساز، قابل حمل، و باطری دار به همراه یک قرارداد مکتوب، به وسیله استفاده از دستورالعمل های مربوط به نظارت مکرر، باز آموزی، و تقویت گاه به گاه کودک قبل از قطع کامل درمان، این درمان رفتاری موثر را به عنوان خط اول درمان در خانواده های با انگیزه و همکاری کننده مطرح نموده است.دو داروی ایمی پرامین و DDAVP نیز در درمان شب ادرای موثر شناخته شده اند. در صورتی که درمان شرطی سازی غیر عملی یا ناموفق باشد، ایمی پرامین به صورت تک دوز هنگام خواب و به میزان mg/kg5/2-1 سالهای زیادی است که مصرف دارد. بسیاری از مطالعات موفقیت 40 تا 60% را اثبات نموده اند، گرچه میزان عود در حدود 50% است. ساز و کار عملکرد ایمی پرامین در درمان شب ادراری ناشناخته است و اثر بخشی آن قطعا وابسته به سطح خونین نمی باشد. به علت احتمال بروز آریتمی قلبی ناشی از مصرف TCA از جمله ایمی پرامین، می توان قبل از شروع درمان برای در نظر گرفتن اختلالات ریتم زمینه ای یک نوار قلبی انجام داد (حتی زمانیکه بالاترین مقدار استفاده شده در درمان شب ادراری کمتر از میزان معمول برای درمان افسردگی باشد.)

DDAVP یک ترکیب صناعی از هورمون ضد ادرار (ADH) است که اگر هنگام خواب مصرف شود تولید ادرار را در طی شب کاهش می دهد. این دارو می تواند بصورت افشانه درون بینی، به مقدار 10 تا 40 میکروگرم (1 تا 4 فشار) استفاده شود: کمترین دوز موثر شبانه باید به طور تجربی برای هر کودک مشخص گردد. DDAVP به صورت قرص های 2/0 میلی گرمی نیز در دسترس است و به میزان 2/0 میلی گرمی نیز در دسترس است و به میزان 2/0 تا 6/0 میلی گرم شب ها مصرف می گردد. مسمومیت آب عارضه جانبی نادر این دارو است ولیکن بحد کافی جدی می باشد که در صورت پیچیده شدن تابلوی بیمار در طی درمان ارزش بررسی الکترولیت های خون بیمار داشته باشد(CG). در مطالعاتی که بر روی DDAVP انجام گرفته است پاسخ درمانی به میزان 10 تا 65% و عود علائم در حدود 80% گزارش شده است. DDAVP را می توان در دوره های کوتاه کوتاه مدت تجویز کرد مثل زمانی که کودک به اردو می رود. درمان طولانی با کاهش ترشح ADH درون زاد همراه نمی باشد. ترکیب مصرف DDAVP و یک داروی آنتی کولیزژیک آهسته آزاد شونده ممکن است بسیار موثر تر از درمان DDVP به تنهایی باشد(OP). تمرین های منقبض کردن مثانه نیز به منظور افزایش ظرفیت عملکردی آن استفادهشده است گرچه شواهد قطعی برای اثر بخشی آنها وجود ندارد. تلاش به منظور نگهداشتن ادرار هنگام وجود احساس اضطرار برای دفع آن (NE) هم برای کودک و هم برای خانواده ناخوشایند است. علی رغم گزارش های موردی، شواهد تجربی در حمایت از اثر بخشی هیپنوتراپی، تغییر رژیم غذایی و حساسیت زدایی نسبت به مواد حساسیت زا وجود ندارد

رئیس سازمان نظام روانشناسی گفت: به دلیل عدم توجه کافی ستاد ملی مقابله با کرونا و صدا و سیما ،افراد سودجو و روان‌شناس‌نماهای مبلغ فرهنگ غربی که بعضاً مطالب غیر علمی و مبتذل را ترویج می‌کنند.

به گزارش مشرق، محمد حاتمی با اشاره به افزایش فعالیت روانشناس‌نماها به دنبال شیوع ویروس کرونا گفت: سبک زندگی مردم به دنبال ویروس کرونا و قرنطینه خانوادگی شرایطی را ایجاد کرده است که افرادی تحت عنوان روان‌شناس، مشاور و جامعه‌شناس در فضای مجازی فعالیت‌های گسترده‌ای داشته باشند و درباره مسائل روان‌شناختی، خانوادگی، کودکان، نوجوانان و سبک زندگی مردم مشاوره ‌دهند و کارگاه و جلسات آموزشی برگزار کنند، این درحالیست که این افراد هیچگونه صلاحیت علمی و اخلاقی ندارند و از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور پروانه فعالیت دریافت نکرده‌اند.

وی با تاکید بر اینکه هر نوع فعالیت روان‌شناسی و مشاوره در فضای واقعی و مجازی مستلزم مجوز از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور است، به تمامی کسانی که از طریق لایو، وبینار، اینستاگرام، تلگرام و سایر ابزارهای مجازی فعالیت غیر قانونی انجام می‌دهند، هشدار داد که در صورت عدم دریافت مجوز از این سازمان با آن‌ها برخورد قانونی می‌شود.

رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور ادامه داد: سازمان برحسب وظایف تکلیفی برای مقابله با این افراد اقداماتی انجام می‌دهد، اما مشکلاتی وجود دارد؛ ستاد ملی مبارزه با ویروس کرونا، قوه قضائیه و نیروی انتظامی باید با ما همکاری کنند و صدا و سیما اطلاعیه‌های سازمان را از شبکه خبر پخش کند تا اطلاع‌رسانی دقیقی به مردم شود. اما به دلیل همین عدم توجه ستاد ملی مقابله با کرونا و صدا و سیما به مسئله سلامت ‌روان، افراد سودجو و روان‌شناس‌نماهای مبلغ فرهنگ غربی که بعضاً مطالب غیر علمی و مبتذل را ترویج می‌کنند با بسیاری از راهنمایی‌ها و خدماتی که به مخاطبان خود ارائه می‌کنند، منجر به ایجاد اختلاف و بروز آسیب‌ها در درون خانواده‌ها می‌شوند.

به گفته حاتمی، بیشترین مخاطبان روان‌شناس نماها در فضای مجازی افرادی با سنین ۱۶ تا ۳۰ سال هستند؛ جوانان و نوجوانان که عطش مطالب جدید را دارند، بیشتر از سایر افراد از روان‌شناس نماها آسیب می‌بینند. 

روانشناس سوئیسی در حل جدول

وی در این مقطع حساس کنونی از قوه قضائیه درخواست کرد که با سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور همکاری کنند چراکه به گفته حاتمی بعضی روان‌شناس نماها که تخلفاتی را انجام داده‌اند و به دادسراها معرفی می‌شوند، تبرئه می‌شوند و بررسی دقیق صورت نمی‌گیرد.

حاتمی در پاسخ به این سوال که پلیس فتا برای جلوگیری از روانشناس‌نماها در فضای مجازی به چه صورت فعالیت می‌کند؟ گفت: پلیس فتا نیز ساز و کار مناسب جهت برخورد با متخلفان در فضای مجازی را ندارد؛ فرآیندی که در پلیس فتاست، منجر به نتیجه نمی‌شود؛ تا دادسرا دستور ندهد، پلیس فتا کاری نمی‌کند و این جزء محدودیت‌های پلیس فتا است.

وی با تاکید بر اینکه مسئله سلامت‌ روان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، افزود: باید ستاد ملی مقابله با بحران کرونا به نظرات سازمان توجه و برای کنترل فضاهای مجازی کمک کند، به نظر می‌رسد سلامت روان مسئله‌ای حاشیه‌ای است، حال آنکه باید مسئله اول در نظام سلامت، مسئله سلامت روان باشد.

رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با اشاره به اینکه برای دوران پساکرونا باید از هم‌اکنون برنامه‌های مدونی داشته باشیم، اظهار کرد: در دوران پساکرونا نرخ شیوع اختلالات روانی افزایش پیدا می‌کند، برای پیشگیری آن باید تمهیداتی را انجام داد. تشکیل ستاد ویژه روانشناختی بحران کرونا تحت نظر ریاست جمهوری ضرورت دارد؛ غربال‌گری و تدوین شناسنامه سلامت‌روان برای شهروندان ایرانی نیز لازم است.

حاتمی معتقد است که همانگونه که در دوران کرونا مداخلات اجتماعی و تغییر سبک زندگی، کارآمدی خود را نشان داد، در دوران پساکرونا پیشگیری و خدمات روان‌شناسی و مشاوره بیش از هر نوع خدماتی اهمیت پیدا می‌کند. 

وی ادامه داد: من طی نامه‌ای به رئیس جمهوری پیشنهاد تشکیل ستاد ویژه روانشناختی بحران کرونا را داده‌ام؛ امیدواریم این ستاد ویژه هر چه زودتر تشکیل شود، نباید زمان را از دست دهیم. سازمان نظام روانشناسی با تمام ظرفیت و توانمندی‌های اعضای خود آماده است تا با کمک نهادها، سازمان‌ها، رسانه‌ها، سازمان‌های غیر دولتی و انجمن‌ها برای مقابله با عوارض و آسیب‌های روانی دوران پساکرونا برنامه‌ریزی کند.

به گفته رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره کشور، لازم است سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره عضو ستاد ملی مقابله با کرونا باشد چرا که مسئله استرس، اضطراب، افسردگی، وسواس، سوگ و اختلال PTSD، سبک زندگی، ‌مسائل خانوادگی کودکان و نوجوانان و سایر مسائل روانی کم اهمیت‌تر از مسائل جسمانی نیست، بلکه به جهاتی مهمتر نیز است.

وی با بیان اینکه موضوع فضاهای مجازی بسیار مهم است، تاکید کرد: باید اجماعی‌ ملی در این باره ایجاد شود. چرا که کودکان، نوجوانان، جوانان و خانواده‌های ما در معرض خطر هستند. از همه ارگان‌ها و سازمان‌های مسئول، به ویژه ستاد ملی مقابله با کرونا، قوه قضائیه، نیروی انتظامی و صدا و سیما می‌خواهیم به سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره جهت مدیریت و برخورد با روان‌شناس‌نماها و سودجویان فضای مجازی کمک کند؛ ما به تنهایی نمی‌توانیم کاری انجام دهیم.

کليه حقوق اين سايت متعلق به پایگاه خبري-تحليلي مشرق نيوز مي باشد و استفاده از مطالب آن با ذکر منبع بلامانع است.

0