چگونه ذکر قلبی بگوییم

آدم برای رسیدن به زندگی بهتر باید ذاکر باشد، اما معنای «ذکر» چیست؟ ذکر یعنی اتصال به خود پروردگار عالم، یعنی نیرو و انرژی گرفتن از خود او. خیلی خنده‌دار است که انسان تصور کند بدون ذکر می‌تواند زنده باشد و زندگی کند؛ البته ممکن است ما اسم برخی از انواع مردگی‌ها را زندگی بگذاریم! مثلاً ما می‌توانیم در عالم خیال تصور کنیم که یک سنگ، درخت آلبالو است و دارد به ما میوه می‌دهد! به همین شکل هم، می‌توانیم تصور کنیم که یک انسان می‌تواند بدون خدا هم زندگی کند، ولی این یک تصور موهوم و یک خیال‌پردازی است.

ممکن است که شما بعضی‌ها را ببینید که بدون خدا دارند زندگی می‌کنند، ولی آیا مطمئن هستید که واقعاً دارند «زندگی» می‌کنند؟! ما در اینجا داریم از «زندگی بهتر» صحبت می‌کنیم نه یک زندگی حداقلی که شبیه مردگی است! اگر زندگی بهتر برای کسی محقق شود، توانایی‌ها و قدرت و لذتش از زندگی این مقداری که ما تصور می‌کنیم نیست؛ خیلی فراتر از تصور ماست. بهرۀ او از زندگی در این حدودی که ما تصور می‌کنیم، نیست.

بدون ذکر، بهرۀ ما از زندگی خیلی کم می‌شود/ خدا ما را طوری نیافریده که بتوانیم بدون او زندگی کنیم

بدون ذکر، بهرۀ ما از زندگی چقدر است؟ به این است که مثلاً چقدر میوه خوردیم؟ چقدر گوشت خوردیم؟ چقدر غلات و حبوبات خوردیم و چقدر اینها را دفع کردیم و زباله درست کردیم؟ یا چقدر از ابزار و وسایل استفاده کردیم و در این وسط یک‌مقداری خوشایندی‌ها و ناخوشایندی‌هایی که بیشتر جسمانی هستند، برای ما ایجاد شده است اما هیچ امر خوشایند روحی برای ما رخ نداده است. در این صورت، زندگی ما خیلی به زندگی حیوانات شباهت پیدا می‌کند. اما وقتی کسی ذکر گفت و به آن منبع قدرت متصل شد، یک حیات تازه‌ای را تجربه خواهد کرد. چنین کسی تازه می‌فهمد که اگر پنج ساعت گذشت و نماز بعدی را نخواند، او در واقع مرده است یا لااقل کارش به بیمارستان خواهد کشید؛ البته به بیمارستان روح!

ذکر ما را با خود پروردگار عالم متصل می‌کند و خدا ما را طوری نیافریده که بتوانیم بدون او زندگی کنیم، و عقل و فکر و قلب‌مان بدون او درست کار کند. وقتی انسان به منبع نور و انرژی متصل نباشد، ناکارآمدی او برای «زنده بودن» قطعی است؛ چه رسد برای زندگی و چه برسد برای زندگی بهتر!

دل‌گرفتگی آخر ماه رمضان به‌خاطر خروج از «نور امر خدا» است/ بعضی‌ها اول ماه رمضان متوجه می‌شوند که وارد یک دالان نور شده‌اند

چرا ما معمولاً در آخر ماه رمضان دل‌مان می‌گیرد؟ آیا دل‌مان برای گرسنگی و ریاضت کشیدن می‌گیرد؟ آیا این دلتنگی برای افطاری یا سحری خوردن است؟ خُب وقت‌های دیگر هم می‌توان روزه گرفت و افطاری و سحری خورد. دل‌گرفتگی آخر ماه رمضان برای این چیزها نیست، بلکه برای «نور» است؛ نور امر خدا که به این عبادت تعلق گرفته است. عبادتی که به قول بزرگان ما عبادت «عَدَمی» است نه عبادت وجودی. یعنی شما فقط یک سلسله کارها را انجام نمی‌دهید و ترک می‌کنید؛ مثلاً ترک خوردن و آشامیدن.

روزۀ ماه رمضان عبادتی است که امر خدا به آن تعلق گرفته است، و وقتی شما در فضای این «امر» قرار می‌گیری یک‌نوع «نور» به تو می‌تابد و نورانی می‌شوی، لذا وقتی که می‌خواهی از این فضا خارج شوی، می‌فهمی که داری از نور بیرون می‌روی. چون سی روز متراکم در این نور قرار داشتی، حالا که داری از این نور خارج می‌شوی، آن را حسّ می‌کنی و متوجه می‌شوی که در نور قرار داشتی.

البته بعضی‌ها اول ماه رمضان هم متوجه می‌شوند که دارند وارد یک دالان نور می‌شوند. و از همان اول ماه رمضان لذت می‌برند. امام سجاد(ع) در دعای ورود به ماه مبارک رمضان، برای آخر ماه مبارک رمضان غصه می‌خورند که «خدایا! اگر این ماه تمام شود من چه‌کار کنم؟!»

در زندگی و حیات ما، در نفس کشیدن و سرزنده بودن ما، مقوله‌ای به نام قدرت، انرژی و نور وجود دارد که باید این مقوله را درک و تجربه کنیم، و الا صرفاً در لابه‌لای کتاب‌ها نمی‌شود آن را فهمید. یک نمونۀ کوچک از این حقیقت همان چیزی است که می‌گویند: «وقتی انسان کار خلافی انجام می‌دهد، عذاب وجدان می‌گیرد» این عذاب وجدان به‌خاطر این است که انسان از «قساوت قلب» بدش می‌آید. و از سوی دیگر، وقتی انسان یک کار خوبی انجام می‌دهد، خودش خوشحال می‌شود و انبساط خاطر پیدا می‌کند.

ذکر و توجه ما به خدا موجب انرژی گرفتن ما از خداست

خدا به ما اجازه داده که به خودش متصل شویم و از او «نیرو بگیریم». ذکر و توجه ما به پروردگار عالم موجب انرژی گرفتن ما از باری‌تعالی است. ما با ذکر خدا، در واقع داریم از خود حضرت حق نیرو می‌گیریم. در این مسیر، کار شما به جایی می‌رسد که می‌گویی: «من بقیۀ عناصر زندگی‌ام را طوری طراحی می‌کنم که در برقراری این اتصال و ارتباط، مزاحم من نشوند. من می‌خواهم زندگی بهتری پیدا کنم، که بتوانم به این منبع نور و انرژی ارتباط پیدا کنم.»

در دوران دفاع مقدس وقتی بچه‌ها جبهه می‌رفتند و بعد می‌خواستند از جبهه برگردند، همان احساسی را پیدا می‌کردند که وقتی انسان می‌خواهد از ماه رمضان بیرون برود، پیدا می‌کند. و وقتی می‌خواستند دوباره به جبهه بروند، همین احساسی را پیدا می‌کردند که انسان هنگام ورود به ماه رمضان پیدا می‌کند؛ حتی شاید قوی‌تر.

برای اینکه انسان این حقیقت را بفهمد، اول باید مدتی وقت بگذارد و توجه پیدا کند؛ باید برای ذکر خدا وقت صرف کند، تا کم‌کم نورش را احساس کند. اول آدم باید وقت بگذارد و فهم خودش را به‌کار بگیرد. نه اینکه از اول دنبال عشق و علاقۀ قلبی باشد؛ کسی که هنوز نور را تجربه نکرده است، چطور می‌تواند علاقه‌مند شود؟! چطور می‌تواند عاشق شود؟!

شارژ باطری وجود انسان، خود خداست /آدم از غذا کمتر انرژی می‌گیرد تا از ذکر

«آدم» وقتی فهم خودش را به کار بگیرد و فکر کند، می‌فهمد که خدا انرژی‌بخش و قدرت‌آفرین است، می‌فهمد که خدا نور است، «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض»(نور/۳۵) آدم وقتی یک‌ذره فکر کند، می‌فهمد که نمی‌تواند بدون خدا زندگی کند، چون شارژ باطری وجودش تمام می‌شود و شارژ باطری وجود انسان، خود حضرت حق است. آدم اگر فکر کند می‌فهمد که به اتصال به خدا نیاز دارد. آدم اگر فکر کند، می‌فهمد که از غذا کمتر انرژی می‌گیرد تا از ذکر.

شما بعضی وقت‌ها یک انگیزه‌، یک نیت، یک آرزو یا آرمانی پیدا می‌کنید، یا یک نقشه‌ای در ذهن‌تان پیدا می‌شود که در اثر آن، خستگی‌تان برطرف می‌شود، لذا می‌گویی: «چه خوب! حالا فهمیدم باید چه‌کار کنم، الان دنبال این کار می‌روم!» با اینکه تا چند لحظۀ قبل از آن، کاملاً خسته بودی، و مثلاً تازه از سر کار آمده بودی و می‌گفتی: «من تا یک لقمه نان نخورم، اصلاً نمی‌توانم از جایم بلند شوم!» اما وقتی یک فکر و نقشۀ عالی به ذهنت راه پیدا کرد، تمام خستگی‌ات را کنار می‌گذاری و با انرژی مضاعف به سراغ آن کار می‌روی. آدمی که این صحنه‌ها را در زندگی خودش تجربه می‌کند، و می‌بیند با یک «فکر» یک‌دفعه‌ای انرژی و قدرت پیدا می‌کند، می‌فهمد که اگر یک ذره اتصال به پروردگار عالم پیدا کند، میلیاردها برابر بیشتر قدرت پیدا خواهد کرد.

آدم بدون دین هم می‌فهمد که به ذکر خدا نیاز دارد/ ذکر یعنی اتصال و توجه قلبی به خدا

آدم بدون دین هم می‌فهمد به ذکر خدا نیاز دارد، و به اتّصال به خدا نیاز دارد و ذکر هم یعنی اتصال قلبی به خدا، یعنی توجه قلبی به خداوند. ما با توجه‌مان، و با دعای‌مان، به خدا متصل می‌شویم و وقتی متصل شدیم، این انرژی را دریافت می‌کنیم.

امروزه مردم تعابیر جدیدی در زندگی‌شان استفاده می‌کنند؛ مثلاً از چیزی به نام «انرژی» یا «قدرت روحی» استفاده می‌کنند. اینها عبارت‌هایی است که ائمۀ هدی(ع) نیز به انحاء مختلف استفاده کرده‌اند. مانند عبارت «چشم دل» که اگر چشم دل باز شود برای انسان بسیار کارایی خواهد داشت.(إِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِعَبْدٍ خَيْراً فَتَحَ لَهُ الْعَيْنَيْنِ اللَّتَيْنِ فِي قَلْبِهِ فَأَبْصَرَ بِهِمَا الْعَيْبَ؛ خصال/۱/۲۴۰) در روایت هست که اگر با دیگران مشورت کردی و دیگران به تو مشورت‌هایی دادند، و تو بررسی کردی و به باز هم مردد بودی، در نهایت به دلت مراجعه کن؛ دلت هرچه گفت همان درست است. دل مؤمن این‌گونه است.( إذا هَمَمْتَ بأمْرٍ فاسْتَخِرْ ربَّكَ فيهِ سَبْعَ مرّاتٍ ، ثُمّ انظُرْ إلى الّذي يَسْبِقُ إلى قَلبِكَ فإنَّ الخِيَرَةَ فيهِ؛ میزان الحکمه/حدیث۵۷۰۰)

امیرالمؤمنین(ع) دربارۀ فکر و گمانه‌زنی مؤمن می‌فرماید: «اتَّقُوا ظُنُونَ الْمُؤْمِنِينَ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَجْرَى الْحَقَّ عَلَى أَلْسِنَتِهِم‏»(غررالحکم/۲۵۰۸) یعنی خداوند حق را بر زبان مؤمن جاری می‌کند. مثلاً وقتی می‌گوید: «من گمان می‌کنم این‌طوری می‌شود…» همان‌طوری خواهد شد. به عبارت دیگر، مؤمن وقتی گمانه‌زنی می‌کند، گمان او عین یقینیات عالم است. چون او واقعاً «زنده» است؛ مردۀ متحرک نیست! آدم وقتی زنده شود، سنسورهایش کار می‌کند، گیرند‌ه‌هایش کاملاً حسّاس می‌شود و لذا مطلب را دقیق و درست می‌گیرد و همۀ اینها با ذکر است؛ یعنی با اتصال به خود خداوند متعال.

بقیۀ زندگی هم برای نگه داشتن این «تن» است، یعنی برای ایجاد زمینۀ زندگی ماست و الا اصل زندگی ما در اتصال به خداست. امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی عرضه می‌دارد: «مَوْلَايَ بِذِكْرِكَ عَاشَ قَلْبِي‏»(مصباح‌المتهجد/۲/۵۹۲) خدایا! عیش دل من به ذکر تو است. اگر اتصالم را از تو قطع کنم از بین می‌روم.

در علم تجربی هم فهمیده‌اند که انسان به ارتباط با خدا نیاز دارد

مگر می‌شود خدا ما را آفریده باشد و ما بدون نیاز به خدا بتوانیم به حیات ادامه دهیم؟! آیا این امکان دارد؟! آدم اگر درست فکر کند، خودش به این نتیجه خواهد رسید. الان حتی در علم تجربی هم تا حدی توانسته‌اند این حقیقت را بفهمند. هرچند برخی می‌گویند که تجربه(یا علم تجربی) نمی‌تواند معنویات را ببیند، ولی آثارش را که می‌تواند ببیند و تجربه کنند.

مثلاً در جریان یک آزمایش تجربی، چند نفر دعاکننده-مسیحی یا از ادیان دیگر- را آوردند در کنار یک بخش بیمارستانی که بیماران لاعلاج در آنجا بستری بودند و بدون اینکه بیماران یا پزشکان و پرستاران متوجه شوند به آنها گفتند که برای بیماران این بخش دعا کنید و بعد این بخش را با یک بخش شبیه به آن که دعاکننده‌ای در آنجا نبود، مقایسه کردند و دیدند که به صورت معناداری، در این بخش دردها کمتر و شفا بیشتر است، داروها کمتر مصرف شده و اگر هم مرگ و میری صورت گرفته، راحت‌تر صورت گرفته است. 

در علم فیزیک هم یک‌سری آزمایش بر روی مولکول‌های آب انجام شده است که در اینترنت هم خیلی مشهور شده است(آزمایش‌های پروفسور «ایموتو»)، این آزمایش نشان می‌دهد که دعا و ذکر گفتن در کنار آب، بر روی ملکول‌های آب اثر می‌گذارد. دانشمندی که این آزمایش‌ها را انجام می‌داد، وقتی دید زیباترین شکل مولکولی را ملکولهای آب چشمه‌ای به نام «زمزم» در مکۀ مکرمه دارد، برایش بسیار عجیب بود ولی این برای ما عجیب نیست، چون آنجا مرکز ذکر است! یک محقق ایرانی هم این آزمایش‌ها را به صورت دیگری تکرار کرده و به نتایج جالبی رسیده است.

اینها که دیگر مباحث غیبی نیست، اینها را علم تجربی نشان داده است. لذا شما قبل از اینکه آب بخورید، اگر «بسم الله الرحمن الرحیم» بگویید، حتماً این ذکر بر روی آب اثر خواهد داشت. مگر می‌شود نام خدا اثر نداشته باشد؟! اگر اثر نداشته باشد، پس این چه خدایی است که نامش اثر ندارد؟!

دربارۀ ذکر، آیات بسیار روشنی در قرآن کریم وجود دارد. مثلاً بیشترین دستوری که به ما داده شده، دستور ذکر است. خداوند می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثيراً»(احزاب/۴۱) اى مؤمنین؛ زیاد ذکر بگویید! یعنی تقریباً حدی برای ذکر باقی نگذاشته است.

اولین اثر ذکر/ به یاد خدا باشید تا خدا به یاد شما باشد

آثاری که ذکر برای ما دارد، آثار خاصی است که در اینجا اولین اثرش را بیان می‌کنیم. خداوند در یکی از آیات کریمۀ قرآن می‌فرماید: «ذکر مرا بگویید، من ذکر شما را خواهم گفت؛ فَاذْكُرُوني‏ أَذْكُرْكُمْ»(بقره/۱۵۲) یعنی به یاد من باشید؛ من به یاد شما خواهم بود. به من توجه داشته باشید، من به شما توجه خواهم داشت.چگونه ذکر قلبی بگوییم

شاید برای شما پیش آمده باشد که در یک جایی مثل ماشین، یا در کلاس درس نشسته‌ای، یک‌دفعه‌ای ناخودآگاه حس می‌کنی که یک کسی در آن صندلی عقب یا کمی آن‌طرف‌تر دارد به شما نگاه می‌کند، و برمی‌گردی می‌بینی که واقعاً یک کسی دارد به شما نگاه می‌کند. یا اینکه یک کسی به فکر شماست و می‌خواهد به شما زنگ بزند، و شما زودتر به او زنگ می‌زنی و او می‌گوید «اتفاقاً من هم می‌خواستم زنگ بزنم، یا خیلی اصرار داشتم که حتماً شما را ببینم!» از این اتفاق‌ها خیلی رخ می‌دهد.

آیا می‌شود خدا به کسی توجه داشته باشد و هیچ اثری در او ایجاد نشود؟! آیا می‌شود خدا توجه خاصی به یک آدمی داشته باشد ولی در زندگی این آدم هیچ اثری ایجاد نشود؟! آیا ممکن است که توجه خداوند به ما، بی‌اثر باشد؟!

برای زندگی از ذکر خدا استفاده کن / خودت را با ذکر خدا قوی کن تا بتوانی مشکلات را حل کنی

برای زندگی از ذکر خدا استفاده کن! مثلاً گاهی اوقات یک مشکلی داری و برای حل آن مشکل، به خودت می‌پیچی تا آن را حل کنی در حالی که مشکل اصلی، خودت هستی! یعنی اول باید خودت را حل کنی! تو می‌خواهی با دست ضعیف و با فهم ضعیف خودت، یک مشکلی را حل کنی. که در این صورت باید ده ساعت، ده روز یا ده سال وقت بگذاری، و در نهایت هم معلوم نیست که بتوانی آن را حل کنی یا نه؟! راهش این است که فعلاً این مشکل را کنار بگذاری و اول بروی خودت را قوی کنی. اما چطوری خودت را قوی کنی؟ با ذکر خدا و با نماز.

ابوعلی سینا می‌گفت: وقتی به مسألۀ سختی برخورد می‌کردم که نمی‌توانستم آن را حل کنم، می‌رفتم دو رکعت نماز می‌خواندم و بر می‌گشتم آن را حل می‌کردم(و كان إذا أشكلت عليه مسألة توضأ و قصد المسجد الجامع، و صلّى و دعا الله عزّ و جل أن يسهّلها عليه و يفتح مغلقها له؛ شذرات الذهب/۵/۱۳۳)

اگر روابط تو با دیگران خراب شده و دیگران دارند به تو اذیت می‌رسانند، شما رابطۀ خودت را با خدا درست کن، یک‌دفعه می‌بینی که بسیاری از این روابط تنظیم می‌شود.(امیرالمؤمنین(ع): مَنْ أَصْلَحَ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ أَصْلَحَ اللَّهُ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاسِ؛ محاسن/۱/۲۹) اگر رابطۀ تو با خدا درست باشد و یک کسی بخواهد به تو صدمه بزند، خودش صدمۀ بیشتری خواهد دید.

ذکر خدا ما را از صدمات بیرونی و از ضعف درونی نجات می‌دهد

حسادت و چشم زدن، یک حقیقت است که در قرآن هم از آن سخن گفته شده است. و ما نباید در مقابل این آسیب‌ها بی‌پناه باشیم. برای اینکه افراد حسود، به ما صدمه نزنند باید چه‌کار کنیم؟ باید به خدا پناه ببریم. کمااینکه خدا می‌فرماید: «قُلْ أَعُوذُ بِرَبّ‏ِ الْفَلَق… وَ مِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَد»(فلق/۱ و۵) و « قُلْ أَعُوذُ بِرَبّ‏ِ النَّاس…»(ناس/۱) یعنی به من پناه بیاورید، من برای شما سپر می‌شوم. اگر بعضی‌ها با حسادت و چشم‌زخم و دعا خواندن، به ما آسیبی رسانده‌اند، معلوم می‌شود که ما از ذکر خدا کم گذاشته‌ایم و خودمان را بی‌پناه قرار داده‌ایم. مثل این است که در هوای سرد زمستان با یک پیراهن نازک،  بیرون برویم و سرما بخوریم. این تقصیر خودمان است چون خودمان را بی‌پناه قرار داده‌ایم.  

خدا می‌فرماید: به من متوجه باشید تا من به شما متوجه باشم(فَاذْكُرُوني‏ أَذْكُرْكُمْ؛ بقره/۱۵۲) حالا اگر توجه خدا در زندگی کسی بیاید چه اتفاقی می‌افتد و چه برکاتی برایش دارد؟ توجه خدا، او را از صدمات بیرونی و از ضعف درونی نجات خواهد داد.

نعمتی که خداوند فقط به امت پیامبر(ص) داده است: فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ

در روایتی آمده است که جبرئیل امین به پیامبر اکرم(ص) عرضه داشت: خداوند متعال می‌فرماید که من به امت تو یک نعمتی داده‌ام که به هیچ امتی از امت‌های قبل نداده‌ام؛ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ أَعْطَيْتُ أُمَّتَكَ مَا لَمْ أُعْطِهِ أُمَّةً مِنَ الْأُمَمِ؛  پیامبر(ص) پرسید: ای جبرئیل امین، آن چیست؟؛ فَقَالَ وَ مَا ذَاكَ يَا جَبْرَئِيلُ؛ جبرئیل عرضه داشت: این قول خداوند متعال «فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ» که فقط به امت شما اختصاص دارد؛ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَى فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ ؛ و خداوند با هیچ امتی از امم پیشین این‌گونه صحبت نکرده است؛ وَ لَمْ يَقُلْ هَذِهِ لِأَحَدٍ مِنَ الْأُمَم»(مستدرک‌الوسایل/۵/۲۸۶)‏ خداوند به هیچکدام از امت‌ها این‌را نفرموده است: «به یاد من باشید من هم به یاد شما خواهم بود»

اولین ویژگی‌ای که به عنوان ویژگی ممتاز برنامۀ دین بیان کردیم، «مثبت بودن» بود. حالا ببینید که این روایت چقدر به مثبت بودن کمک می‌کند. خداوند در حدیث قدسی می‌فرماید: هر بنده‌ای که من از قلبش مطلع شوم، و ببینم آن چیزی که بر او غلبه دارد، تمسک به ذکر من است(غالبِ توجه قلبی او ذکر من است) خودم ادارۀ زندگی او را به عهده می‌گیرم؛ أَيُّمَا عَبْدٍ اطَّلَعْتُ عَلَى قَلْبِهِ فَرَأَيْتُ الْغَالِبَ عَلَيْهِ التَّمَسُّكَ بِذِكْرِي تَوَلَّيْتُ سِيَاسَتَهُ»(عده الداعی/۲۴۹)

می‌دانید اگر خدا ادارۀ زندگی آدم را به عهده بگیرد، آدم نزدیک به عصمت می‌شود؛ یک عصمت اکتسابی! کسی که منشی و مدیر او خدا باشد، چرا باید دچار خطا و اشتباه شود؟! او بعد از یک مدتی اشاره‌های خدا را می‌فهمد. او با اتفاق‌هایی که برایش می‌افتد، متوجه می‌شود که خدا چه پیغامی دارد برای او می‌فرستد؟ مثلاً امروز دو مرتبه به رفیقش زنگ می‌زند ولی نمی‌تواند با او تماس بگیرد، مثلاً تلفنش اشغال است. می‌فهمد معنایش این است که امروز نباید با او تماس بگیرد، یا او نمی‌تواند کارش را راه بیندازد. البته منظورمان این نیست که هر وقت نتوانستید با کسی تماس بگیرید، معنایش همین است! ممکن است این اتفاق در هر روز، یک معنایی داشته باشد.

در ادامۀ روایت فوق، خداوند می‌فرماید: «من همنشین او می‌شوم، و من مدام با او گفتگو می‌کنم. و من مونس او می‌شوم؛ وَ كُنْتُ جَلِيسَهُ وَ مُحَادِثَهُ وَ أَنِيسَهُ»(همان) اگر خدا ببیند کسی غالباً به ذکر خداست، زندگی او را به عهده می‌گیرد؛ هرچند ممکن است بعضی‌ وقت‌ها هم غفلت کند ولی مهم این است که غالباً متوجه خدا باشد.

علی(ع): ذکر خدا قلب را زنده می‌کند/ برخی علامت‌های قلب زنده

امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید «مَنْ ذَكَرَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَحْيَا اللَّهُ قَلْبَهُ‏»(غررالحکم/۸۸۷۶) هرکسی که به ذکر خدا بپردازد قلبش زنده می‌‌شود، وقتی که قلبش زنده شد، چه اتفاقی برایش می‌افتد؟ او دیگر گناه را دوست نخواهد داشت و کارهای خوب را دوست خواهد داشت. لذا هر موقع دیدی که به گناه مایل هستی، معلوم می‌شود که ذکر کم گفته‌ای و قلبت مرده است. اگر قلبت زنده شود، از گناه بدت می‌آید.

اگر قلب تو زنده شود، از بازی‌های کامپیوتری‌ای که وقت تو را تلف می‌کند نیز بدت می‌آید و از آن متنفر خواهی شد. اگر قلبت زنده شود از نامردی کردن بدت می‌آید، اگر قلبت زنده شود از غیبت کردن هم بدت می‌آید. چون همان‌طور که قرآن می‌فرماید، این کار مثل آدم‌خواری است؛ انگار داری گوشت برادر دینی‌ات را می‌خوری«أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ»(حجرات/۱۲)

کسی که قلبش زنده باشد، خود به خود دنبال امام زمانش می‌گردد و می‌گوید: «من امامم را می‌خواهم» گاهی می‌نشیند و اشک می‌ریزد. می‌گویند: چرا این‌قدر گریه می‌کنی؟ او می‌گوید: «من امام و آقایم را می‌خواهم، خیلی دلم برایش تنگ شده است» اینها برخی از علامت‌های یک قلب زنده بود.

کسی که عقل نداشته باشد با علم هم خرابکاری می‌کند/ در حکومت امام زمان(ع) استاد دانشگاهی که اهل ذکر نباشد در هیچ دانشگاهی تدریس نخواهد کرد

در ادامۀ روایت فوق می‌فرماید: «وَ نَوَّرَ عَقْلَهُ وَ لُبَّه»(همان) یعنی کسی که اهل ذکر باشد، عقل و فکر او هم نورانی می‌شود. «لُبّ» به قدرت تفکر و اندیشۀ انسان گفته می‌شود. و کسی که «لُبّ» او نورانی شود، به یک تعبیری «اولوالالباب» خواهد شد. ذکر این کارها را انجام می‌دهد و این آثار و برکات را برای انسان به دنبال خواهد داشت.

در دوران حکومت امام زمان(ع) مردم خدمت طبیبی می‌روند که اهل ذکر باشد. البته در آن زمان دیگر همه-غالباً- اهل ذکر خواهند بود. در حکومت آقا امام زمان ارواحنا له الفداء امکان ندارد استاد دانشگاهی که اهل ذکر نیست در هیچ دانشگاهی در عالم تدریس کند. چون کسی که عقل نداشته باشد با علم هم خرابکاری خواهد کرد. نه فقط استاد دانشگاه، بلکه استاد حوزه هم همین‌طور است. چون هرکسی که وارد حوزه شد که لزوماً اهل ذکر نمی‌شود!

مرحوم زاهدی عارف جلیل‌القدر-و البته گمنام که چند سال پیش از دنیا رفت- وقتی داشت به شاگردانش درس تفسیر می‌داد، از آنها می‌پرسید: به یاد خدا بودید؟ گفتند: خُب ما که الان در جلسۀ تفسیر شما بودیم! فرمود: «بله؛ اما ممکن است شما در درس تفسیر با این الفاظ و این مباحث درگیر شده باشید و از یاد خدا غافل باشید» آدم می‌تواند در جلسۀ تفسیر قرآن هم به یاد خدا نباشد. کسی که عقلش به ذکر خدا نورانی نشده باشد، عقلش تاریک و ظلمانی است و این عقل هرچه کار می‌کند، در واقع به درِ بسته می‌کوبد.

کسی که اهل ذکر نباشد، زندگی‌اش تلخ و تنگ می‌شود/ اگر از ذکر خدا روی‌گردان شویم، شیطان همنشین ما خواهد شد

حالا یک‌مقدار هم دربارۀ نقطۀ مقابل ذکر صحبت کنیم. اگر کسی ذاکر نباشد، چه می‌شود؟ خداوند دربارۀ این افراد می‌فرماید: « هرکسی از ذکر من اعراض کند زندگی‌اش را دچار دشواری قرار خواهم داد؛ وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنْكاً»(طه/۱۲۴) بعضی‌ها فکر می‌کنند که خدا نمی‌تواند این کار را انجام دهد! مثلاً می‌گویند: «اگر من پول و خانه و کار و ماشینم را درست کنم، و در کنارش ورزش هم انجام دهم تا سلامتی جسمی داشته باشم، خدا چطور می‌خواهد زندگی مرا سخت و دشوار کند؟!» یعنی فکر می‌کنند که خدا- نعوذ بالله- این‌قدر ضعیف شده است که نمی‌تواند! خدا چنان طومار زندگی او را به هم خواهد پیچید که تصورش را هم نکند! به ریاکاری و سالوس‌گری بعضی‌ها نگاه نکنید که دچار «معیشةً ضنکا» شده‌اند و زندگی دشواری دارند ولی ظاهراً خودشان را طوری نشان می‌دهند که زندگی خوبی دارند، اینها در واقع دارند با سیلی صورت خودشان را سرخ نگه می‌دارند!

خداوند در آیۀ دیگری می‌فرماید: «ای مؤمنین! نگذارید اموال و اولادتان شما را از ذکر خدا غافل کند که در این صورت ضرر خواهید کرد؛ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُون»(منافقون/۹) این ضرر هم «مطلق» است و دنیا و آخرت را در بر می‌گیرد. در آیۀ دیگری می‌فرماید: «هرکسی از ذکر خدای رحمان روی‌گردانی کند، یک شيطان را به سراغ او مي‌فرستيم که به او بچسبد و همیشه همنشین او شود؛ وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرينٌ»(زخرف/۳۶) بنا بود با «ذکر»، خدا جلیس و انیس و مونس ما باشد، ولی اگر از ذکر خدا روی‌گردان شویم، شیطان همنشین ما خواهد شد.

علی(ع): کسی که غفلت بر او غلبه پیدا کند قلبش می‌میرد/ کسی که قلبش مرده باشد، سخن حق را نمی‌پذیرد

روایات زیادی هست که نشان می‌دهد کسانی که به ذکر خدا نمی‌پردازند، برای قلب‌شان چه اتفاق‌هایی می‌افتد؟ به عنوان نمونه، امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «کسی که غفلت بر او غلبه پیدا کند قلبش می‌میرد؛ مَنْ غَلَبَتْ عَلَيْهِ الْغَفْلَةُ مَاتَ قَلْبُه‏»(غررالحکم/۸۴۳۰) کسی که قلبش مرده باشد، وقتی یک سخن درست به او می‌گویید، قبول نمی‌کند حتی اگر ده‌ها دلیل درست برایش بیاورید، ولی سخن غلط را بدون دلیل قبول می‌کند. حتی شایعات بی‌پایه و اساس را به راحتی قبول می‌کند ولی سخن مستدل و منطقی و عقلانی و درست را قبول نمی‌کند.

وقتی قلب کسی بمیرد، او دیگر نمی‌تواند سخن حقّ را بپذیرد. لذا وقتی سخن حقی به او بگویید، عصبانی می‌شود یا علیه سخن حقّ موضع‌گیری می‌کند و سعی می‌کند یک دلیل یا بهانه‌ای علیه آن پیدا کند و در مقابلش قرار دهد. اصلاً ذهنش علیه حق کار می‌کند. وقتی قلب انسان بمیرد، این‌طوری می‌شود.

چرا باید طبق دستور خدا ذکر بگوییم؟/چرا ذکر خدا بصورت‌های دل‌بخواهی فایده زیادی ندارد؟

حالا سؤال بسیار مهم این است که «چگونه به ذکر خدا بپردازیم؟» ما می‌خواهیم با ذکر خدا به منبع قدرت، انرژی، نور و حیات متصل شویم تا زنده باشیم، و قوای وجودی ما کار کند. سؤال این است که چگونه به ذکر خدا باشیم؟ دو راه حل دارد؛ یکی اینکه هر طوری که دل‌مان می‌خواهد به ذکر خدا بپردازیم. و دیگر اینکه هر طوری که خدا دستور داده است به ذکر خدا بپردازیم.

اگر ما هرطوری که دل‌مان می‌خواهد به ذکر خدا باشیم، در واقع به ذکر خدا نخواهیم بود و معلوم نیست که آن کیست که ما به ذکرش هستیم؟! چون خدا بزرگ است و ما همه عبد هستیم و مخلوق او هستیم، فاصلۀ ما تا خدا خیلی زیاد است. ادب بندگی و حداقل ادب ذکر اقتضا می‌کند که وقتی می‌خواهی به یاد خدا باشی، از خودِ خدا بپرسی که «من چگونه به یاد تو باشم؟» بعد خدا به ما دستور می‌دهد: «با نماز! اول باید وضو بگیری و بعد به همان صورتی که من گفته‌ام نماز بخوانی!» نماز هم آداب ویژه‌ای دارد که می‌دانید.

ذکر آداب دارد و بی‌ادب‌ها را درِ خانۀ خدا راه نمی‌دهند/ اصلی‌ترین ذکر ما نماز است

چرا ذکر، باید قالب و آداب ویژه‌ای داشته باشد؟ چون ذکر خداست؛ ذکر همسر یا همسایه یا همکار یا افراد دیگری مثل خودت نیست! باید رابطۀ عبد و مولایی برقرار باشد و در این رابطه، خداست که ما انرژی می‌دهد، این ما نیستیم که به خدا انرژی می‌دهیم؛ ما فقط گیرنده هستیم. کمااینکه خداوند می‌فرماید: «يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَميد»(فاطر/۱۵) این اتصال باید برقرار باشد. ذکر آداب دارد و بی‌ادب‌ها را درِ خانۀ خدا-برای ذکر- راه نمی‌دهند.

زمانی که خدا فرموده «من الان دعای تو را مستجاب می‌کنم» باید در خانۀ خدا برویم. هر ذکری زمان و آدابی دارد. ما نمی‌توانیم بگوییم که«ما کلاً همین‌طوری به یاد خدا هستیم؛ نیازی به آداب و زمان خاص ندارد!» خدا همان کسی است که در اوجِ غنا(بی‌نیازی) و در اوج قدرت قرار دارد. و آداب دریافت از این خدای بزرگ این است که در مقابل او کوچک شوی. لذا اولین ذکر نماز «الله اکبر» است. الله اکبر، یعنی اینکه «خدایا من کبریایی تو را فهمیده‌ام که دارم آداب ذکر را رعایت می‌کنم.»

خداوند می‌فرماید: «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري»(طه/۱۴) اصلی‌ترین ذکر ما نماز است و شما ببینید که چقدر در این نماز، تواضع نسبت به پروردگار هست! در این نماز، رکوع و دو سجده هست-که اوج تواضع نسبت به خداست- و در هر نشست و برخواستی هم مدام «الله اکبر» می‌گوییم.

خودخواه‌ها به خدا راه ندارند/ با نماز اول وقت به همه جا می‌شود رسید

باید به ذکر خدا بود؛ نه به ذکر خودخواهانه! خودخواه‌ها به خدا راه ندارند. خودخواه‌ها خدای خیالی را می‌پرستند. من می‌ترسم که اگر نمازمان را به تأخیر بیندازیم به عنوان «نماز خودخواهانه» پذیرفته نشود. لذا آقای بهجت(ره) می‌فرمود همین‌که نماز کسی اول وقت باشد، کافیست که به همه‌جا برسد. پرسیدند: منظورتان نمازِ با توجه است؟ فرمود: «نه! فقط اول وقت باشد.» نماز اول وقت یعنی اینکه تو به ذکر خدا پرداخته‌ای؛ همان‌طوری که مولا و خدای تو دستور داده است.

باید حیات خودمان را در گرو ذکر بدانیم و ذکر را مؤدبانه و طبق دستور خدا به‌جا بیاوریم. و همان‌طور که قبلاً بیان شد، کل برنامۀ زندگی باید دستوری باشد تا اثر خوبی روی ما بگذارد. ذکر هم در بین دستورات خدا، یک دستور اختصاصی است.

کپی شد

All Content by Mehr News Agency is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

---

دریافت
29 MB

منافقین هم ذکر می گفتند، اما چه فایده!

وی ادامه داد: جلد دوم کتاب با عظمت «کافی» از امام صادق(ع)
با ذکر سند صحیح کلینی(ره) نقل می کند که امام صادق(ع) می فرماید: اگر ما
به شما شیعیان خود می گوییم ذکر بگویید «لیس الذکر سبحان الله و الحمدلله و
لا اله الا الله و الله اکبر» ذکر این نیست که «سبحان الله»، «الحمدلله»،
«لا اله الا الله» و «الله اکبر» بگویید، این ذکر را که منافقین هم می
گفتند، مگر در نمازهای پیغمبر شرکت نمی کردند؟ مگر در رکوع و سجود این ذکر
را نمی گفتند؟ مگر رکعت سوم و چهارم نمی گفتند «سبحان الله و الحمدلله و لا
اله الا الله و الله اکبر» این ذکرها را که خیلی از بدکاران هم می گویند.

استاد حوزه در بیان تکبیر توسط کفار به نمونه ای اشار و بیان
کرد: در روایات آمده که زینب کبری(س) از میدان به داخل خیمه ها برگشت، در
خیمه که مستقر شدند، دیدند دسته جمعی صدای تکبیر می آید. زینب پردۀ خیمه را
که بالا زد، علت تکبیر گفتن معلوم شد، این بوده که وجود مبارک ابی
عبدالله(ع) را شهید کردند، سر مبارک را به نیزه زدند و به نشانۀ پیروزی می
گویند: «الله اکبر»؛ بنابراین هر ذکری که ذکر نیست؛ هر نمازی که نماز نیست؛
هر گریه ای که گریه نیست؛ هر فریادی که فریاد نیست؛ هر خنده ای که خنده
نیست.

خنده معنادار پیامبر(ص)

وی افزود: هفتاد نفر از سران کفر در جنگ بدر اسیر شدند، لشکر
اسلام این هفتاد نفر را داخل یک چادر بزرگ آورد، پاهایشان را بست تا مبادا
به مکه فرار و دوباره توطئه کنند. روزی پیغمبر اکرم(ص) به دیدن اُسرا
آمدند؛ یکی از این اُسرا عموی پیغمبر، عباس است که به جنگ با پیغمبر آمده
بود یعنی از مکه با اسلحه راه افتاده بود که پیغمبر را بکشد. در تمام کتاب
ها آمده است که شغل او در مکه رئیس رباخوران مکه بود و تا سال حجة الوداع
باز هم ربا می خورد، یعنی در این بیست و سه سال عمر نبوت پیغمبر دست
برنداشت. پیغمبر وارد خیمه شد و لبخند زد. وقتی حضرت خندید، عباس گفت: باید
بخندی پیروز شدی، هفتاد نفر ما را کشتی و هفتاد نفر از ما را اسیر کردی.
پیغمبر اکرم(ص) فرمود: عموجان! این خندۀ من خندۀ پیروزی نیست، این خندۀ من
خندۀ تعجب است، من می خواهم با زنجیر و طناب شما را بکشم ببرم بهشت و شما
حاضر نیستید بیایید. خندۀ من خندۀ مسخره نیست، خندۀ پیروزی نیست، در تعجبم
که سیزده سال در مکه می خواستم شما را ببرم بهشت و شما نیامدید. بنابراین
هر خنده ای که خنده نیست، خیلی خنده ها معنی دارد و مثبت است، یک خنده خندۀ
مسخره است و پوزخند می زند و طرف هم می فهمد مسخره اش می کند، یک خنده هم
خندۀ دروغ است، یک خنده هم مثل خندۀ پیغمبر خندۀ مثبت است و ریشه در قلب
پیغمبر دارد.چگونه ذکر قلبی بگوییم

منظور از ذکر، تسبیح بر زبان نیست

مبلغ عرصه بین الملل گفت: بنا به نقل کلینی(ره) در جلد دوم
«کافی» امام ششم(ع) می فرماید: «لیس ذکر سبحان الله و الحمدلله و لا اله
الا الله و الله اکبر» منظور ما اهل بیت(ع) که به شما می گوییم ذکر داشته
باشید و ذاکر باشید، این نیست که تسبیح بیاندازید «الله اکبر» و «الحمدلله»
بگویید، مقصود ما از ذکر این است که هنگام فرا رسیدن وقت واجب بلند شوید
به واجب عمل کنید و همچنین هنگام پیش آمدن گناه، گناه را ترک کنید.
پیامبر(ص) می فرمایند: «فانک لا تأتین الله غداً بشیء احب الی الله من
ذکره» فردای قیامت وقتی وارد بر خدا می شوید، هیچ عملی در پرونده شما نزد
پروردگار محبوب تر از ذکر الله نیست.

وقتی می خواهید ذکر زبان بگویید حتماً باید قلبتان را بدرقۀ این ذکر کنید

وی در مورد معنای ذکر نزد اهل سلوک، گفت: در نوشته های اهل
سلوک آمده: ما هم با تکیه به قرآن و روایات شش ذکر داریم؛ ذکر زبان، ذکر
اعضا و جوارح، ذکر نفس، ذکر قلب، ذکر روح و ذکر سرّ. ذکر ششم تنها کار
انبیا و ائمه(ع) است و واقعاً کار ما نیست و از ما هم نخواستند، چون این
ذکر سرّ از دست ما برنمی آید. اهل سلوک درباره ذکر زبان توضیح می دهند:
اقرار به توحید، اقرار به وحدانیت خدا، اقرار به قرآن، خواندن قرآن و
خواندن نماز، ذکر زبان است البته می گویند وقتی که می خواهید ذکر زبان
بگویید حتماً باید قلبتان را بدرقۀ این ذکر کنید.

باعث بی سر و سامانی زندگی شما زبانتان است

استاد انصاریان افزود: قرآن مجید راجع به چشم، گوش، پا، دست،
شکم و عضو غریزه آیه دارد که در مجموع تقریباً صد و پنجاه آیه می شود؛ اما
به زبان که می رسد دویست و هشتاد و سه آیه فقط دربارۀ زبان است. یکی از
آیات مربوط به زبان در آیه 70 سوره احزاب آمده که خداوند می فرماید: «يا
أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِيدا».
«قولوا» در این آیه یک حکم شرعی واجب اخلاقی الهی است، «قُولُوا قَوْلًا
سَدِيدا» فقط تا آخر عمرتان حرف استوار، درست، صحیح و حق بزنید. خداوند می
فرماید: اگر اهل قول سدید باشید دو کمک به شما می دهم؛ یک «يُصْلِحْ لَكُمْ
أَعْمالَكُم» خودم کمک می دهم و همۀ کارهایتان را سر و سامان می دهم، یعنی
باعث بی سر و سامانی زندگی شما زبانتان است.

با دشمن خدا هم بد و تلخ حرف نزنید

وی در پایان تأکید کرد: اگر اهل «قول سدید» شوید، خداوند همۀ
کارهایتان را سر و سامان می دهد. کار دومی که خداوند برایتان می کند «وَ
يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ» وقتی تصمیم می گیرید زبان را به دایرۀ گفتار
سدید بیاورید تمام گناهان گذشته بین خودتان و خود را می بخشد و پایان آیه
می گوید: «وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً
عَظِيما» (احزاب، 71) کسی که مطیع خدا و پیغمبر باشد به نجات عظیم دست پیدا
کرده است. «فَوْزاً عَظِيما» یعنی کلید باز کردن در «فوز عظیم» زبانتان
است. ذکر زبان اقرارش به تمام مسائل مثبت است مثلاً قرآن مجید می گوید: با
هر کس روبه رو می شوید، از جمله شیعه، سنی، یهودی، مشرک، کافر، فاسق، فاجر
«قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً» (بقره، 83) خوب حرف بزنید. به عبارت دیگر با
دشمن خدا هم بد و تلخ حرف نزنید.

شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) – آیت‌الله غروی علیاری معتقد است ذکر لسان اگرچه دارای صواب است، اما مراد از ذکر حقیقی ذکر عملی است.
به گزارش شفقنا به نقل از عقیق منزل چهارم از منازل سیر و سلوک منزل ذکر است. سالک الی الله پس از عبور از منزل سوم (انابه) در تلاش است تا کلیه اعمال و کردار وی صورتی از خیر و صواب باشد. متاسفانه عموم کتاب‌های تالیف شده در زمینه عرفان اسلامی بر گرفته از نگرش عرفان نظری بوده از این رو نویسندگان محترم چندان به جنبه های عملی ذکر و آثار آن نپرداخته و کم و کیفت آن را چندان که باید شرح نداده‌اند.

بسیار رایج است که افراد عباراتی از قبیل لا اله الا الله، سبحان الله و صلوات و غیره را در تعداد و نظم مشخصی مرتبا تکرار می‌کنند و تصور می‌کنند که در حال ذکر گفتن هستند از این رو باید بدانیم اگرچه اشتغال داشتن به چنین اعمالی خالی از خیر و صواب نیست، اما ذکر لسان ورد است و ذکر حقیقی نیست. ذکر عملی خود موضوع دیگری است که در این یادداشت به بررسی آن می پردازیم.

ذکر عملی چیست؟
ذاکر آن است که قلبش همیشه در یاد خدا باشد و به واسطه نور ذکر مظاهر حق را در عالم مشاهده کند. ذاکر حقیقی با عمل نیک خود خدا را یاد می‌کند. سالک در مقام ذکر، قلب خود را به نور عمل نیک و یاد خداوند روشن کرده و در ادامه این نور عقل، نفس، روح و تمام جوارح و جوانح او را در بر می‌گیرد. کسب علم و تلاش برای کسب روزی حلال و چشم پوشی از مال و مقام و صرف نظر کردن از تحصیل آن از روش غیر مشروع خود صورتی از ذکر عملی است. ذکر عملی رسیدن به شرف و منزلت انسانی، تفکر و تدبر، عمل صالح، مجالست با اهل ایمان و تلاش برای مهار نفس است. مومن دائم الذکر است و دائم الذکر بودن به این معنا نیست که شخص تسبیح بر دست گرفته و دائما صلوات بفرستد! مومن کثیر الفکر است و قلب او به انوار ذکر زنده شده و نور هدایت راه رسیدن به کمالات نفسانی را بر وی نمایان کرده است. لذا عرفای شریف اسلام گفته‌اند اهل الذکر، اهل الله هستند.

روزی شخصی از حضرت آیت‌الله‌العظمی بهجت رحمت الله علیه می‌پرسد بهترین ذکر عملی چیست؟ ایشان در جواب فرمودند، «بهترین ذکر آن است که اگر خداوند عمری طولانی به ما عطا کرد در تلاش باشیم تا هرگز معصیت نکنیم.» در ادامه نیز ایشان افزودند که اگر کسی این ذکر را در زندگی خود استوار کرد به لطف خدا از اهل بهشت است.

آثار ذکر عملی
در بررسی آثار ذکر عملی در زندگی انسان، بی‌اختیار آیه شریفه زیر در ذهن تداعی می‌شود. خداوند متعال در قرآن مجید (سوره رعد آیه ۲۸) خطاب به بندگان خود فرموده‌اند: «الَّذِینَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ: آنها که ایمان آورده اند دل‌هایشان با ذکر خدا آرام می شود. آگاه باشید که ذکر خداوند آرام بخش قلب‌هاست».(رعد، ۲۸)چگونه ذکر قلبی بگوییم

شفا و آرامش قلبی از اولین آثار ذکر است. حضرت امیر (ع) در دعای کمیل فرموده‌اند «یا من اسمه دواء و ذکره شفاء» لذا واضح است که اثر دیگر ذکر شفاء امراض به ویژه امراض قلبی می‌باشد. ذکر عملی کلید مانوس شدن با خداوند متعال و رهایی از عذاب دنیوی و اخروی است.

از امام صادق(ع) در کتاب مصباح و شریعه نقل شده است که یکی از آثار ذکر قلبی صدق و صفای باطن، یکی از آثار ذکر عقلی تواضع و حیا و یکی از آثار اولیه ذکر معرفتی تسلیم در برابر حق و تلاش برای کسب رضای الهی می‌باشد. استمرار در چنین ذکری است که نفس انسان را به مرحله فنا رسانده و در ادامه انسان را از بند نفوس خبیثه (مانند نفس اماره) آزاد کرده و جلوه جدیدی از انسانیت را در او آشکار می‌کند. ذکر عملی شرافت انسان را در جامعه خود بالا برده و مقدمات رسیدن به مراتب بالای شکر را برای سالک مهیا می‌کند. ذکر عملی انسان را در مقام بندگی و عبادت به اوج رسانده و او را از هدایت خاص و غیبیه الهی برخوردار می‌کند. در نقطه مقابل معصیت انسان را به ضلالت و غفلت برده و آثار ذکر عملی را از بین می‌برد. علم یعنی حیات روح و جهل از جمله امراض روحی می‌باشد و ذکر عملی حیات قلب است و انسان را به سمت یقین هدایت می‌کند.

ذکر به معنای عمل به دستورات دین و نصایح نبی مکرم اسلام(ص) و ائمه اطهار است. ذکر عملی پذیرش ولایت امام زمان(عج) و تعظیم و تکریم مقام والای امامت ایشان می‌باشد. استمرار در این ذکر است که نور را در مقابل ظلمت قرار می‌دهد. سلب و ایجاب در مقابل یکدیگر هستند و آن برمی‌گردد به یاد یا عدم یاد حق و انسان اگر حقیقتا ذاکر حق باشد، معقول نیست دیگر در فکر عصیان باشد. دو چشم در یمین و یسار قلب معنوی انسان وجود دارد. قلب انسان عرش الرحمان است و هر کس حامل این بیت الهی است. انسان با چشم سر دنیای پیرامون خود را مشاهده کرده و با چشم قلب جمال و کمال الله را نظاره می‌کند و به حقایق عالم پی می‌برد. چشم قلب خود به نور الهی نیاز دارد تا شخص از نظر دید قلبی بینا شود و این نور همان ذکر الله است. لذا عرفا گفته‌اند ذکر عملی کلید رشد انسان است و تحصیل مقاماتی در انس باالله، حب‌الله و رسیدن به عشق الهی نیز در استمرار ذکر عملی برای سالکان میسر خواهد شد.

ارتباط بین قلب و ذکر
بسیار شنیده‌ایم که در برخی اذکار خواصی وجود دارد که در نوع خود منحصر به فرد است. خواص مشابهی نیز از برخی از ادعیه گزارش شده است که نمونه‌هایی از آن در کتاب‌هایی مانند مفاتیح الجنان بیان شده است. حال سوال این است که اذکار و ادعیه چگونه می‌توانند چنین اثراتی داشته باشند. عرفای شریف اسلام بر این باورند که اذکار، اوراد و ادعیه به تنهایی فاقد هرگونه اثر داخلی و خارجی هستند و نیروی نهفته در این عبارات از محل دیگری به نام نیروی قلب معنوی شخص انسان سر چشمه می‌گیرد. قلب معنوی انسان با نیروی خود اذکار و ادعیه را بارور می‌کند از این رو دیده می‌شود که دعا بر زبان برخی افراد بسیار تاثیر گذار است. نقطه مقابل این امر هم وجود دارد، یعنی اگر قلب شخصی برای بارور ساختن اذکار و ادعیه آمادگی لازم را نداشته باشد، این بیانات در کلام چنین افرادی بی‌تاثیر خواهد بود. به بیان ساده فرد می‌گوید هرچه دعا می‌کنم، هیچ نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود. راز نهفته در اثر اذکار و ادعیه در عمل شخص است. برای مثال در نماز شب توصیه شده نمازگذاران حداقل سیصد بار ذکر “الهی العفو” را بگویند و انسان با بیان این ذکر از خداوند متعال عفو بخشش را طلب می‌کند. عرفای شریف اسلام در این رابطه گفته‌اند که شخصی که به دنبال توبه و استغفار است باید عملا نیت خود را در رفتار و کردار نشان داده و از هر عمل نادرستی پرهیز کنند. حال در اینجا اگر شخصی در عمل به مفهوم ذکر پایبند نباشد، بیان لسانی ذکر مورد نظر نیز برای وی بی‌اثر و بی فایده خواهد شد. ذکر شریف “لا اله الا الله” به این معناست که خدایی جز خداوند یکتا نیست. حال اگر شخصی در این ذکر مداومت بکند و در این حال برای پیشبرد زندگی به افراد و ابزار دنیوی تکیه کند این ذکر نیز بر زبان او بی اثر خواهد شد و این عدم تاثیر به عدم پذیرش قلبی انوار این ذکر الهی باز می‌گردد.

در عرفان عملی و سیر و سلوک نیز اساتید بر حسب ظرفیت شاگردان اذکاری را به آنها می دهند تا شخص با استمرار در آن بتواند دید معنوی خود را تقویت کنند. علاقه مندان به چنین مقالات و کتاب هایی باید بدانند که اذکار را صرفا باید با نظر استاد استفاده کرد و در غیر این صورت ذکر مربوطه فاقد اثر خواهد بود و یا حتی اثر مخرب پیدا می‌کند. متاسفانه برخی از سایت‌ها و کتاب‌ها اذکاری را به افراد پیشنهاد می‌شود کرده و خواصی را از پیش برای آن تعیین می‌کنند. به این منظور لازم می‌دانیم که به مخاطبان خود اطلاع دهیم استفاده از این روش‌های نه تنها سودی ندارد، بلکه ممکن است آثار منفی در زندگی شما بر جا بگذارد.

علیرضا خاوری، از شاگردان آیت‌الله‌غروی علیاری

انتهای پیام

شفقنا در شبکه های اجتماعی: توییتر | اینستاگرام | تلگرام

ذخیره نام، ایمیل و وبسایت من در مرورگر برای زمانی که دوباره دیدگاهی می‌نویسم.

«ذکر» چنانکه راغب در مفردات گفته، گاهی به معنی حفظ مطالب و معارف آمده است با این تفاوت که کلمه «حفظ» به آغاز آن گفته می شود و کلمه «ذکر» به ادامه آن و گاهی به معنی یادآوری چیزی به زبان یا به قلب است.

در حدیثی می خوانیم که علی علیه السلام فرمود: «الذّکرُ ذِکرانِ: ذِکرُ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ عِندَ المُصیبَةِ وَافضَلُ مِن ذلِک ذِکرُ اللّهِ عِندَ ما حَرَّمَ اللّهُ عَلَیک فَیکونَ حاجِزاً؛ ذکر بر دو گونه است: یاد خدا کردن هنگام مصیبت (و شکیبایی و استقامت ورزیدن) و از آن برتر این است که خدا را در برابر محرّمات یاد کند و میان او و حرام سدّی ایجاد کند».[1] به همین دلیل در برخی روایات، ذکر خداوند سپر و وسیله دفاعی شمرده شده.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم که روزی پیامبر صلی الله علیه و آله رو به یارانش کرد و فرمود: «اتَّخَذُوا جُنَّةً فَقالوا: یا رَسولَ اللّهِ أمِن عدوٍّ قَد اظَلَّنا؟ قالَ لا وَلکنَّ مِن النّارِ، قولوا سُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُلِلّهِ وَلا إلهَ إلّااللّهُ وَاللّهُ أکبَرُ؛ سپرهایی برای خود فراهم سازید. عرض کردند: ای رسول خدا صلی الله علیه و آله آیا در برابر دشمنان که اطراف ما را احاطه کرده و بر ما سایه افکنده اند؟ فرمود: نه، از آتش (دوزخ)؛ بگویید: سبحان اللّه والحمدللّه، خدا را به پاکی بستایید و بر نعمت هایش شکر گویید و غیر از او معبودی انتخاب نکنید و او را از همه چیز برتر بدانید».[2]

این نکته در زندگی حضرت موسی علیه السلام قابل توجّه است که همیشه به یاد خدا و متوجّه درگاه او بود و حلّ هر مشکلی را از او می خواست.

هنگامی که مرد قبطی را کشت و ترک اولایی از او سرزد فوراً از خدا تقاضای عفو و مغفرت کرد «گفت: پروردگارا، من به خویشتن ستم کردم، مرا بیامرز» «قَالَ رَبّ إِنّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی».[3]چگونه ذکر قلبی بگوییم

و هنگامی که از مصر بیرون آمد «گفت: پروردگارا، مرا از این قوم ستمکار رهایی بخش» «قَالَ رَبّ نَجّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ».[4]

و هنگامی که متوجّه سرزمین مدین شد «گفت: امید است پروردگارم مرا به راه راست هدایت کند» «قَالَ عَسَی رَبّی أَنْ یهْدِینِی سَوَاءَ السَّبِیلِ».[5]

هنگامی که گوسفندان شعیب را سیراب کرد و در سایه آرمید «گفت: پروردگارا، به هر خیر و نیکی که بر من فرو فرستی نیازمندم» «فَقَالَ رَبّ إِنّی لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَی مِنْ خَیرٍ فَقِیرٌ».[6]

این دعای اخیر موسی در بحرانی ترین لحظات زندگی او به قدری مؤدّبانه و توأم با آرامش و خونسردی بود که حتّی نگفت خدایا نیازهای مرا برطرف کن، بلکه تنها عرض کرد: من محتاج خیر و احسان توام.

البتّه تصوّر نشود که حضرت موسی فقط در سختی ها در فکر پروردگار بود، بلکه آن گاه که در قصر فرعون در ناز و نعمت بود خدا را فراموش نکرد. لذا در روایات آمده است که روزی در حضور فرعون عطسه زد و بلافاصله «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبّ الْعَالَمِینَ» گفت، فرعون از شنیدن این سخن ناراحت شد و به او سیلی زد و موسی نیز ریش او را گرفت و کشید، فرعون سخت عصبانی شد و تصمیم بر کشتن او گرفت، ولی همسر فرعون به عنوان اینکه او خردسال است و متوجّه کارهای خود نیست وی را از مرگ نجات داد.[7]

هنگامی که نام خدا برده می شود یک دنیا عظمت، قدرت، علم و حکمت در قلب انسان متجلّی می شود، چرا که او دارای اسماءِ حسنی و صفات علیا و صاحب تمام کمالات و منزّه از هرگونه عیب و نقص است. توجّه مداوم به چنین حقیقتی که دارای چنان اوصافی است، روح انسان را به نیکی ها و پاکی ها سوق می دهد و از بدی ها و زشتی ها دور می دارد. به تعبیر دیگر، بازتاب صفات او در جان انسان تجلّی پیدا می کند.

توجّه به چنین معبود بزرگی موجب احساس حضور دائم در پیشگاه اوست و با این احساس، انسان از گناه و آلودگی فاصله می گیرد. یاد او یادآوری مراقبت اوست، یاد حساب و جزای اوست، یاد دادگاه عدل و بهشت و دوزخ اوست و چنین یادی جان را صفا و دل را نور و حیات می بخشد.

به همین دلیل در روایات اسلامی آمده است که هر چیز اندازه ای دارد جز یاد خدا که هیچ حدّ و مرزی برای آن نیست. در کافی از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمود: «ما مِن شَی ءٍ الّا وَلَهُ حَدٌّ ینتَهی الَیهِ الّا الذّکرَ فَلَیسَ لَهُ حَدٌّ ینتَهی الَیهِ؛ هر چیزی حدّی دارد که وقتی به آن رسد پایان می پذیرد جز ذکر خدا که حدّی برای پایان آن وجود ندارد».

سپس افزود: «فَرَضَ اللّهُ عَزَّ وَجَلَّ الفَرائضَ فَمَن أدّاهُنَّ فَهُوَ حَدُّهُنَّ وَشَهرُ رَمَضان فَمَن صامَهُ فَهُوَ حَدُّهُ وَالحَجُّ فَمَن حَجَّ فَهُوَ حَدُّهُ الّا الذّکرَ فَإنَّ اللّهَ عَزَّ وَجَلَّ لَم یرضِ مِنهُ بِالقَلیلِ وَلَم یجعَل لَهُ حدّاً ینتَهی الَیهِ ثُمَّ تَلا: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أُذْکروا اللَّهَ ذِکرًا کثِیرًا* وَسَبّحُوهُ بُکرَةً وَأَصِیلًا»[8]؛ خداوند نمازهای فریضه را واجب کرده است، هر کس آنها را ادا کند حدّ آن تأمین شده، ماه مبارک رمضان را هر کس روزه بگیرد حدّش انجام گردیده و حج را هر کس (یک بار) به جا آورد همان حدّ اوست، جز ذکر خدا که خداوند به اندک آن راضی نشده و برای فزونی آن حدّی قائل نگردیده، سپس به عنوان شاهد سخن این آیه را تلاوت فرمود: ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را بسیار یاد کنید و صبح و شام او را تسبیح گویید».[9] امام صادق علیه السلام در ذیل همین روایت از پدرش امام باقر علیه السلام نقل می کند که «او کثیرالذّکر بود و هرگاه با او راه می رفتم ذکر خدا می گفت و هنگام غذا خوردن نیز به ذکرخدا مشغول بود، حتّی وقتی بامردم سخن می گفت ازذکر خدا غافل نمی شد».

سرانجام با این جمله پرمعنی حدیث مزبور پایان می پذیرد: «وَالبَیتُ الَّذی یقرَا فیهِ القُرآن وَیذکرُ اللّه عَزَّ وَجلّ فیهِ تَکثُرُ بَرَکتُهُ وَتَحضُرُهُ المَلائِکةُ وَتَهرُبُ مِنهُ الشَّیاطینَ وَیضی ءُ لِأهلِ السَّماءِ کما یضی ءُ الکوکبُ الدُّری لِأهلِ الارضِ؛ خانه ای که در آن تلاوت قرآن شود و خدا یاد شود برکتش افزون خواهد شد، فرشتگان در آن حضور می یابند و شیاطین از آن فرار می کنند و برای اهل آسمان ها می درخشد همان گونه که ستاره درخشان برای اهل زمین».[10]

امّا خانه ای که در آن تلاوت قرآن و ذکر خدا نیست برکاتش اندک خواهد بود، فرشتگان از آن هجرت می کنند و شیاطین در آن حضور دائم دارند.

این موضوع به قدری اهمّیت دارد که در حدیثی یاد خدا معادل تمام خیر دنیا و آخرت شمرده شده، چنانکه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: «مَن اعطِی لِساناً ذاکراً فَقَد اعطِی خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ؛ آن که خدا زبانی به او داده که به ذکر پروردگار مشغول است، خیر دنیا و آخرت به او داده شده».[11] روایات در اهمّیت یاد خدا چندان فراوان است که اگر بخواهیم همه آنها را در اینجا بیاوریم از عهده کتاب خارج است، این سخن را با حدیث کوتاه و پرمعنای دیگری از امام صادق علیه السلام پایان می بریم آنجا که فرمود: «مَن أکثَرَ ذِکرِ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ اظَلَّهُ اللّهُ فی جَنَّتِهِ؛ هر که بسیار یاد خدا کند خداوند او را در سایه لطف خود در بهشت برین جای خواهد داد».[12] ناگفته پیداست که این همه برکات و خیرات مربوط به ذکر لفظی و حرکت زبان که خالی از فکر و اندیشه و عمل باشد نیست، بلکه هدف ذکری است که سرچشمه فکر شود، فکری که بازتاب گسترده اش در اعمال انسان آشکار شود، چنانکه در روایات به این معنی تصریح می کند.[13]

یکی از مفسّران برای ذکر پروردگار مراحلی بیان کرده است:

1- مرحله اوّل ذکر نام اوست، «وَاذْکرِ اسْمَ رَبّک وَتَبَتَّلْ إِلَیهِ تَبْتِیلًا؛ نام پروردگارت را یاد کن و تنها به او دل ببند».[14]

2- سپس نوبت به یادآوری ذات پاک او در قلب می رسد، «وَاذْکرْ رَّبَّک فِی نَفْسِک تَضَرُّعًا وَخِیفَةً؛ پروردگارت را دردرون خود ازروی تضرّع وخوف یادکن».[15]

3- در این مرحله از مقام ربوبیت خداوند فراتر می رود و به مقام مجموعه صفات جمال و جلال خدا که در اللّه جمع است می رسد «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکرُوا اللَّهَ ذِکرًا کثِیرًا؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را بسیار یاد کنید».[16] و به این ترتیب، این ذکر همچنان ادامه می یابد و مرحله به مرحله تکامل پیدا می کند و صاحب آن را با خود به اوج کمال می برد.[17]

ذکر بر سه نوع است: زبانی، قلبی، عملی. هرگز نباید تصوّر کرد که منظور از ذکر پروردگار با این همه فضیلت، تنها ذکر زبانی است، بلکه در روایات اسلامی تصریح شده که منظور، علاوه بر آن، ذکر قلبی و عملی است. یعنی هنگامی که انسان در برابر کار حرامی قرار می گیرد به یاد خدا بیفتد و آن را ترک گوید.

هدف این است که خدا در تمام زندگی انسان حضور داشته باشد و نور پروردگار تمام زندگی او را فرا گیرد، همواره به او بیندیشد و فرمان او را نصب العین سازد.

مجلس ذکر مجلسی نیست که گروهی بی خبر گرد هم آیند و به عیش و نوش بپردازند و درضمن مشتی اذکار اختراعی عنوان کنند و بدعت هایی را رواج دهند.

و اگر در حدیثی می خوانیم که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «بادِروا الی رِیاضِ الجَنَّةِ؛ به سوی باغ های بهشت بشتابید» یاران عرض کردند: «وَ ما رِیاضُ الجَنَّةِ؟؛ باغ های بهشت چیست؟» فرمود: «حَلَقُ الذّکرِ؛ مجالس ذکر است»[18] منظور جلساتی است که در آن علوم اسلامی احیا شود و بحث های آموزنده و تربیت کننده مطرح گردد، انسان ها در آن ساخته و گناهکاران پاک شوند و در صراط مستقیم قرار گیرند.[19]

در تفسیر قرطبی و تفسیر ابوالفتوح رازی در ذیل آیه 64 سوره زمر حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السلام آمده است که گوید از رسول خدا صلی الله علیه و آله تفسیر «مقالید» را پرسیدم، فرمود: «ای علی، از کلیدهای بزرگی پرسیدی و آن این است که هر صبح و شام ده بار این جمله ها را تکرار کنی: لا إلهَ إلَّااللّهُ وَاللّهُ اکبَرُ وَسُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُلِلّهِ وَاستَغفِرُاللّهَ وَلا قُوَّةَ الّا بِاللّهِ (هُوَ) الأوَّلُ وَالآخِرُ وَالظّاهِرُ وَالباطِنُ لَهُ الْمُلک وَلَهُ الْحَمدُ (یحی وَیمیتُ) بِیدِهِ الخَیرُ وَهُوَ عَلی کلّ شَی ءٍ قَدیرٌ».

سپس افزود: «کسی که هر صبح و شام ده بار این کلمات را تکرار کند خداوند شش پاداش به او می دهد که یکی از آنها را این می شمارد که خداوند او را از شیطان و لشکر شیطان حفظ می کند تا سلطه ای بر او نداشته باشند».

ناگفته پیداست که این همه پاداش برای گفتن این کلمات به صورت لقلقه زبان نیست، بلکه ایمان به محتوا و تخلّق به آن لازم است.

این حدیث ممکن است اشاره لطیفی به اسماءِ حسنای خداوند بوده باشد که مبدأ حاکمیت و مالکیت او بر عالم هستی است- دقّت کنید.[20]

در برخی روایات روی ذکر (یا فتّاح) برای حلّ مشکلات تکیه شده است، چرا که این صفت بزرگ الهی که به صورت صیغه مبالغه از «فتح» آمده بیانگر قدرت پروردگار بر گشودن هر مشکل و از میان بردن هر اندوه و غم و فراهم ساختن اسباب هر پیروزی است. در واقع جز او فتّاح نیست و «مفتاح» و کلید همه درهای بسته در دست قدرت اوست.

واژه «فتح»، چنانکه راغب در مفردات می گوید، در اصل به معنی از بین بردن پیچیدگی و اشکال و آن بر دو گونه است: گاهی با چشم دیده می شود، مانند گشودن قفل و گاه با اندیشه درک می شود، مانند گشودن پیچیدگی اندوه ها و غصّه ها یا گشودن رازهای علوم و نیز داوری کردن میان دو تن و گشودن مشکل نزاع و مخاصمه آنها.[21]

حضرت یونس علیه السلام بعد از آنکه ترک اولی مرتکب شد رو به درگاه خدا آورد و از پیشگاه مقدّسش تقاضای عفو کرد.

در اینجا ذکر معروف و پرمحتوایی از یونس علیه السلام در قرآن نقل شده که بین اهل عرفان به ذکر «یونسیه» معروف است. «فَنَادَی فِی الظُّلُمَاتِ أَنْ لَاإِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَک إِنّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ؛ در آن ظلمت ها (ی متراکم) صدا زد: خداوندا، که معبودی جز تو نیست، منزّهی تو، من از ستمکاران بودم».[22] و بر خود ستم کردم و از درگاهت دور افتادم و به سرزنش تو که جهنّم سوزانی است گرفتار شدم.

این اعتراف خالصانه و این تسبیح توأم با ندامت، کار خود را کرد و دعایش مستجاب شد، چنانکه در قرآن آمده است. «فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّینَیهُ مِنَ الْغَمّ وَکذلِک نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ؛ ما دعای او را به اجابت رساندیم و از آن اندوه نجات بخشیدیم و این گونه مؤمنان را نجات می دهیم».[23]

در تفسیر مجمع البیان آمده است که دشمنان اسلام فرزند عوف بن مالک، یکی از یاران پیامبر صلی الله علیه و آله را اسیر کردند. او به حضور حضرت آمد و از این ماجرا و فقر و تنگدستی شکایت کرد. حضرت فرمود: تقوا پیشه کن و شکیبا باش و بسیار ذکر لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ إلّابِاللّهِ را بگو. عوف چنین کرد، ناگهان در حالی که در خانه اش نشسته بود فرزندش آمد. وی از غفلت دشمن استفاده کرده و گریخته بود و حتّی شتری را از دشمن با خود آورده بود.[24]

در حدیثی امام صادق علیه السلام فرمود: «مَن کانَ ذاکراً لِلّهِ تَعالی عَلَی الْحَقیقَةِ فَهُوَ مُطیعٌ وَمَن کانَ غافِلًا عَنهُ فَهُوَ عاصٍ وَالطّاعَةُ عَلامَةُ الهدایةِ وَالْمَعصِیةُ عَلامَةُ الضَّلالَةِ وَأصلُهُما مِنَ الذّکرِ وَالغَفلَةِ. فَاجْعَل قَلبَک قِبلَةَ لِسانِک لا تُحَرّکهُ الّا بِاشارَةِ القَلبِ وَمُوافَقَةِ العَقل وَرِضَی الإیمانَ فَانَّ اللّهَ عالِمُ بِسِرّک وَجَهرِک وَکن کالنّازِعِ رُوحَهُ أو کالواقِفِ فِی العَرضِ الاکبَرِ؛ هر که حقیقتاً و از صمیم قلب به یاد خدا باشد او بنده مطیع خداست. و هر که در جریان امور و حالات خود از خدا غافل باشد او بنده عاصی است و اطاعت خدا علامت هدایت پیدا کردن و معصیت، علامت گمراهی است و اصل و ریشه اطاعت و معصیت، ذکر پروردگار متعال و غفلت از اوست».[25] پس قلب خود را مرجع و قبله زبان قرار بده و بی اشارت قلب زبان خود را حرکت مده و در سخن گفتن موافقت عقل و جهات ایمانی را لازم بشمار و متوجّه باش که خداوند بر ظاهر و باطن تو مطّلع است و مانند کسی باش که در حالت نزع روح و احتضار است. یا کسی که در عرصه محشر برای عرض اعمال حاضر شده و از آنچه خداوند متعال تو را تکلیف فرموده است از اوامر و نواهی و وعده و وعید، اعراض مکن و به غیر تکالیف خود مشغول مباش و قلب خود را به آب خوف و حزن غسل بده.

و قرار بده ذکر خداوند متعال را به خاطر اینکه او تو را یاد می کند، زیرا او تو را یاد کرده و می کند با آنکه از تو بی نیاز است، پس ذکر کردن او تو را مهم تر و بالاتر و تمام تر و روشن تر و هم سابق تر است از ذکر تو او را.

و معرفت پیدا کردن تو به اینکه او تو را ذکر کرده، موجب خضوع و حیا و تواضع و انکسار تو است و از این معرفت، دیدن فضل و کرم سابق او حاصل می شود و هم عبادت های تو در این صورت کوچک و کم می شود در برابر احسان و کرم او، اگرچه طاعت تو بیشتر باشد و باز اعمال تو برای او خالص می شود.

و امّا رؤیت و توجّه تو به ذکر پروردگار متعال، موجب خودبینی، خودنمایی، سفاهت، درشتخویی با مردم، زیاد شمردن عبادت خود و فراموش کردن فضل و احسان اوست و این معنی نتیجه نمی دهد مگر دوری از حق را و تحصیل نکرده و به دست نمی آوری به مرور ایام مگر وحشت و اضطراب خاطر را.

و ذکر بر دو قسم است: ذکر خالص پروردگار متعال که به موافقت قلب صورت می گیرد و ذکری که اشعار داشته باشد به نفی ذکری که از غیر خدا واقع می شود، چنانکه رسول اکرم فرمود: من نمی توانم تو را ثنا گویم آن گونه که تو خود را ثنا گفته ای.چگونه ذکر قلبی بگوییم

پس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برای ذکر خالص خود ارزش و قیمتی قائل نشد در برابر ذکری که از جانب خود خدا در سابق صورت گرفته است. و البتّه رسول اکرم صلی الله علیه و آله به حقیقت آن ذکر پیش از اینکه خودش ذکر خدا گوید مطّلع و عالم بوده است.

پس در جایی که پیامبر خدا ذکر خود را نفی کرده و ذکری را که از جانب خدا بوده است اثبات می کند، دیگران به این معنی اولویت دارند و باید شخص ذاکر به این نکته هم متوجّه باشد که تا پروردگار متعال بنده خود را متذکر نشده است به وسیله توفیق دادن او، هرگز بنده ای نخواهد توانست مشغول ذکر خدا گشته و او را ذکر گوید.

توضیح اینکه: هر که در یاد خدا بوده و در حالات و جریان امور خود خدا را فراموش نکند، رفته رفته در صراط هدایت و اطاعت و بندگی محکم تر و ثابت تر شده، از عصیان و خلاف پرهیز خواهد کرد.

و حدّاقلّ از «ذکر» این است که زبانش متذکر و گویای نام خدا باشد. و در مرتبه دوم لازم است مراقب زبان خود بوده و بدون اجازه قلب و عقل و دین سخنی نگوید.

 

ذکر حق پاک است و چون پاکی رسید

رخت بربندد برون آید پلید

 

می گریزد ضدها از ضدها

شب گریزد چون برافروزد ضیاء

                                                                          

حقیقت ذکر، به یاد خدا بودن و پیوسته در قدم ها و حرکات و اعمال خود خدا را فراموش نکردن است و اثر این گونه ذکر، اطاعت پروردگار و از صراط عقل و دین بیرون نرفتن و از تکالیف الهی و از اوامر و نواهی پیروی کردن و وعد و وعید و ثواب و عقاب را در نظر گرفتن و از معاصی و راه های خلاف دوری کردن است.

آری وظیفه سالک این است که همیشه خطاها و معاصی و بدی ها و نقاط ضعف و عیب ها و نواقص خود را ببیند و این دیدن از دو راه حاصل می شود:

اوّل به وسیله توجّه به جزئیات و خصوصیات اعمال و کارهای خود در برابر عظمت و جلال حق و هم نسبت به حقیقت وظایف خود به آن گونه که لازم است که در این صورت همه را ناقص و معیوب خواهد دید.

دوم از لحاظ توجّه به لطف و احسان و کرم و مهربانی و فضل و نعمت های فعلی و گذشته حق تعالی است که در مقابل این الطاف نامتناهی، آنچه بجا آورده یا انجام داده شود همه ناقص و کم و بی ارزش خواهد بود.

 

و اندرین صورت شماری بس حقیر

طاعت خود گرچه بنماید کثیر

 

کی بود لایق زما کار حسن

در بر الطاف و فضل ذو المنن

                                                                          

این است که چون به این دو قسمت توجّه بیشتر شود بر خضوع و محبّت و خشوع و بندگی و معرفت و حیا و تواضع و انکسار انسان افزوده می شود.

اینکه پروردگار متعال خودش را ثنا می گوید تکوینی است و ذکر اعمّ از تکوینی و لفظی و ثنا و غیر آنهاست. پس ثناءِ پروردگار عبارت از خلق و تدبیر و نظم و تقدیر و رحمت و سایر صفات فعلیه اوست که هر یک دلالت کامل بر مقام عظمت او دارد و ذکر لفظی بندگان هرگز به کمترین حدّ آن نرسد.

پس در این حدیث شریف، رسول اکرم صلی الله علیه و آله ذکر خود را (لا احصی ثَناءَک)[26]

که ذکر خالص است نفی فرموده و تنها ارزش و واقعیت را به ذکر پروردگار (أثنیت علی نفسک)[27]

قائل شده است. آری این ذکر اگرچه در مرتبه اوّل به طور تکوین و به حدّ تمام از جانب پروردگار متعال است که خود را با آن صفات فعلی معرّفی فرموده، در مرتبه دوم که بندگان خدا به آن مقامات متوجّه شده و اطّلاع پیدا می کنند از جانب آنان صورت گرفته، عنوان ذکر قلبی و توجّه باطنی یا ذکر لفظی به خود می گیرد.[28]

پی نوشت ها

[1] بحارالأنوار، ج 93، ص 164.

[2] رجوع شود به: تفسير نمونه، ذيل آيه 29 سوره رعد.

[3] سوره قصص، آيه 16.

[4] سوره قصص، آيه 21.

[5] سوره قصص، آيه 22.

[6] سوره قصص، آيه 24.

[7] تفسير نور الثقلين، ج 4، ص 117.

[8] سوره احزاب، آيات 41 و 42.

[9] كافى، ج 2، ص 498.

[10] همان.

[11] كافى، ج 2، ص 499.

[12] همان، ص 500.

[13] رجوع شود به: تفسيرنمونه، ذيل آيات 41- 44 سوره احزاب.

[14] سوره مزّمّل، آيه 8.

[15] سوره اعراف، آيه 205.

[16] سوره احزاب، آيه 41.

[17] فخر رازى، تفسيركبير، ج 30، ص 177.

[18] بحارالانوار، ج 93، ص 156، ح 20.

[19] رجوع شود به: تفسير نمونه، ذيل آيه 25 سوره احزاب.

[20] رجوع شود به: تفسير نمونه، ذيل آيه 63 سوره زمر.

[21] رجوع شود به: تفسير نمونه، ذيل آيه 26 سوره سبأ.

[22] سوره انبياء، آيه 87.

[23] رجوع شود به: تفسير نمونه، ذيل آيه 88 سوره انبياء.

[24] تفسير مجمع‏البيان، ج 10، ص 43؛ رجوع شود به: تفسير نمونه، ذيل آيات 2 و 3 سوره طلاق.

[25] بحارالانوار، ج 96، ص 158.

[26] راوندى، الدعوات، ص 4.

[27] كافى، ج 3، ص 324.

[28] مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه، ص 20.

ذکر خداوند حلاوتی دارد که خداوند به تناسب ظرفیت و قابلیت بندگانش از اثرات و نتایج آن، دلهای مفتوح به ایمان را بهره مند می گرداند، با عنایت به اینکه خود شخص نیز باید تحمل بسیار در این زمینه داشته و زهد…

یاد خدا روح نماز است، و روح شریفترین بخش وجود می باشد; اگر نماز سبب ترک فحشاء و منکر می شود نیز به خاطر همین ذکر الله است; زیرا یاد خدا انسان را به یاد نعتمهای او می اندازد که تمام وجود انسان در آن غر…

لازمۀ دفاع از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن به وسیلۀ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ارتقای مستمر بصیرت دینی و ایجاد آمادگی دائمی معنوی و مادی در آحاد پاسداران است. به همین دلیل است که فرماندهی معظم کل ق…

مشی سیاسی حضرت زهرا(س) و مرام آن حضرت در مقابله با فتنه و فتنه گران، کاملاً منطبق با قرآن کریم و توأم با بصیرت و بینش بوده است؛ چرا که او شاگرد مکتب قرآن بوده، در محضر پدرش به درس نشسته و در خانۀ امیر…

آیت‌ الله مصباح‌ یزدی می‌گوید: «وقتی‌ حضرت‌ امام‌ نهضت‌ را شروع‌ کردند، جزو اولین‌ لبیک‌ گویان‌ آن‌ حضرت‌ بودم‌. بعد از وفات‌ مرحوم‌ آقای‌ بروجردی‌، من‌ همه‌ ی‌ نزدیکان‌ را برای‌ تقلید به‌ حضرت‌ امام‌…

ارزیابی فعالیت ها و ثمرات یک نظام سیاسی پس از انقلابی گسترده و بنیادین با وجود برهه های طولانی جنگ و بحران های ناشی از تحریم های طولانی مدت و… بی شک کار آسانی نیست. با گذشت چهاردهه از تأسیس نظام جمه…

نظام جمهوری اسلامی تاکنون خدماتی برجسته و فوق العاده ای را به ایران و ملّت ایران کرده است؛ در واقع اگر وضع ملّت و کشور را با قبل از دوران اسلامی یعنی در دوران طاغوت مقایسه کنیم، آن وقت معلوم می شود که…

امام خمینی(ره) بی هیچ تردید، حقیقتی زنده است. پویایی، ماندگاری و مرزناپذیری این حقیقت نیز بی هیچ گمانی ریشه در هویت اسلامی آن دارد. هدف این مقاله پاسخ به این پرسش است که بر اساس تفکرات امام خمینی، اند…

حدیث کِساء، حدیثی در فضیلت پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) است. واقعه حدیث کِساء در خانه ام سلمه، همسر پیامبر روی داد. پیامبر اکرم (ص) هنگام نزول آیه تطهیر، خود و خاندان خویش را با پارچ…

ای انسان، تمام اعمال و رفتار تو نه تنها در زندگی شخصی ات بلکه در طبیعت و محیط پیرامون تو نیز اثر می گذارد. دین اسلام قبل از هر چیز انسان را به پیامدهای مثبت و منفی دنیوی کارهایش متوجه ساخته و هشدارهای…

زندگینامه شهید مصطفی احمدی روشنگردآوری توسط پایگاه حوزه

شهید مصطفی احمدی روشن در 17 شهریور سال 1358 در روستای سنگستان استان همدان متولد شد. وی دوران کودکی خود را در خانواده ای فقیر گذراند. خان…

0