یکی از آرایه‌های ادبی در ادبیات فارسی مجاز می‌باشد که در لغت به معنای طریق (راه راست)، گذشتن و عبور کردن و راه گذر است؛ و در اصطلاح علم بدیع به کلمه‌ای که شاعر در کلام می‌آورد ولی معنای دیگری غیر از معنای حقیقی را مد نظر قرار می‌دهد.
در اصطلاح ادبی مجاز به لفظی گفته می‌شود که شاعر در کلام می‌آورد و معنای دیگری غیر از معنای اصلی و ظاهری آن را در نظر دارد و با بکار بردن قرینه ذهن مخاطب را از معنای ظاهری به معنای باطنی مورد نظر خود رهنمون می‌کند.
بنابراین، در مجاز لااقل باید دو معنا باشد که میان آنها «علاقه» و ارتباطی وجود دارد و گوینده کلام با آوردن «قرینه‌ای» در کلام خود، ذهن شنونده را از معنای حقیقی منصرف سازد و به معنای مجازی کلام برساند.
چگونه مجاز را تشخیص دهیم
استعاره (در تمام زبان‌های اروپا: Metaphor) یک روش در فن بیان است به معنای به‌کاربردن یک واژه یا عبارت به جای عبارت دیگر بر اساس شباهت بین آنها. استعاره اهمیت بسیاری در شعر و ادب جهان دارد به طوری که شعر را کلامی مبتنی بر استعاره و اوصاف آن دانسته‌اند.
اولین بار استعاره به‌وسیلهٔ ارسطو به عنوان گونه‌ای از تشبیه تشریح شد، به‌واقع می‌توان گفت استعاره همان تشبیه است که مشبه یا مشبهٌ‌به آن حذف شده باشد.
برای مثال، «گریهٔ ابر بهاری» استعاره است که زیرساخت آن چنین جمله‌ای است: ابر بهار مانند انسان می‌گرید؛ از این زیرساخت مشبهٌ‌به حذف شده و تنها مشبه و ویژگی پایهٔ محذوف باقی مانده‌است.
مجاز: چنان چه واژه ای در معنی واقعی اش به کار نرود “مجاز” است.
به عبارتی ساده چنان چه به جای چیزی “محل یا جز و کل” چیزی را به کار ببریم:
در مثال های بالا ایران مجاز از “مردم” به علاقه ی محل : بر آشفت ایران و برخاست گرد.
سر مجاز از “کل وجود “به علاقه ی جز : به کشتن دهی سر به یک بارگی.
دست مجاز از “انگشت “به علاقه ی کل : دست در حلقه ی آن زلف دوتا نتوان کرد.
زبان مجاز از “سخن”به علاقه ی ابزار : مر زبان را مشتری جز گوش نیست.
انفاس مجاز از “سخنان یا نصایح” :همت حافظ و انفاس سحر خیزان بود.
استعاره : استعاره نیز نوعی مجاز به علاوه تشبیه است ،چرا که “مشبه به “را به جای مشبه به کار می بریم:
در مثال های بالا واژه هایی غیر واقعی در استعاره به کار برده شده است. یعنی در اصل “مشبه به “اند؟
غضنفر : استعاره از “حضرت علی” (غضنفر بزد تیغ بر گردنش)
زندان: استعاره از “دنیا” (دلا تا کی در این زندان فریب این و آن بینی)
دیو سپید: استعاره از “دماوند” (ای دیو سپید پای دربند)
بیشتر بخوانید:
معرفی پرنده هما و جایگاه آن در ادبیات و فرهنگ فارسی + آلبوم
مجموعه ای از بهترین اشعار کارو دردریان
{{ successMsg }}
{{ errorMsg }}
لطفا کدی که برای شما ارسال شده است را وارد کنید.
چگونه مجاز را تشخیص دهیم
بنظر میرسد شما قادر به دریافت پیامکهای ما نیستید!
لطفا برای فعال سازی کد
{{ receive_code }}
را از طریق شماره
{{ identity }}
به شماره
10001883
ارسال کنید.
منتظر بمانید تا فعال سازی انجام شود!
لطفا برای حساب خود رمز عبور وارد کنید.
لطفا کدی که برای شما ارسال شده است را وارد کنید.
بنظر میرسد شما قادر به دریافت پیامکهای ما نیستید!
لطفا برای فعال سازی کد
{{ receive_code }}
را از طریق شماره
{{ identity }}
به شماره
10001883
ارسال کنید.
منتظر بمانید تا فعال سازی انجام شود!
لطفا برای حساب خود رمز عبور وارد کنید.
برای استفاده بسیاری از امکانات گاما و خیلی از وبسایت ها باید جاوا اسکریپت را در مرورگر خود فعال کنید.
برای این کار باید به تنظیمات مرورگر خود مراجعه کنید.
در صورت نیاز به راهنمایی اینجا کلیک کنید..
{{ total }} مورد پیدا کردم!
نمونه سوال+44,000
محتوای آموزشی+23,000
پرسش و پاسخ+18,000
آزمون آنلاین+4,000
درسنامه آموزشی +1,300
مدرسه یاب+130,000
نمونه سوال
محتوای آموزشی
پرسش و پاسخ
آزمون آنلاین
درسنامه آموزشی
مدرسه یاب
معلم خصوصی
من یه مشکلی توی تشخیص مجاز دارم ):
چه جوری یه مجاز رو تو شعر تشخیص بدیم ؟
مجاز چیست؟
3
مجاز به دو صورت میاد : 1-جز به کل 2- کل به جز
حالا ممکنه بپرسی اینا یعنی چی؟
بزار تا با مثال بهت بگم
مثال: که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را>>>>در اینجا نگین مجاز از انگشتر است و نگین جزئی از انگشتر است.
یا
زمانی که میگن : کلاس برخاست>>>>در اینجا کلاس مجاز از بچه های توی کلاس است و بچه ها جزئی از کلاس هستند
یا
حافظ میکه: سر آن ندارد امشب که بر آید آفتابی >>>>در اینجا سر آن ندارد امشب مجاز از فکر و خیال است و محل فکر و خیال در سر است یعنی فکر و خیال جزئی از سر است .البته این بیت تشخیص هم داره.
امید وارم خوب توضیح داده باشم.
7
هر کلمه 2 تا معنی دارع یکی واقعی یکی مجازی رابطه شون قالب و مقلوب ظرف و مظروف هس.
3
کافیه که تو مفهوم مجاز رو درک کنی
رابطه های مجاز هم همون جز به کل یا کل به جز و ظرف و مظروف برای ما لازمه
برای ظرف و مظروف هم مثلا:
ایران بازی فوتبال رابرنده شد—–>ایران ظرف و مردم ایران مظروف هستن ویه رابطه ی کل به جز هم هست که بهتره اینجوری نشون بدم:
ایران——>ظرف و مظروف——>مردم ایران——>کل به جز——>بازیکنان تیم فوتبال
3
هر کلمه دو تامعنی داره..اگه منظور معنی دیگری ازکلمه باشه میشه مجاز.دقیقا مثل کنایه که منظور یه چیزدیگه است ولی فرق مجاز و کنایه این هست که مجازیک کلمه و کنایه یک جمله است.او تمام کاسه را خورد .کاسه مجازاست از محتوای کاسه. یا ایران گل زد .ایران مجاز از بازیکنان ایران .
2
اول این که مجاز کلمه ای هست که منظورش یه چیزی غیر از معنی خودشه مث این که بگی دستم زخم شد اما تو منظورت از دست فقط انگشت هست و تفاوت مجاز و استعاره هم در اینه که در استعاره کلمه و مفهومش رابطه ی شباهت دارند ولی در مجاز کلمه و مفهومش رابطه ای غیر از شباهت مثل رابطه ی جز به کل یا ظرف و مظروف دارند این هم یه مثال :
از دست و زبان که بر آید —————————-کز عهده شکرش بدر آید——>دست و زبان مجاز از کل بدن هست
2
مجاز کلمه ای هست که بجای کلمه کامل تر میاد برای مثال:کام که معنی سقف دهان هست میتونه معنی کل دهان رو هم بده
چگونه مجاز را تشخیص دهیم
1
فرق استعاره و مجاز و روش تشخیص ان چجوریه؟؟؟
0
میشه فرق استعاره و مجاز رو بگید
0
خانه » کارگاه شعر » آرایۀ مجاز چیست؟ + مثال و نمونه
نویسنده: زهرا شریفی
صور خیال:
بخش اول
چگونه مجاز را تشخیص دهیم
بخش دوم
بخش سوم
شاعر با تخیل خود و تصاویری که می‌سازد تجربۀ حسی خودش را به خواننده منتقل می‌کند. صور خیال را می‌توان ابزار اصلی او برای این کار دانست.
همان‌طور که علوی مقدم می‌گوید: «اصولاً شعر بدون صور خيال، شعر نيست بل سخنی است ساده و عادی.»
به کار بردن عناصر خیال برای این اهمیت زیادی دارد که شعر به‌واسطۀ آنها سریع‌تر و بهتر در دل اثر می‌کند و در ذهن می‌ماند.
شعری که بهره‌ای از تصویر و خیال ندارد، اگر بتوانیم آن را شعر بنامیم محکوم به نابودی است.
تابه‌حال تشبیه و استعاره را از بساط صور خیال بررسی کرده‌ایم و حالا رسیده‌ایم به مجاز.
معمولاً وقتی در مورد مسابقات ورزشی حرف می‌زنیم می‌گوییم ایران در بازی‌های آسیایی قهرمان شد.
یا در روزهای تعطیل از شهری آرام و خاموش یاد می‌کنیم.
در مورد اول منظورمان از ایران، تیم ملی است یا حالا هر تیمی که در آن مسابقات شرکت کرده و در مورد دوم مردم شهر است.
بااین‌حال یک ارتباط معنادار بین شهر و ایران که ظرف هستند با مردم و تیم یا مظروف برقرار است که خواننده از طریق آن می‌تواند به منظور اصلی نویسنده یا شاعر پی ببرد.
مجاز درواقع همین است.
به کار بردن کلمه‌ای در معنایی غیرحقیقی؛ اما باید بین معنای حقیقی و مجازی رابطه‌ای وجود داشته باشد تا بتوان به مقصود گوینده پی برد.
یعنی یک نشانه و سرنخ نیاز داریم برای اینکه ذهن مخاطب را از معنای حقیقی دور کرده و به سمت معنای مجازی ببریم. به این سرنخ «علاقه» می‌گویند.
معنای حقیقی یعنی چه؟
بگذارید از شفیعی کدکنی کمک بگیریم: «استعمال کلمه در همان مفهومی که واضع لغت آن را به کار برده، بی هیچ تصرفی در مورد استعمال آن.»
ساقی به چند رنگ می اندر پیاله ریخت
این نقش‌ها ببین که چه خوش در کدو ببست
حافظ
در این بیت حافظ پیاله در معنای حقیقی به کار رفته.
در عهد پادشاه خطا بخش جرم‌پوش
چگونه مجاز را تشخیص دهیم
حافظ قرابه‌کش شد و مفتی پیاله‌نوش
اما اینجا پیاله در عنای حقیقی به کار نرفته چون پیاله را که نمی‌نوشند. بنابراین پیاله مجاز از شراب است.
جرجانی می‌گوید: «مجاز گوهری است از گوهرهای گران‌بهای بلاغت كه گويندۀ بليغ و نويسندۀ توانا می‌تواند از اين نوع استعمال سرمايه بگيرد و كلام را موافق طبع و ذوق و بر اساس يک هدف عالی قرار بدهد و درعین‌حال زيبا آورده و معنی را هم به ذهن شنونده نزديک سازد.»
مجاز زیرساخت استعاره است و علاوه بر زبان ادبی در زبان روزمره و گفتار هم کاربرد زیادی دارد.
(بعضی می‌گویند استعاره از انواع مجاز است.)
مثلاً وقتی گرسنه‌ایم می‌گوییم: می‌توانم «تمام ظرف» را بخورم.
تمام ظرف اینجا مجاز از همۀ غذای آن است.
چرا مجاز مهم است؟
اهمیت مجاز در گستردگی آن است. طوری که مجاز ابزاری است برای گوینده که تا کلام خودش را بیاراید تا خواننده به ظرافت‌های زبانی پی ببرد.
مجاز ذهن مخاطب را به تکاپو می‌اندازد و او را به چالش می‌کشد.
به قول شفیعی کدکنی: «در عنصر مجاز، شوق و اشتیاقی در خواننده برای جست‌وجو و طلب مفهوم تازه است و این یک عامل درونی است که سخن را تأثیر و نفوذ بیشتری می‌بخشد.»
گفتیم که در استعاره هم کلمه‌ها در معنای واقعی خودشان به کار نمی‌روند. پس همۀ استعاره‌ها مجاز هستند اما عکس آن درست نیست؛ یعنی هر مجازی را نمی‌توان استعاره نامید.
بیایید ادامۀ بحث را با مثال پیش ببریم:
چه اشکال دارد که در هر قنوت
دمی بشنو از نی حکایت کنیم؟
قیصر امین پور
در این بیت قنوت مجاز از نماز است.
یک شهر همی فسون و رنگ آمیزند
تا بر من و بر تو رستخیز انگیزند
دبیر سیاقی
در اینجا هم منظور از شهر مردم هستند و رستخیز مجاز از شور و هیجان است.
همه دیده پر آب و دل پر ز خون
نشسته به تیمار مرگ اندرون
فردوسی
در این بیت آب مجاز است از اشک.
خیال دره و تنهایی
دوانده در رگ او ترس.
در این تکه از شعر سهراب سپهری «رگ» مجاز از کل وجود است.
گاهی از یک کل نام می‌بریم اما منظورمان جزئی از آن است. مثلاً می‌گوییم ایران درحالی‌که «تیم ایران» موردنظر ماست.
اما بعضی‌اوقات از جزء به کل می‌رسیم مثل همین شعر سهراب که در آن به «رگ» اشاره کرده‌ایم اما منظور کل وجود است.
چو باده بود، چه پروا ز باد آبانم
بریز جامی از آن آتش خمارشکن
اخوان ثالث
آبان مجاز از فصل پاییز.
دستی که با یک گل
از پشت دیواری صدا می‌زد
یک دست دیگر را
و لکه‌های کوچک جوهر بر این دست مشوش، مضطرب، ترسان…
فروغ فرخزاد
در این شعر «دست» مجاز از کل وجود است.
زخم آن‌چنان بزن که به رستم شغاد زد
زخمی که حیله بر جگر اعتماد زد
محمدعلی بهمنی
حیله مجاز از فرد حیله‌گر و اعتماد مجاز از فرد اعتمادکننده.
تمام سایه‌ها را می‌کشم بر روزن مهتاب
حضورم را ز چشم شهر حاشا می‌کنم هر شب
محمدعلی بهمنی
شهار مجاز از مردم شهر.
آفرین جان‌آفرین پاک را
آن‌که جان بخشید و ایمان خاک را
عطار
خاک مجاز از انسان.
در شعرهای زیر مجاز را پیدا کنید:
و گوش کن که همین حرف در تمام سفر
همیشه پنجرۀ خواب را به هم می‌زد
سهراب سپهری
طاغوت روا داشت به من نانی و آبی
هرچند به خون دلم آغشت خوان را
اخوان ثالث
دل عالمی بسوزی، چو عذار برفروزی
تو از این چه سود داری که نمی‌کنی مدارا
حافظ
شاید حقیقت آن دو دست جوان بود
آن دو دست جوان
که زیر بارش یکریز برف مدفون شد.
فروغ فرخزاد
…زمانی که ملائک خاک را تعظیم می‌کردند
حسین منزوی
خیلی ممنون عالی بود
عالی بود ممنون 🙂
سپاس از شما.
بسیار عالی ❤❤❤👌👌
کاش جوابای تمرینارم میذاشتین مطمین شیم
سلام ممنون
ببخشید یه سوال داشتم تو جمله ” در سری که سودای تو بود ” میشه گفت “سر” و “سودا” مجاز هستند ؟!
سلام دوست عزیز فکرکنم بشه سر رو مجاز از ذهن و فکر گرفت و سودا رو مجاز از آرزو.
سودا رو فکر نکنم بشه مجاز گرفت.معنی سودا خودش میشه : آرزو. ولی سر درسته مجاز از فکر و …
ما گروهی از شیفتگان ۹ تا ۹۹ سالۀ خواندن و نوشتن هستیم.
با خواندن و نوشتن رشد می‌کنیم، راه‌های تازه می‌سازیم و به آیندۀ متفاوتی فکر می‌کنیم که بیشتر از حالا با لذت خواندن و نوشتن می‌گذرد.
در کوچه پس‌کوچه‌های هفت شهر نوشتن با مدرسه نویسندگی همراه باشید.
شاهین کلانتری
جهت پخش آنلاین فیلم، ابتدا مطمئن شوید که جاوا اسکریپت در مرور گر شما فعال است و از آخرین نسخه ی مرورگر استفاده می کنید.
موضوع تدریس :آرایه های استعاره و تشخیصاستعاره فرزند تشبیه وتشبیه مادر استعارهروش ساخت استعاره:1-تشبیه تام ( دارای 4 رکن تشبیه)<>2-استعاره ی مصرحه ( مشبه به را نگه می داریم )3-استعاره ی مکنیه (مشبه باقی می ماند)راه یابی به استعاره ی مصرحه و مجاز:(یک راه و 2 آرایه ، یک تیر و دو نشان)یک راه با سه مرحلهالف) یافتن اسم خیالیب)یافتن منظور واقعیج)ساختن تشبیه (بین منظور و اسم خیالی اگر تشبیه را پذیرفتید آرایه ی ما استعاره ی مکنیه است و اگر نه،آرایه مجاز است)حل 4 مثال وبررسی و تحلیل 1 تست با سختی 50 درصداستعاره ی مکنیه (استعاره ی بلکنایه یا استعاره ی پوشیده):تشبیهی که مشبه به خود را از دست داده و فقط مشبه برایش باقی مانده استراه یابی به استعاره ی مکنیه :سه راه و هرکدام دارای یک مرحله1)منادای غیر انسان: منادا(مورد خطاب قرر دادن) بجز خداوند وانسان و شیطان .اگر یک شئ رو مورد خطاب قرار بدهید یک استعاره دارد ام این استعاره 2 نوع می تواند باشد :1-استعاره ی مکنیه–> اگر یک شئ رو مورد خطاب قراربدهید و منظورتان خود شی باشد در آن جمله استعاره ی مکنیه
مدت زمان فیلم: 21.75 دقیقه
با IDM یا ADM و یا wget دانلود کنید.
آلاء پنجره ای است رو به دور نمای آموزش کشور که می کوشد با اساتید کار بلد و مخاطبان پر تعداد و متعهد خود آموزش همگانی را در چهار گوشه ی این سرزمین در دسترس فرزندان ایران قرار دهد. خدمات اصلی آموزش در آلاء کاملا رایگان بوده و درآمد خدمات جانبی آن صرف برپا نگه داشتن و دوام این مجموعه عام المنفعه می شود. محصولات ما پیش تر با نام های آلاء و تخته خاک در اختیار مخاطبان قرار می گرفت که برای سهولت در مدیریت و دسترسی کاربران اکنون انحصارا با نام آلاء منتشر می شود.
چگونه مجاز را تشخیص دهیم
دبیرستان دانشگاه صنعتی شریف در سال 1383 تاسیس و زیر نظر دانشگاه صنعتی شریف فعالیت خود را آغاز کرد. فعالیت های آموزشی آلاء با نظارت دبیرستان دانشگاه شریف انجام می شود.
جهت پخش آنلاین فیلم، ابتدا مطمئن شوید که جاوا اسکریپت در مرور گر شما فعال است و از آخرین نسخه ی مرورگر استفاده می کنید.
موضوع تدریس :آرایه های استعاره و تشخیصاستعاره فرزند تشبیه وتشبیه مادر استعارهروش ساخت استعاره:1-تشبیه تام ( دارای 4 رکن تشبیه)<>2-استعاره ی مصرحه ( مشبه به را نگه می داریم )3-استعاره ی مکنیه (مشبه باقی می ماند)راه یابی به استعاره ی مصرحه و مجاز:(یک راه و 2 آرایه ، یک تیر و دو نشان)یک راه با سه مرحلهالف) یافتن اسم خیالیب)یافتن منظور واقعیج)ساختن تشبیه (بین منظور و اسم خیالی اگر تشبیه را پذیرفتید آرایه ی ما استعاره ی مکنیه است و اگر نه،آرایه مجاز است)حل 4 مثال وبررسی و تحلیل 1 تست با سختی 50 درصداستعاره ی مکنیه (استعاره ی بلکنایه یا استعاره ی پوشیده):تشبیهی که مشبه به خود را از دست داده و فقط مشبه برایش باقی مانده استراه یابی به استعاره ی مکنیه :سه راه و هرکدام دارای یک مرحله1)منادای غیر انسان: منادا(مورد خطاب قرر دادن) بجز خداوند وانسان و شیطان .اگر یک شئ رو مورد خطاب قرار بدهید یک استعاره دارد ام این استعاره 2 نوع می تواند باشد :1-استعاره ی مکنیه–> اگر یک شئ رو مورد خطاب قراربدهید و منظورتان خود شی باشد در آن جمله استعاره ی مکنیه
مدت زمان فیلم: 21.75 دقیقه
با IDM یا ADM و یا wget دانلود کنید.
آلاء پنجره ای است رو به دور نمای آموزش کشور که می کوشد با اساتید کار بلد و مخاطبان پر تعداد و متعهد خود آموزش همگانی را در چهار گوشه ی این سرزمین در دسترس فرزندان ایران قرار دهد. خدمات اصلی آموزش در آلاء کاملا رایگان بوده و درآمد خدمات جانبی آن صرف برپا نگه داشتن و دوام این مجموعه عام المنفعه می شود. محصولات ما پیش تر با نام های آلاء و تخته خاک در اختیار مخاطبان قرار می گرفت که برای سهولت در مدیریت و دسترسی کاربران اکنون انحصارا با نام آلاء منتشر می شود.
چگونه مجاز را تشخیص دهیم
دبیرستان دانشگاه صنعتی شریف در سال 1383 تاسیس و زیر نظر دانشگاه صنعتی شریف فعالیت خود را آغاز کرد. فعالیت های آموزشی آلاء با نظارت دبیرستان دانشگاه شریف انجام می شود.
نمایش برچسب‌ها
دبیر : داوود علی پور
در سایت آموزش می توانید فیلم های آموزشی در تمام مقاطع درسی را به صورت آنلاین مشاهده کنید
کانون فرهنگی آموزش قلم چی
