چگونه شهربانو همسر امام حسین شد

حقیقتا میان کلمات مورخین و علمای علم انساب، پیرامون نام آن حضرت اختلافات گوناگونی یافت می­گردد و اسامی زیادی برای آن بانو نقل نموده­اند: 1- شهربانو[1] 2- شهربانویه[2]   3- بانویه[3]   4- بابوج[4]   5- بابوقه [5](البته ابوطالب یحیی بن حسین هارونی (424 هجری) بانویه را پذیرفته که در صورت تعریب به بابوج و بابوقه تبدیل می­گردد)  6- غزاله[6]   7- سلافه[7]  8-سلامه[8]    9- شاه زنان[9]   10- شه زنان[10]     11- خلوه[11]12- بره[12]    13- جهان بانویه[13]   14- حرار[14]

هر چند به احتمال بسیار زیاد اغلب این اسامی بر اثر نسخه برداری در آنها تصحیف رخ داده باشد. مثلا نامهای بانویه یا بابوقه، سلافه با سلامه، شاه زنان یا شه زنان و یا جهان بانویه با شهر بانویه؛

بعضی از مورخان نام پدر این بانو را یزدگرد ندانسته بلکه برّه دختر نوشجان ضبط کرده اند.[15] گروه دیگر بر این عقیده‌اند که نام وی خلوه بوده که امیرالمومنین (ع)او را شه زنان نامیده است.[16] در بعضی از نقل­های دیگر امیرالمومنین (ع)او را فاطمه[17] و یا مریم[18] نامیده­ اند و لقب سیده النساء را برای او برگزیدند؛ یعقوبی (292 هجری) آورده که مادر امام سجاد علیه السلام، حراره، دختر خسرو یزدگرد بود که حسین بن علی (ع)او را غزاله نامید. [19]؛ سیدبدرالدین بن احمد عاملی (1060ه.ق.) در حاشیه­ ی خود بر اصول کافی می­نویسد: مادر حضرت زین العابدین (ع)، همانگونه که در اغلب نسخ کتاب که بعد از ورود این بانو به سرزمین‌های اسلامی بر او نهاده‌اند، سلامه است، اما اسم اخیر (شهربانو) نامیست که پدرش بر او نهاده است.[20]

چگونه شهربانو همسر امام حسین شد

هرچند ابن عنبه (828 هجری) که خود از نسب شناسان بزرگیست که از مورخین و نسابان نقل می­کند که مادر زین العابدین (ع)از جمله فرزندان یزدگرد نبوده، بلکه از شمار کسانی بوده که با او به سمت خراسان حرکت کردند[21] و ابن عساکر (571 هجری) نیز با نپذیرفتن شخصیت شهربانو، در نقلی مادر حضرت سجاد (ع) را کنیز معرفی می نماید؛[22] این قول ابن عساکر مضافا بر اینکه با اقوال دیگر وی در مسأله تنافی دارد، با مشهور مورخان نیز مخالفت آشکار دارد و ابن عساکر در این نقل تنها می­باشد و بنابر سخن علمای رجال در نقل‌هایی که ابن عساکر در آنها به تنهایی آنان را نقل نموده باید تشکیک نمود؛ برخی بر این گمان هستند که گزارش­های مختلف در ذکر نام این بانو نشان دهنده این مطلب است که واقعه ساختگی بوده و سازندگان آن دارای انگیزه­های یکسانی که همان تعصب ایرانیگری و ارتباط دادن میان ایرانیان و امام علیهم السلام از راه نسب بوده است، می‌باشند!!!

در جواب به این اشکال باید به این نکته دقت نمود که صرفا اختلاف در اسامی موجب انکار اصل واقعه نمی گردد، آیا با وجود تمامی این اختلافات که در نام شریف این بانو جود دارد، می توان اصل واقعه را نادیده گرفت؟! واقعه­ ای که میان عموم مورخین و علمای علم انساب مشهور و معروف است و همگی بر این مطلب اتفاق دارند که مادر حضرت سجاد (ع)ایرانی بوده است؟ مضافا بر اینکه اگر این سخن را بپذیریم، لازمه­ ی آن اینست که در اغلب مادران حضرات معصومین (ع)نیز تشکیک نماییم. همانند: مادر امام زمان (ع)که مورخین چندین نام برای آن بانو ذکر کرده اند، ولکن همگی بر این مطلب اتفاق دارند که مادر آن حضرت یک شاهزاده­ ی رومی بوده است.

یا در اشکال دیگری آورده­ اند: از مهم­ترین اسناد تاریخی که می­توان درباره­ ی مادر امام سجاد (ع)به آن استناد کرد، نامه منصور به محمد بن عبدالله معروف به (نفس زکیه) است که رهبری مخالفان علوی و طالبی (اولاد ابوطالب) ‌را در مدینه بر عهده داشت و همیشه میان او و منصور نزاع و درگیری بود. در یکی از نامه‌ها که منصور قصد رد ادعاهای محمد، مبنی بر افتخار نسب خود را داده چنین می نگارد:

“ما ولد فیکم بعد وفاه رسول الله (ص)افضل من علی بن حسین و هو لام ولده” [23]

یعنی: بعد از رحلت رسول خدا (ص)که در میان شما شخصیتی برتر از علی بن الحسین ظهور نکرد، در حالی که او فرزند ام ولد (کنیز دارای فرزند) بود.

جالب آن است که هیچ اعتراضی نه از سوی محمد و نه از سوی دیگران به این فقره شنیده نمی­شود که علی بن الحسین (ع)فرزند کنیز نبوده بلکه فرزند شاهزاده­ای ایرانی بود!

در حالی که اگر این داستان واقعیت داشت، حتما محمد بن عبدالله برای پاسخ دادن به آن استفاده می کرد!!!

بسیار روشن و مبرهن است که اعرابی که به ایران حمله نموده بودند، خود را فاتح و اهل و عیال سرزمین مغلوب را اسیر و کنیز می دانند و این مطلب با رجوع به متون تاریخی آشکار می­گردد، مضافا بر اینکه آیا میان علویان و طالبیان هیچ ولادتی با فضیلت­تر از ولادت علی بن الحسین (ع)نبوده است؟!!!

ولادت امیرالمومنین (ع)و حسنین (ع) از مواردی نبوده که منصور بخواهد به آن اشاره نماید؛ لهذا عدم اعتراض محمد (نفس زکیه) به این دلیل بوده که میان قاطبه­ ی اعراب، آن دختران کنیزانی بودند که وارد سرزمین‌های اسلامی گردیدند؛ و جالب این است که بعد از وارد نمودن اشکالات ذکر شده، آورده­ اند: مجموعه­ ی این قرینه­ ها ما را به این نتیجه می­رساند که دست جعل در ساختن مادری ایرانی با این اوصاف برای امام سجاد (ع)دخالت داشته!! و عمدتا دیدگاه­های دیگر درباره­ ی مادر آن حضرت (ع)به ویژه دیدگاه­هایی که او را از کنیزکان بلاد دیگر همانند هند می­دانند نادیده گرفته است، در حالی که تا قبل از اواخر قرن سوم بیشتر ناقلان، او را کنیزان هند یا کابل می دانستند!

در جواب به این قسمت از اشکال باید به این نکته توجه داشت که سرزمین ایران در دیرباز دارای گستردگی زیادی بوده است، به گونه ای که تمامی این شهرهای مذکور در اشکال بالا در تحت تصرف ایرانیان و وسعت خاکی این کشور بسیار زیاد بوده است. همانگونه که مورخان نوشته اند که: حملات پراکنده­ ی عرب­های مسلمان به سرزمین­های قلمرو ساسانیان سرانجام در دو نبرد قادسیه و نهاوند به مرحله­ ی نهایی رسید و با شکست سپاه ساسانی در این دو نبرد، این دولت در 21 هجری قمری سقوط کرد. اما فتوحات مسلمانان در سرزمین­های ایرانی فرآیندی تدریجی بود و تا سال­ها بعد همچنان به سوی شرق ادامه داشت.[24] یا آورده شده که در دوره ساسانی بخش بزرگی از جاده­ ی ابریشم در سرزمین ایران بوده است[25] و شمار بسیاری از اشیاء سیمین و زرین دوره­ ی ساسانی به طور اتفاقی در روسیه­ ی شرقی و منطقه­ ی اورال کشف شده است.[26] بر آگاهان به  تاریخ ایران روشن است که سرزمین‌هایی چون هند و کابل تا مدت­های مدیدی جزء خاک ایران محسوب می­گردیده. لهذا انفکاک ایران از هند و کابل در اشکال فوق صحیح نیست و در همه­ ی این مناطق ایرانیان ساکن بودند و هنر و فرهنگ ایرانی در آنها موج می­ زد، مضافا بر اینکه اغلب فلاسفه، مفسران و فقهایی که در این سرزمین رشد و نمو نمودند و حتی بعضی از آنان در آنجا به خاک سپرده شدند. در این میان کتاب­های تراجم و شخصیت شناسی به عنوان یک ایرانی شناخته می شوند همچون: ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی و…

ثالثاً: با نگاه کلی به اقوال موجود در مساله روشن می‌گردد که مشهور بر این عقیده هستند که مادر حضرت سجاد (ع)، فردی ایرانی می­باشد و آوردن نام یزدگرد (حتی بنابر قول ابن عنبه و آن دسته از مورخانی که نام پدر این بانو را یزدگرد ندانسته ­اند) شاید کنایه از ایرانی بودن همسر امام حسین (ع)دارد و در میان منابع کسانی که قائل به انتساب همسر امام (ع)به این دو سرزمین هستند کم می باشند. (هرچند ما این دو سرزمین را در زمان­های گذشته قلمروی سرزمین ایران می دانیم.)

رابعاً: ابوالاسود دوئلی (69 هجری) در شعری که در رثاء امام سجاد (ع)سروده آورده است:

و إن غلاما بین کسری وهاشم           لأکرم من نیطت علیه التمائم [27]

پسرى که از یک سو به هاشم و از یک سو به شاه کسرى می‌رسد گرامی‌ترین فرزندى است که به او بازوبند بسته‏ اند.

 ورود آن حضرت به شهر مدینه:

الف: در زمان خلافت عمر بن خطاب به اسارت گرفته‌شده‌اند:

مرحوم مجلسی (1111 هجری) از قطب راوندی به اسنادش از امام باقر (ع)روایت کرده است که: هنگامی که دختر یزدجربن شهریار آخرین پادشاه عجم را برای عمر آوردند و داخل مدینه کردند، همه­ ی دختران مدینه برای تماشای جمال او بیرون آمدند و چون عمر خواست صورت او را ببیند، مانع شد و گفت: سیاه باد روز هرمز که تو دست به فرزند او دراز می­کنی، عمر گفت: این گبر زاده مرا دشنام می­دهد و خواست که او را آزار دهد. حضرت امیر المومنین (ع)فرمود: تو سخنی را که نمی­فهمی چگونه دانستی که دشنام است؟ پس عمر امر کرد که او را در میان مردم بفروشند. حضرت فرمود: دختران پادشاهان هرچند که کافر باشند جایز نیست، ولیکن بر او عرض کرد که یکی از مسلمانان را خود اختیار کن و او را به تزویج در بیاور و مهر او را از عطای بیت المال او حساب کن، عمر قبول کرد و گفت: یکی از اهل مجلس را اختیار کن، او نیز دست بر دوش مبارک امام حسین (ع)گذاشت، پس امیرالمؤمنین (ع)از او به زبان فارسی پرسید که: چه نام داری ای کنیزک؟ گفت: جهان شاه، حضرت فرمود: بلکه شهربانویه تو را نام کردم. گفت: این نام خواهر من است. حضرت به فارسی فرمود که: راست گفت. پس رو به امام حسین (ع)کرد و فرمود: از او محافظت نما و به او احسان کن که برای تو فرزندی می­آورد که بهترین اهل زمین بعد از تو و مادر اوصیاء و ذریه­ ی طیبه­ ی من است.[28]

بعد از اغماض از جهت اضطراب در متن حدیث نقل شده با رجوع به خرائج قطب راوندی روشن می­گردد که وی از جابر از ابوجعفر (ع)آن را نقل کرده است[29] و قطب نیز از مرحوم کلینی طاب ثراه این حدیث را نقل نموده و سند کلینی این گونه است: حسین بن حسن حسنی و علی بن محمد بن عبدالله و هر دوی آنها از ابراهیم بن اسحاق احمد از عبدالرحمن بن عبدالله خزاعی از نصر بن مزاحم از عمرو بن شمر از جابر از ابوجعفر (امام باقر) علیه السلام؛[30]این نقل به دلیل وجود عمرو بن شمر در سلسه سند آن مورد پذیرش نیست و نجاشی در مورد او گفته: ابوعبدالله عمرو بن شمر جعفی از امام صادق (ع)نقل می­نموده و جداً ضعیف می­باشد.[31] و مجلسی در مراه العقول این روایت را ضعیف دانسته است.[32]

ب: در زمان خلافت امیرالمومنین (ع)وارد مدینه شده است:

شیخ مفید (413 هجری) نقل می­کند که امیرالمومنین علیه السلام، حکومت قسمتی از مشرق را به حریث بن جابر حنفی سپرد، پس حریث دو تن از دختران یزدجرد را برای آن حضرت فرستاد و آن جناب شاه زنان را به پسرش حسین (ع)بخشید و آن زن حضرت زین العابدین (ع)را برای امام حسین (ع)بزائید و دیگری را به محمد بن ابن بکر بخشید و آن زن قاسم پسر محمد بن ابی بکر را بزائید، پس قاسم و علی بن الحسین پسر خاله بودند.[33]

ظاهرا این نقل با مستندات تاریخی سازگاری دارد، زیرا اول تولد حضرت سجاد (ع)در سال 38 هجری و دو سال قبل از شهادت امیرالمومنین (ع)بوده[34] و قاسم بن محمد بن ابی بکر نیز در دوران خلافت امیرالمومنین (ع)متولد شده و مادرش بنابر نصوص تاریخی کنیزی به نام سوده بوده است ،[35] که شاید بتوان این احتمال را داد که سوده نام عربی این بانو و نام فارسی وی مروارید باشد.[36]

ج: در زمان خلافت عثمان وارد مدینه شده است:

ابن بابویه از حضرت امام رضا (ع)نقل می کند که عبدالله بن عامر چون خراسان را فتح نمود، دو دختر یزدجرد پادشاه عجم را به شهر مدینه نزد عثمان فرستاد، و هر دو خواهر یکی به نکاح حسن بن علی (ع)و دیگری به نکاح حسین بن علی (ع)در آمدند.[37]

با در کنار هم قرار دادن بعضی از مستندات تاریخی، پذیرش این روایت مشکل می­باشد، به دلیل اینکه اولا: اولاد یزدگرد بعد از قتلش به اسارت گرفته شده اند و او به همراه خانواده اش به خراسان گریخته است، ثانیا عثمان بن عفان در سال 24 هجری به خلافت بر مسلمین رسید و تا سال 35 هجری در حیات بود، و فتح خراسان از سال 28 هجری آغاز گردید[38] و یزدگرد در سال 29[39] یا 31 [40] هجری کشته شد؛ تولد حضرت سجاد (ع)بنابر قول اول 9 سال و بنابر قول دوم 7 سال بعد از این واقعه می­باشد و این بانو به غیر از امام سجاد (ع)فرزند دیگری به دنیا نیاورده است و بنابر ادامه روایت در هنگام به دنیا آمدن حضرت سجاد (ع)از دنیا رفته است؛ و حال آنکه این احتمال وجود دارد که در این فاصله زمانی می­توانسته فرزندان دیگری نیز بیاورد؛ مگر اینکه بگوییم در ابتدا صاحب اولاد نمی­شده و بعد از آن به حضرت سجاد (ع)باردار شده‌اند که بعید به نظر می­رسد و از اینجا ضعیف بودن قول اول نیز روشن می­گردد، زیرا از خلافت عمر تا ولادت حضرت سجاد (ع)بیش از 20 سال فاصله خواهد شد.

فوت یا حیات وی:

منابع شیعی بر فوت حضرت شهربانو (س)هنگام وضع حمل اشاره دارند[41] و همین امر موجب عدم حضور بانوی مکرمه در واقعه­ ی عاشورا گردید، در مقابل برخی از منابع اهل تسنن آورده­ اند که وی با یکی از موالیان و غلامان حضرت سیدالشهدا (ع)به نام زیید ازدواج نمود و برای او عبدالله بن زیید را به دنیا آورد![42]اما آیا بنابر پذیرش این قول و زنده بودن آن بانو بعد از ولادت حضرت سجاد (ع)می­توان این را قبول نمود که بعد از واقعه جانگداز عاشورا و قتل عام فجیعانه­ ی بنی هاشم توسط حیوانات بنی امیه و غم و اندوهی که تمام خاندان رسالت را فرا گرفته بود به گونه­ ای که حضرت رباب (س)(همسر دیگر امام حسین علیه السلام) به مدت یک سال در زیر سایه قرار نمی گرفت و تنها بر حسین بن علی (ع)گریه و عزاداری می کرد و تا اینکه بعد یک سال یعنی در سال 62 هجری از دنیا رحلت نمود، می­توان پذیرفت که شهربانو با غلام حسین بن علی (ع)ازدواج نموده باشد؟!!! هرچند این امر خلاف شرع نیست.

بیان چند اشکال:

بعد از بیان اختلافات یاد شده در مسئله و پذیرفتن و تقویت نمودن دیدگاهی از میان اقوال متعدد وارد شده در این موضوع، به بیان چند اشکال و ایراد در باب حضرت شهر بانو (س)پرداخته و به حد بضاعت ناچیز خویش پاسخ آن‌ها را خواهیم داد.

 

1- گروهی بر این عقیده هستند که یزدگرد ساسانی کم سن و سال بوده (سن شانزده سالگی ذکر کرده اند) پس چگونه می­تواند دارای دو دختر بوده باشد؟

در مقام جواب به این اشکال باید به چند مورد از مستندات تاریخی که طبری (301 هجری) آنها را در کتاب خویش آورده است دقت نماییم، و بعد از آن با در کنار هم قرار دادن این مطالب به یک نتیجه‌گیری در این باب برسیم:

الف: گفته­ اند یزدگرد به فارس رفت و چهار سال در آنجا بود، سپس به کرمان رفت و دو یا سه سال آنجا بود بعد از آن به کرمان رفت و از آنجا سوی سیستان رفت و در حدود پنج سال در آنجا زندگانی کرد و سپس به سوی خراسان حرکت نمود.[43]

ب: گویند: نیزک (یکی از همراهان یزدگرد) به او گفت: یکی از دخترانت را به زنی به من ده که نیکخواه تو باشم و همراه با تو با دشمنانت بجنگم، یزدگرد گفت: ای سگ! به من جسارت می کنی؟![44]

ج: گفته شده: دو سردار در مرو مخالف هم بودند که یکی از آنها براز و دیگری سنگان نام داشت، که هر دو به اطاعت یزدگرد در آمدند و یزدگرد در مرو مقیم شد، براز از سنگان خوشش نمی آمد و مصمم شد که او را بکشد، بنابراین عزم خویش را با یکی از زنان یزدگرد که هم دست براز بود در میان نهاد.[45]

د: مدت پادشاهی یزدگرد بیست سال بود، از آن جمله چهار سال آسوده بود و شانزده سال از آن را در جنگ عربان و مقابله آنان به زحمت بود.[46]

چگونه شهربانو همسر امام حسین شد

حال با در کنار هم نهادن این موارد تاریخی، آیا می­توان به این نتیجه رسید که آخرین پادشاه ساسانی در سن شانزده سالگی مرده است!!!

اگر وی در این سن بدرود حیات گفته پس چگونه بیست سال حکومت نموده! و یا چندین زن گرفته (همانگونه که از مورد سوم فهمیده می­شود آنجا که می گوید یکی از زنان یزدگرد)! و یا چگونه دوازده سال آواره این شهرها بود است؟! که لازمه­ اش این است که از سن چهار سالگی جلای حکومت کرده باشد!

مضافا بر اینکه به تصریح مورد دوم، یزدگرد دارای دخترانی بوده که یکی از غلامانش درخواست ازدواج با یکی از آنها را می­نماید؛ لهذا این اشکال در مساله وارد نیست.

2- بنابر اینکه بپذیریم این دو دختر در زمان فتح عمر به دست آمده‌اند، و عمر یکی را به حسین بن علی (ع)و دیگری را به محمد بن ابی بکر داده باشد، اگر اینها امام ظالم و یا ظلمه بودند پس تصرف شهربانو برای امام حق چگونه جایز می­باشد؟

در جواب باید متذکر به این نکته بشویم که علامه ابوالقاسم بن حسین قمی (1324 هجری) در جواب به این اشکال فرموده­ اند: علماء این امت گفته‌اند و ما به غیر آن می‌گوییم، که در شریعت مقرر است که اگر به غیر اذن امام قتال کند آنچه به غارت آورده مال امام زمان (ع)است و اینها به غیر اذن و اشاره­ ی امام زمان، که علی (ع)فی الواقع بود؛ قتال کرده­ اند یا به اذن و اشاره­ ی او بوده است؛ در صورت اول حق خود به اهل حق رسیده و بر ثانی که قتال بلا اذن باشد حلال، چه خمس اهل بیت هم در آن بود، پس به خمس شهربانو آمد، به هر دو تقدیر اشکال ندارد و بالفرض که غیر این دو صورت باشد، پس در آن وقت هم آنچه به اهل بیت به صورت غلام و کنیز داده شد، و آن حضرت چه از عمر یا حارث گرفته باشد، رق (آزاد) شده و به بعد آن آزادش کرد و بعد آن به اختیار او نکاح با او کرد، باز هم اشکال ندارد.[47]

بعد از بیان جواب این عالم بزرگوار، نگارنده هم مطالبی در جواب این اشکال به حول الهی بیان می­نماید:

الف: اگر مبنای ما پیرامون حمله اعراب به ایران بر این استقرار گردید که این حمله مصداق جهاد بوده و سکوت امیرالمومنین (ع)و اعتراض ننمودن صحابی بزرگوار رسول خدا (ص)همچون سلمان فارسی، عمار یاسر و ابوذر غفاری رحمه الله علیهم بر این حمله را تقریری بر درست بودن آن بگیریم (که خود نیازمند به کنکاش مستقلی است و خلاف آن زیاد وارد شده) دیگر اشکال بالا وارد نیست و سالبه بانتفاء موضوع می گردد.

ب: اما اگر حمله اعراب به ایران را مصداق جهاد ندانستیم، ازدواج حضرت شهربانو با حسین بن علی علیها السلام با رضایت و طیب خاطر آن بانو صورت پذیرفته و حضرت امیر (ع)آن بانو را ابتدا آزاد نموده و سپس با رضایت او به نکاح فرزندش درآورده است.

3- اصولا کتبی مانند تاریخ طبری و الکامل ابن اثیر که به صورت سال شمار جنگ‌های مسلمانان با ایرانیان را تعقیب کرده و مسیر فرار یزدگرد را به شهرهای مختلف ایران را نشان داده­ اند، در هیچ موردی به ذکر اسارت فرزندان او نمی‌پردازند، با آنکه این مسأله بسیار مهم‌تر از حوادث جزئی است که به آنها اشاره شده است. این نکته جعلی بودن گزارش اسارت دختران یزدگرد را تقویت می کند.

در پاسخ به این اشکال باید به چند نکته دقت نمود:

الف: طبری (301 هجری) در مقدمه­ کتاب خودش به این مطلب تصریح دارد که کتابش بر وجه اختصار نگاشته شده نه مفصل، به عبارات طبری در مقدمه کتابش دقت نمایید: ابوجعفر می­گوید: در این کتاب خبر ملوک و پیمبران و خلیفکان را که شاکر نعمت خدا بودند و نعمت بیشتر یافتند و آنها که نعمتشان به آخرت افتاد و آنها که کفران کردند و در ایام حیات متنعم بودند، بیارم از آغاز خلقت و چیزی از حوادث ایامشان را یاد کنم که عمر از استقصای آن کوتاهی کند و کتابها دراز شود و مدتشان و آغاز و انجام کارشان بگویم و روشن کنم که آیا پیش از ایشان کس بوده و چه بوده و پس از آنها چه شده و معلوم کنم جز خدای واحد قهار دارنده­ی آسمانها و زمین و مخلوق آن، کس قدیم نباشد و این به اختصار باشد نه مفصل که هدف کتاب ما استدلال در این باب نیست، بلکه تاریخ ملوک گذشته است و شمه­ ای از اخبارشان و زمان رسولان و پیامبران و مقدار عمرشان و مدت خلیفگان سلف و چیزی از سرگذشتگان و قلمرو حکومتشان و حوادث عصرشان؛ تا اینکه می­نویسد: معلوم کنم که روایت کدامشان را پسندیده­ ام و نقل کرده ­ام و آنها که روایتشان را نپسندیده­ ام و نیاورده­ ام.[48]

در باب کتاب الکامل فی التاریخ نوشته عزالدین بن اثیر (630 هجری) ‌بر آگاهان بر کتاب­های تاریخی روشن است که او نقل­هایی که از کتاب طبری پسندیده را در کتاب خودش نقل نموده است و به عبارت دیگر کتاب ابن اثیر خلاصه­ کتاب طبری است.

ب: طبری در ذیل وقایع مربوط به رسول خدا (ص)از غدیر خم و معرفی سیدالاوصیاء علی بن ابی طالب (ع)به عنوان امام و امیرالمومنان مطلبی را بیان نمی کند!!! حال آنکه منابع اهل تسنن به آن اشاره کرده­ اند و ابن ماجه (202 هجری) و ترمذی (297 هجری) حدیث “من کنت مولا فهذا علی مولا” را در سنن خود نقل نموده اند؛[49] آیا این واقعه مهم نبود؟!!!

ج: و یا در باب شهادت جانگداز صدیقه­ طاهره (س)سکوت نموده و می­نویسد: در همین سال (11 هجری) فاطمه دختر پیغمبر به شب سه شنبه روز سوم ماه رمضان از جهان در گذشت، در این هنگام بیست و نه سال یا در همین حدود داشت!!!! [50] و حال آنکه جوینی در فرائد المسلمین به شهادت صدیقه طاهره (س)و ظلم های رفته بر این بانوی مکرمه اشاره می نماید.[51] آیا واقعه­ شهادت دختر رسول خدا (ص)واقعه­ مهمی نبوده است؟!

د: و یا در باب تولد حضرت حجت علیه السلام، هیچ نقلی را بیان نمی‌کند و حتی با گفته شده و یا شنیده‌ام نیز اشاره به این مطلب ندارد، و حال آنکه جمله کتاب­های تراجم و انساب شیعه و سنی، حضرت عسکری (ع)را با لقب ابومحمد عنوان کرده­ و گروهی نیز تصریح به این مطلب کرده ­اند که امام عسکری (ع)پدر مهدی منتظر (ع)است.

با مشاهده­ این موارد و ده­ها مورد دیگر برای خوانندگان روشن می­گردد که این گونه نقل­ها از قبیل نقل­هایی بوده که طبری آنها را نمی‌پسندیده و نمی­خواسته آنها را در کتابش ذکر نماید؛ وقایعی به این مهمی را در کتاب تاریخ خود ذکر ننموده، آن وقت چگونه می­توان انتظار داشت که کتابش مرجع و منبعی برای مورخان باشد!

4- برخی از نویسندگان متقدم همانند مسعودی هنگام ذکر فرزندان یزدگرد سوم، دخترانی با نام­های: ادرک، شاهین و مردآوند برای او ذکر می کنند که اولا با هیچ یک از نام­هایی که برای مادر امام سجاد (ع)گفته شده هماهنگی ندارد و ثانیا خبری از اسارت آنها در تمام نوشته­ های خود به میان نمی­آورد!

در جواب از اشکال اول بیان کردیم و از نصوص تاریخی همچون طبری (بنابر اینکه مستشکل بر نقل‌های طبری و ابن اثیر و مسعودی اعتماد کامل دارد) مواردی را ذکر کردیم که یزدگرد در طول بیست سال سلطنت خود و داشتن همسران متعدد، دور از ذهن نیست که دارای چندین دختر باشد که نام‌های آنان را جناب مسعودی به گونه­ ی کامل ذکر نکرده باشند. به خصوص با فاصله­ ی زیادی که مسعودی (346 هجری) با واقعه داشته و طبری (301 هجری) متقدم‌تر از او می­باشد.

ثانیا عدم ذکر اسارت در این گونه کتاب­ها امری محال یا دور از ذهن نیست و این احتمال وجود داردکه به دلیل اینکه معمولا بعد از هر جنگی و به اسارت رفتن اهل و عیال آن مغلوب، دیگر امری متداول گشته است به ذکر آن نپرداخته اند.

5- در این اشکال به فرازهایی از ابن عنبه (828 هجری) در کتاب عمده الطالب اشاره می­نماییم که سخنانی بسیار تأمل برانگیز را در آنجا نگاشته است؛ وی می­نویسد: خداوند علی بن حسین (ع)را کفایت نمود که از (نسب)‌ رسول خدا (ص)متولد گردد تا از یزدگرد بن شهریار مجوسی که به غیر عقد متولد گردیده است (بنابر آنچه که در تاریخ ذکر گردیده) و عرب برای عجم فضیلتی بشمار نمی­آورد، هرچند که آنان پادشاه و فرمانروا باشند و اگر برای فرمانروایی فضیلتی قرار داده بودند پس واجب بود که عجم بر عرب و قحطان بر عدنان صاحب فضیلت باشند و لکن این چیزی نبود که به آن اعتنا نمایند.[52]

در جواب باید گفت: اولا: اینکه ایشان فرموده که یزدگرد به غیر عقد متولد گردیده. از کدام کتاب تاریخی و یا نقلی آن را بیان می کنند؛ ثانیا: بنابر آنچه که از مذاهب اسلامی فهمیده می­شود این است که هر نکاح و ازدواجی که به گونه ی صحیح و درست در آن مذهب و بنابر اعتقادات آنان صورت گرفته باشد مورد تأیید اسلام و فرزندی که از حاصل آن ازدواج به وجود می‌آید را فرزندی مشروع می­دانند؛ ثالثا: اگر ابن عنبه بخواهد ملتزم به سخن خود گردد لازمه­ آن این است که در نسب جناب سلمان فارسی رحمه الله علیه نیز شک نماید! و یا اینکه در آیه­ بیست و دوم سوره نساء آمده است: “با زنانی که پدران شما با آنها ازدواج کرده اند، هرگز ازدواج نکنید، مگر آنچه در گذشته انجام شده است، زیرا این کار عملی زشت و تنفر آور و راه نادرستی است؛” که مراد ازدواجی است که افراد در زمان جاهلیت انجام می­دادند و آیه­ شریفه ناظر به این معناست که شخص نمی­تواند با مادر خود که در زمان جاهلیت نکاح پدر این پسر در آمده ازدواج نماید؛ و یا در آیه­ نهم سوره مبارکه­ قصص خداوند می فرماید: “همسر فرعون گفت:” و در آیه­ سی ام و پنجاه و یکم سوره یوسف فرموده است: “همسر عزیز” ، و در آیه­ چهارم سوره­ مسد “حماله الحطب  (هیزم شکن) را همسر ابوجهل بیان می نماید؛” در همه این موارد اگر نکاح و ازدواج امت‌های سابقه و ادیان گذشته و یا حتی دوران جاهلیت در اعراب باطل و مورد پذیرش دین مبین اسلام نبود، پس چرا خداوند در تمامی این موارد تصریح و یا اشاره به صحت ازدواج آنان می کند؟[53]

رابعا: مگر نه اینکه خداوند در قرآن مجید از تعصبات نژادی نهی فرموده. آنجا که می­فرماید: هرگاه ما آن را بر بعضی از عجم (غیر عرب) ‌ها نازل می­کردیم و او آن را برایشان می­خواند به آن ایمان نمی آوردند (سوره مبارکه شعرا آیات 198-199).

[1]عمده الطالب ص 235، تحفه الراغب ص 29 ، سراج الانساب ص 68 ، إعلام الوری ص 26

 

[2]الافاده فی التاریخ الائمه الساده فی سیاده الساده ص 181، تاریخ اهل البیت ص 132. تاریخ قم ص 282. مناقب ج4 ص 189. مراه العقول ج6 ص4، ارشاد ج2 ص 200

[3]الافاده فی التاریخ الائمه الساده ص11

[4]همان مدرک ص 11

[5]همان مدرک ص 11

[6]الساده فی سیاده الساده ص 181، سیر اعلام النبلاء ج5 ش 524، سرالسلسله العلویه ص 63، التحفه اللطیفه ج 2 ش 3027، تاریخ دمشق ج 41 ش 4875 ص 362

[7]سیر اعلام النبلاء ج 5 ش 524 ص 332، الساده فی سیاده الساده ص 181، انساب الاشراف ج 3 ص 362

[8]التحفه اللطیفه ج 1 ش 3027 ص 276، تاریخ دمشق ج 41 ش 4875 ص 365 ، مراه العقول ج 6 ص 4

[9]عمده الطالب ص 235، اعلام الوری ص 260، مراه العقول ج 6 ص 4، مناقب ج 4 ص 189-190 ، ارشاد ج2 ص 200

[10]تاریخ اهل بیت ص 132

[11]همان مدرک ص 132، مراه العقول ج 6 ص 4، المناقب ج 4 ص 189

[12]تاریخ اهل بیت ص 132، مراه العقول ج 6 ص 4، مناقب ج4 ص 189

[13]مراه العقول ج 6 ص 4 ، المناقب ج 4 ص 189

[14]تاریخ یعقوبی ج 2 ص 184 و 264

[15]المناقب ج 4 ص 189-190، مراه العقول ج 6 ص 4 و 6

[16]تاریخ اهل بیت (نصر بن علی جهضمی (250ه) ص 132، مراه العقول ج 6 ص 4

[17]المناقب ج4 ص 189- 190، مراه العقول ج 6 ص 4

[18]المناقب ج 4 ص 189- 190

[19]تاریخ یقبوبی ج 2 ص 184 و 264

[20]حاشیه علی اصول کافی ص 271

[21]عمده الطالب ص 235

[22]تاریخ دمشق ج 41 ش 4875 ص 373

[23]الکامل فی التاریخ ج 2 ص 570

[24]دایره المعارف بزرگ اسلامی ج 10 ص 602

[25]همان مدرک ج 10 ص 634

[26]همان مدرک ج 10 ص 635

[27]اصول کافی کتاب الحجه باب مولد علی بن الحسین ح 1

[28]جلاء العیون ص 832- 833

[29]الخرائج و الجرانح ج 2 ص 750 ح 67

[30]اصول کافی کتاب الحجه باب مولد علی بن الحسین ح1

[31]رجال نجاشی ش 765 ص 287

[32]مراه العقول ج 6 ص 6

[33]ارشاد ج 2 ص 200، اعلام الوری ص 260

[34]سیر اعلام النبلاء ج 5 ش 524، تاریخ قم ص 284 ، اصول کافی کتاب الحجه باب مولد علی بن الحسین ج 1 ص 280

[35]الطبقات الکبری ج 3 ش 234 ص 399 ، سیر اعلام النبلاء ج 5 ش 632 ص 535

[36]مراه العقول ج 6 ص 6

[37]عیون اخبار الرضا ج 2 ص 135، جلاؤ العیون ص 832

[38]فتوح البلدان ص 450

[39]فتوح البلدان ص 361

[40]تاریخ طبری ج5 ص 2145

[41]تاریخ اهل البیت ص 132، عیون اخبار الرضا ج 2 ص 135، تاریخ قم ص 282-284

[42]الطبقات الکبری ج 3 ص 418، سیر اعلام النبلاء ج 5 ش 524، تاریخ دمشق ج 41 ش 4875

[43]تاریخ طبری ج 5 ص 2148- 2149

[44]تاریخ طبری ج 5 ص 2151

[45]همان مدرک ص 2153

[46]همان مدرک ص 2155

[47]الساده فی سیاده الساده ص 181- 182

[48]تاریخ طبری ج 1 مقدمه کتاب

[49]سنن ابن ماجه باب فضل علی بن ابی طالب ح120، سنن ترمذی کتاب المناقب باب 20 ح 3722

[50]تاریخ طبری ج 1 ص 1367

[51]فرائد المسلمین ج 2 باب 7 حدیث 371

[52]عمده الطالب ص 236

[53]علامه سید محمد بن علی عاملی موسوی (1139 ه) در کتاب تنبیه و سنن العین ص 51-56 از این شبهه پاسخ‌هایی داده است که این جواب را از کتاب ایشان گرفته‌ایم

 

 

[1]عمده الطالب ص 235، تحفه الراغب ص 29 ، سراج الانساب ص 68 ، إعلام الوری ص 26

[2]الافاده فی التاریخ الائمه الساده فی سیاده الساده ص 181، تاریخ اهل البیت ص 132. تاریخ قم ص 282. مناقب ج4 ص 189. مراه العقول ج6 ص4، ارشاد ج2 ص 200

[3]الافاده فی التاریخ الائمه الساده ص11

[4]همان مدرک ص 11

[5]همان مدرک ص 11

[6]الساده فی سیاده الساده ص 181، سیر اعلام النبلاء ج5 ش 524، سرالسلسله العلویه ص 63، التحفه اللطیفه ج 2 ش 3027، تاریخ دمشق ج 41 ش 4875 ص 362

[7]سیر اعلام النبلاء ج 5 ش 524 ص 332، الساده فی سیاده الساده ص 181، انساب الاشراف ج 3 ص 362

[8]التحفه اللطیفه ج 1 ش 3027 ص 276، تاریخ دمشق ج 41 ش 4875 ص 365 ، مراه العقول ج 6 ص 4

[9]عمده الطالب ص 235، اعلام الوری ص 260، مراه العقول ج 6 ص 4، مناقب ج 4 ص 189-190 ، ارشاد ج2 ص 200

[10]تاریخ اهل بیت ص 132

[11]همان مدرک ص 132، مراه العقول ج 6 ص 4، المناقب ج 4 ص 189

[12]تاریخ اهل بیت ص 132، مراه العقول ج 6 ص 4، مناقب ج4 ص 189

[13]مراه العقول ج 6 ص 4 ، المناقب ج 4 ص 189

[14]تاریخ یعقوبی ج 2 ص 184 و 264

[15]المناقب ج 4 ص 189-190، مراه العقول ج 6 ص 4 و 6

[16]تاریخ اهل بیت (نصر بن علی جهضمی (250ه) ص 132، مراه العقول ج 6 ص 4

[17]المناقب ج4 ص 189- 190، مراه العقول ج 6 ص 4

[18]المناقب ج 4 ص 189- 190

[19]تاریخ یقبوبی ج 2 ص 184 و 264

[20]حاشیه علی اصول کافی ص 271

[21]عمده الطالب ص 235

[22]تاریخ دمشق ج 41 ش 4875 ص 373

[23]الکامل فی التاریخ ج 2 ص 570

[24]دایره المعارف بزرگ اسلامی ج 10 ص 602

[25]همان مدرک ج 10 ص 634

[26]همان مدرک ج 10 ص 635

[27]اصول کافی کتاب الحجه باب مولد علی بن الحسین ح 1

[28]جلاء العیون ص 832- 833

[29]الخرائج و الجرانح ج 2 ص 750 ح 67

[30]اصول کافی کتاب الحجه باب مولد علی بن الحسین ح1

[31]رجال نجاشی ش 765 ص 287

[32]مراه العقول ج 6 ص 6

[33]ارشاد ج 2 ص 200، اعلام الوری ص 260

[34]سیر اعلام النبلاء ج 5 ش 524، تاریخ قم ص 284 ، اصول کافی کتاب الحجه باب مولد علی بن الحسین ج 1 ص 280

[35]الطبقات الکبری ج 3 ش 234 ص 399 ، سیر اعلام النبلاء ج 5 ش 632 ص 535

[36]مراه العقول ج 6 ص 6

[37]عیون اخبار الرضا ج 2 ص 135، جلاؤ العیون ص 832

[38]فتوح البلدان ص 450

[39]فتوح البلدان ص 361

[40]تاریخ طبری ج5 ص 2145

[41]تاریخ اهل البیت ص 132، عیون اخبار الرضا ج 2 ص 135، تاریخ قم ص 282-284

[42]الطبقات الکبری ج 3 ص 418، سیر اعلام النبلاء ج 5 ش 524، تاریخ دمشق ج 41 ش 4875

[43]تاریخ طبری ج 5 ص 2148- 2149

[44]تاریخ طبری ج 5 ص 2151

[45]همان مدرک ص 2153

[46]همان مدرک ص 2155

[47]الساده فی سیاده الساده ص 181- 182

[48]تاریخ طبری ج 1 مقدمه کتاب

[49]سنن ابن ماجه باب فضل علی بن ابی طالب ح120، سنن ترمذی کتاب المناقب باب 20 ح 3722

[50]تاریخ طبری ج 1 ص 1367

[51]فرائد المسلمین ج 2 باب 7 حدیث 371

[52]عمده الطالب ص 236

[53]علامه سید محمد بن علی عاملی موسوی (1139 ه) در کتاب تنبیه و سنن العین ص 51-56 از این شبهه پاسخ‌هایی داده است که این جواب را از کتاب ایشان گرفته‌ایم

آیا اینکه عربها ایرانیان را غارت کرده و قتل عام کرده اند برای شما افتخاراست به به

عالی بود واقعا در این باره سوال داشتم

‘ + $(‘#post-comment-note’).val().trim() + ‘

ایمیل خود را وارد کنید

پیام های خود را از این طریق برای ما ارسال نمایید.



در باره ازدواج امام حسین (ع) با شهربانو که به اسارت لشکریان اسلام در آمده، چند قول وجود دارد؛ زیرا در بعضی از روایات به اسارت در آمدن این بانو در زمان خلافت عمر ثبت شده و در بعضی دیگر در زمان خلافت عثمان. همچنین نام های متعددی برای او و پدرش بیان شده است. . با توجه به این نکات اظهار نظر قطعی در باره ایرانی بودن (و زنی به نام شهربانو بودن) همسر امام حسین (ع) و مادر امام سجاد مشکل است.

در باره ازدواج امام حسین(ع) با دختر یزدگرد سوم (شهربانو) در میان مورخین و محدثین چند قول وجود دارد:

 

1. شیخ صدوق (ره) درباره مادر حضرت امام زین العابدین(ع) این حدیث را آورده است که سهل بن قاسم نوشجانی می گوید: امام رضا(ع) در خراسان به من فرمود: بین ما و شما خویشاوندی هست. گفتم: این خویشاوندی چیست؟ فرمود: هنگامی که عبدالله بن عامر بن کریز خراسان را فتح کرد دو دختر از دختران یزدگرد پادشاه ایران را پیدا کرد و آنان را نزد عثمان بن عفان فرستاد. عثمان بن عفان یکی از آن دو را به امام حسن و یکی را به امام حسین(ع) بخشید. این دو دختر پس از زایمان، وفات کردند. همسر امام حسین(ع) امام سجاد را به دنیا آورد. پس از درگذشت همسر امام حسین، یکی از کنیزان امام حسین(ع)، امام سجاد را سرپرستی کرد.”[1] بر اساس این روایت دختر یزدگرد، در زمان عثمان به مدینه برده شده نه در زمان عمر بن خطاب.

چگونه شهربانو همسر امام حسین شد

 

شیخ عباس قمی در باره این روایت می گوید: این حدیث مخالف آن حدیث هایی است که آوردن دختر یزدگرد را به زمان عمر بن خطاب نسبت می دهند و آن حدیث ها اشهر و اقوی است.[2]

 

2. کلینی (ره) در هویت مادر امام سجاد (ع) این حدیث را ذکر کرده است: ” چون دختر یزدگرد را نزد عمر آوردند، دوشیزگان مدینه براى تماشاى او سر مى‏کشیدند و چون وارد مسجد شد، مسجد از پرتوش درخشان گشت. عمر به او نگریست، دختر رخسار خود را پوشید و گفت: “اف بیروج بادا هرمز” (واى، روزگار هرمز سیاه شود)! عمر گفت: این دختر مرا ناسزا مى‏گوید و بدو متوجه شد! امیرالمؤمنین(ع) به عمر فرمود: تو این حق را ندارى که به او آسیبی برسانی، به او اختیار ده که خودش مردى از مسلمانان را انتخاب کند و در سهم غنیمتش حساب کن. عمر به او اختیار داد. دختر آمد و دست خود را روى سر حسین(ع) گذاشت. على(ع) به او فرمود: نام تو چیست؟ گفت: جهان شاه. حضرت فرمود: بلکه شهربانویه.

 

سپس به حسین(ع) فرمود: اى اباعبدالله! از این دختر بهترین شخص روى زمین براى تو متولد مى‏شود و على بن حسین (ع) از او متولد گشت. آن حضرت را ابن الخیرتین (پسر دو برگزیده) مى‏گفتند؛ زیرا برگزیده خدا از عرب «هاشم» بود و از عجم «فارس»”[3].

 

این روایت از نظر سند و متن مورد نقد تعدادی از محققین قرار گرفته است؛ مثلا گفته شده است: در سند آن شخصی به نام “عمرو بن شمر” است که از نظر علماء علم رجال ضعیف بوده و قابل اعتماد نیست.[4]

 

از جهت متن نیز اشکالات متعددی شده است مثلا:

 

الف. اسارت دخترى از یزدگرد، به شدّت محل تردید است.

 

ب. ازدواج امام حسین(ع) با چنین دختری در این زمان مورد تردید است؛ زیرا طبق روایت اول اسارت این دختر در فتح خراسان یعنی در سال 22 هجری و در زمان عثمان بوده در حالی که روایت دوم می گوید در زمان عمر بوده که اگر این ملاک باشد، امام در سالی که فتح ایران اتفاق افتاده ، بین 10 و 11 سال داشته است؛ زیرا فتح ایران در سال دوم خلافت عمر بوده بنابراین استبعاد دارد که امام در این سن زن گرفته باشد.

 

ج. درباره نَسَب مادر امام سجاد(ع) نیز منابع متقدم تاریخى و روایى دچار اختلاف گشته‏اند. برخى مانند یعقوبى (متوفى 284 ق)[5] ، محمد بن حسن قمی[6] ، کلینى (متوفى 329 ق)[7] ، محمد بن حسن صفار قمى (متوفى 290 ق) علامه مجلسی[8] ، شیخ صدوق (متوفى 381 ق)[9] و شیخ مفید (متوفى 413 ق)[10] او را دختر یزدگرد دانسته‏اند، هر چند در نام او اتفاق نظر ندارند.

 

در مقابل این قول، برخى از منابع متقدم و متأخر دیدگاه‏هاى دیگرى مانند سیستانى ، سِندى ، و یا کابلى بودن او را متذکر شده و بسیارى از منابع بدون ذکر محل اسارت او، تنها با عنوان «امّ ولد» (کنیز صاحب فرزند) از او یاد کرده‏اند.[11] برخى نام‏هاى بزرگان ایرانى هم چون سبحان، سنجان، نوشجان و شیرویه را به عنوان پدر او ذکر کرده‏اند.

 

براى نقد و بررسى این روایات نمى‏توانیم به بحث‏هاى سندى این گزارش‏ها تکیه کنیم؛ زیرا هیچ‏یک از اقوال داراى سند مستحکمى نیست. علاوه بر آن که بیشتر کتاب‏هاى تاریخى همانند تاریخ یعقوبى، مطالب خود را بدون ذکر اسناد نقل مى‏کنند.

 

بنابراین باید فقط از راه محتوا به بررسى آن ها پرداخت که در این راستا اشکالات زیر خود را نشان مى‏دهد:

 

1. مهم‏ترین اشکال اختلاف این گزارش‏ها در ذکر نام او و پدرش است که منابع مختلف اسامى گوناگونى همانند شهربانو، سلاخه، غزاله براى او نقل کرده‏اند.

 

2. اختلاف این گزارش‏ها در زمان اسارت او نیز یکى دیگر از اشکالات است که برخى آن را در زمان عمر، برخى دیگر در زمان عثمان و برخى مانند شیخ مفید آن را در زمان خلافت حضرت على(ع) دانسته‏اند.[12]

 

3. اصولاً کتاب هایى مانند تاریخ طبرى و الکامل ابن اثیر که به صورت سال‏شمار جنگ‏هاى مسلمانان با ایرانیان را تعقیب کرده و مسیر فرار یزدگرد را به شهرهاى مختلف ایران نشان داده‏اند، در هیچ موردى به ذکر اسارت فرزندان او  نمى‏ پردازند؛ با آن که این مسأله، بسیار مهم‏تر از حوادث جزئى است که به آن ها اشاره شده است.

 

4. برخى از نویسندگان متقدم همانند مسعودى، هنگام ذکر فرزندان یزدگرد سوم، دخترانى با نام‏هاى ادرک، شاهین و مردآوند براى او ذکر مى‏کنند که اولاً با هیچ‏یک از نام‏هایى که براى مادر امام سجاد(ع) گفته شده، هماهنگى ندارد و ثانیاً خبرى از اسارت آن ها در تمام نوشته‏هاى خود به میان نمى‏آورد.[13]

 

به هرحال با مجموعه این قرینه‏ها و دیدگاه‏هاى دیگری که درباره مادر آن حضرت(ع)  وجود دارد و همچنین با توجه به این نکته که تا قبل از اواخر قرن سوم بیشتر ناقلان، او را از کنیزان سِند یا کابل مى‏دانستند[14]، نمی توان به یک اظهار نظر قطعی در باره مادر امام سجاد(ع) دست یافت.[15]

 

[1] عیون اخبار الرضا، جزء دوم، ص 128، ح 6، تصحیح و تعلیق سید مهدی حسینی لاجوردی، چاپ 1377 هجری قمری، ناشر میرزا محمد رضا مهتدی، چاپ اول (برگرفته از نرم افزار جامع الاحادیث نور)

[2] قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، ج 2، ص 30، چاپ هجرت

چگونه شهربانو همسر امام حسین شد

[3] اصول کافی، ج 1، ص 467،انتشارات آخوندی،

[4] خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، بخش دوم، ص 241، باب 7،کلمه عمرو؛ نک: شهربانو همسر امام حسین.

[5] تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 303.

[6] تاریخ قم، ص 195

[7] اصول کافى، ج 2، ص 369.

[8] بحارالانوار، ج 46، ص 9

[9] عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 128

[10] الارشاد، ص 492

[11] بحارالانوار، ج 46، ص 9

[12] الارشاد، ص 492

[13] زندگانى على ابن الحسین(ع)، ص 12

[14] شعوبیه، ص 305

[15] نک: مادر امام سجاد

آخرین پرسش ها و پاسخ ها را همه روزه در ایمیل خود مطالعه کنید

ما 12856 مهمان و بدون عضو آنلاین داریم

کلیه حقوق مادی و معنوی این سایت محفوظ و استفاده از مطالب آن تنها با ذکر منبع مجاز است.

شهربانو بانویی ایرانی است که به همسری امام حسین علیه السلام در آمد و امام سجاد علیه السلام از او به دنیا آمد. این بانو به هنگام ولادت امام سجاد علیه السلام وفات نمود.

در منابع تاریخی و روایی، این اسامی را برای ایشان ذکر شده است:

ام سلمه، بره، جهان بانویه، جهان شاه، حرار، خوله، سلافه، سلامه، شاه زنان، شهربان، شهربانو، شهربانویه، شهرناز، شه زنان، غزاله، فاطمه و مریم.

در منابع اهل سنت، بر نام های سلافه، سلامه و غزاله تاکید شده; در حالی که در کتابهای شیعی، نام «شهربانو» بیشتر آمده است . این نام را می توان در قدیمی ترین منابع امامیه یافت ; از جمله: بصائرالدرجات و اصول کافی . [۱]

در یکی از روایت های مربوط به او آمده است که امام علی علیه السلام در اولین باری که او را دید از وی پرسید:

چگونه شهربانو همسر امام حسین شد

در این گفت و گو، که به زبان فارسی دری صورت گرفت، امام علیه السلام نام عروس خود را تغییر می دهد؛ چرا که فقط حضرت فاطمه علیها السلام شایسته لقب و عنوان «خیرالنساء» و «ملکة النساء» (سرور و ملکه بانوان) بوده و برای همسر فرزندش حسین علیه السلام نام یا لقب شهربانو (ملکة المدینه و بانوی شهر) زیبنده خواهد بود. [۲]

دانشورانی چون: یعقوبی (متوفای 281 ق). ، محمد بن حسن صفار قمی (متوفای 290 ق). کلینی (متوفای 329ق). شیخ صدوق (متوفای 381ق). و شیخ مفید (متوفای 413ق). – با وجود اختلاف در نام وی – او را دختر یزدگرد سوم (آخرین پادشاه ساسانی) دانسته اند. اما نامهای سبحان، سنجان، نوشجان و شیرویه نیز برای پدر او ذکر شده است. [۳]

در خصوص زمان و چگونگی ورود شهربانو به کشور اسلامی نیز روایات مختلفی وجود دارد که عبارتند از:

الف) به اسارت افتادن وی در دوره خلافت عمر بن خطاب.

ب) فرستادن وی و خواهرش به نزد عثمان از سوی والی خراسان.

ج) فرستادن دختران یزدگرد به حضور امام علی علیه السلام توسط کارگزار حضرت.

با توجه به این تعارض، به نقد و بررسی هر یک از گزارش های تاریخی می پردازیم.

وقتى دختر يزدجرد را پيش عمر آوردند دختران مدينه از بامها به تماشاى او آمدند و مسجد از پرتو جمالش نورانى شد. وارد مسجد كه شد و چشم او به عمر افتاد صورت خود را پوشانيده گفت روزگار هرمز سياه باد.

عمر خشمگين شده گفت مرا دشنام ميدهد خواست باو حمله كند امير المؤمنين مانع او شده فرمود ترا نميرسد كه چنين كنى او را اجازه بده يكى از مسلمانان را براى خود انتخاب نمايد سپس قيمتش را در سهم آن مرد حساب كن عمر باو اجازه انتخاب داد، پيش آمد و دست بر سر حسين ابن على علیه السلام نهاد، امير المؤمنين فرمود نام تو چيست؟ عرضكرد جهانشاه، فرمود نه شهربانو سپس نگاهى بحسين نموده فرمود فرزندى از اين زن براى تو متولد مى‏‌شود كه بهترين فرد روى زمين است.[۴]

علامه مجلسى به این خبر دو اشکال وارد کرده اول اینکه اسارت اولاد يزدجرد پس از كشته شده و بيچارگى او بوده و اين جريان در زمان عثمان بود. گرچه ممكن است پس از فتح قادسيه يا نهاوند بعضى از فرزندانش اسير شده باشند که اين هم بعيد است.

و دوم اینکه شكى نيست كه تولد حضرت على بن الحسين در زمان خلافت امير المؤمنين عليه السلام بوده و جز او فرزندى نزائيد، اگر ازدواج در زمان عمر باشد و تا بيست سال فرزندى نياورد بسيار بعيد است

البته علامه مجلسی این احتمال را مطرح کرده که ممكن است در اين روايت بجاى عثمان عمر را اشتباه آورده باشد.[۵]

در کتاب عیون اخبار الرضا آمده است که سهل بن قاسم نوشجانی می گوید:

امام رضا علیه السلام به من فرمود: بین ما و شما نسب و رابطه خویشاوندی وجود دارد. پرسیدم: چگونه؟! فرمود:

«هنگامی که عبدالله بن عامر بن کریز خراسان را فتح کرد، دو نفر از دختران یزدجرد بن شهریار را به دست آورد; آنها را به مدینه و نزد عثمان فرستاد. خلیفه، یکی را به حسن علیه السلام و دیگری را به حسین علیه السلام بخشید و هر دو، در حال نفاس از دنیا رفته اند. و آن دختری که به حسین علیه السلام بخشید، مادر علی بن الحسین علیه السلام بود.» [۶]

آقای عبدالرزاق مقرم، در ارزیابی این روایت، می گوید:

«روایت فوق تقریبا صحیح به نظر می آید، زیرا فتح خراسان در سال 30 هجری – ششمین سال خلافت عثمان – واقع شد و در همین سال نیز یزدگرد در مرو کشته شد. بر این اساس، بعید نیست که شهربانو به مدت شش سال باردار نشده باشد.» [۷]

اما آقای دکتر شهیدی این روایت را نیز مردود شمرده است. [۸]

شیخ مفید، فتال نیشابوری و فضل بن حسن طبرسی این گونه روایت کرده اند:

وقتی امیرمؤمنان علیه السلام به خلافت و حکومت رسید، حریث بن جابر حنفی را به عنوان کارگزار خود به مشرق زمین اعزام کرد . وی پس از مدتی، دو نفر از دختران یزدگرد را به دست آورد؛ لذا آنان را نزد امیرمؤمنان علیه السلام فرستاد. آن حضرت، شهربانو (شاه زنان) را به حسین علیه السلام بخشید – که زین العابدین علیه السلام از او متولد شد – و دیگری را به محمد بن ابی بکر بخشید – که از وی قاسم به دنیا آمد – لذا این دو مولود، پسرخاله یکدیگر هستند. [۹]

آقای مقرم می گوید:

«بر هیچ اندیشمندی پوشیده نیست که روایت شیخ مفید، فتال و طبرسی … به حقیقت نزدیک تر است، زیرا امام سجاد علیه السلام بدون اختلاف، در زمان خلافت جدش امیرمؤمنان علیه السلام متولد شد و سه سال با آن حضرت بود.» [۱۰]

دکتر شهیدی در این خصوص می گوید:

«با این دو روایت، مشکل زمان – که در روایت کافی دیده می شد – برطرف شده و استبعاد فاصله ازدواج و تولد امام علیه السلام نیز از میان رفته است. اما این روایت نیز درست به نظر نمی رسد; چه نام حریث بن جابر در شمار کارگزاران علی علیه السلام دیده نمی شود .»

وی سپس اسامی کارگزاران حکومت علوی در خراسان و عدم اسارت دختران یزدگرد را، به تفصیل بیان کرده است [۱۱]

ولیکن نویسنده سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام[۱۲] می گوید:

«… این احتمال به ذهن می رسد که حریث بن جابر همراه با خلید بن قره یربوعی به خراسان رفته است و به این خاطر، عده ای از راویان تاریخ، وی را و عده ای دیگر، خلید را به عنوان والی خراسان ذکر کرده اند.»

همان طور که بیان شد، مطابق با نقلی شهربانو از میان تمام مسلمانان، امام حسین علیه السلام را به عنوان شوهر برگزید . برخی علت این «انتخاب » را چنین نقل کرده اند:

پیش از آنکه این بانو به دست مسلمانان بیفتد، یک شب، پیامبر صلی الله علیه و آله و امام حسین علیه السلام را در عالم خواب می بیند که آن حضرت وی را برای نوه اش خواستگاری می کند; لذا محبت حسین علیه السلام در دلش ایجاد می شود. و در شب دوم، حضرت فاطمه علیها السلام را مشاهده می کند که به وی بشارت می دهد: به زودی مسلمانان پیروز می شوند و او به وصال فرزندش حسین علیه السلام، که پیامبر صلی الله علیه و آله او را به ازدواج وی درآورده، خواهد رسید و غیر او هیچ یک از مسلمانان به وی دست نخواهند یافت.

حضرت فاطمه علیها السلام دین اسلام را به شهربانو عرضه می کند و او نیز در عالم رؤیا مسلمان می شود. [۱۳]

شهربانو نیز در این باره می گوید:

«… خداوند مرا حفظ کرد تا اینکه مرا به مدینه آوردند. وقتی امام حسین علیه السلام را دیدم، دانستم که همان است که در خواب دیدم و پیامبر مرا به او تزویج کرد; لذا وی را به همسری برگزیدم .» [۱۴]

در روایتی آمده است که امام علی علیه السلام به پسرش امام حسین علیه السلام در مورد شهربانو فرمود:

«یا اباعبدالله! احتفظ بها فانها ستلد لک خیر اهل الارض و هی ام الاوصیاء الذریة الطیبة; ای اباعبدالله! از او محافظت کن; زیرا به زودی بهترین اهل زمین را برایت متولد خواهد ساخت. و او، مادر امامان از ذریه طیبه است .» [۱۵]

شهربانو به هنگام ولادت امام سجاد علیه السلام وفات نمود.[۱۶] و با این حساب باید در مدینه مدفون شده باشد. اما بقعه‌ای نیز در شمال شرقی شهر ری بدو منسوب است.

چگونه شهربانو همسر امام حسین شد

در برخی از کتاب ها، در مورد شهربانو قصه هایی گفته شده است که فاقد ارزش علمی است. از جمله:

برخی از پژوهشگران همچون: شهید مطهری، شیخ ذبیح الله محلاتی و دکتر سید جعفر شهیدی به نقد این قصه ها پرداخته اند.[۱۷]

 موبد گرامی اقای نیکنام. پل چینود چگونه است؟ آیا همان پل صراط است.

درود استاد نیکنام، در آیین زردشتی همه چیز اختیاری است حتا نماز خواندن، پس تفاوت کسی که نماز می…

درود بر استاد نیکنام، آیا نگاره فروهر مربوط به زرتشتیان است؟  شنیدم بال های آن نشانِ اندیشه،…

درود آقای نيكنام. آيا واقعا فيثاغورث از شاگردان زرتشت بوده؟

موبد نیکنام، چنانکه اشاره کردید، زرتشت معجزه ای نداشته و بعدها به او نسبت داده اند پس خندیدن او…

چگونه شهربانو همسر امام حسین شد

 گاهی شنیده می شود که «شهربانو»، یک بانوی ایرانی و یکی از دختران یزدگرد ساسانی، آخرین پادشاه سلسله ساسانی به همسری امام حسین درآمده است. با پژوهشی که در تاریخ دوران آغازین اسلام، گزارش تاریخ نگاران واسلام شناسان به یادگار مانده است؛ چنین باوری در تاریخ گذشته ایران مستند نمی باشد وتنها باوری بوده است تا ایرانیان نگاه خویشاوندی نیز با امام سوم شیعیان داشته باشند.

در یکی از روایت ها آمده است که نام مادر علی‌ابن‌حسین شهربانویه یا شاه‌ِ زنان بوده‌است، برخی دیگر می‌گویند که او خودش را به رود فرات انداخته است. گروهی نیز می‌گویند او جزو بازماندگان جنگ کربلا بوده است.

آشکار است که یزدگرد دخترانی بزرگ وبالغ نداشته است تا درجنگ اعراب اسارت آمده باشند. هنگامی‌که اعراب به ایران یورش آوردند، پس از غزوه‌ها و نبردهای گوناگون قادسیه و نهاوند سرانجام با کشته شدن سرداران دلیر ایرانی همچون رستم فرخزاد و پیروزی سعدابن‌ وقاص، حکومت ساسانی نیز برچیده شد و یزدگرد سوم متواری شد. پساز آن چندین‌بار اعراب ایرانیان رامورد آزار واذیت قرارداند وهربار غنیمت‌های باارزش جنگی را باخود به صحرای عربستان می بردند، ازجمله زنان، دختران و پسرانِ جوان را اسیر کرده و در بازار بَرده‌فروشی کوفه، مکه و مدینه و شهرهای دیگر به عنوان کنیز وغلام می‌فروختند. درگزارش‌هایی آمده‌است که آن زمان دختران و زنان خانواده بزرگان ایرانی را به بازار بَرده‌ فروشی نمی بردند بر بلکه آنان رابه بزرگان وسرداران سپاه اسلام و خاندان دینی اعراب می‌بخشیدند. ولی اینکه شهربانو دختر یزدگرد، پادشاه ساسانی نیز با یان گروه همراه بوده باشد درجایی نام برده نشده‌ است. نیایشگاه‌هایی هم اکنون در برخی از شهرهای ایران و دامنه کوه‌ها، رو به خاور وجود دارد که پیشینه (قدمت) آنها به هزاران سال پیش می رسد وبیگمان پیش از اسلام نیایشگاه  های   مهر(روشنایی) وآناهیتا(آب پاک وبالنده) درفرهنگ وباور نیاکان ما بوده‌است.

 پس از ساسانیان ودگرگونی اندیشه ها در ایران، برای اینکه همچنان ارزش وسپنتایی (مقدسی)  خود داشته باشند. بگونه امامزاده‌ها درآمدند و یا بهعنوان نیایشگاه، به افراد مقدس فرهنگ تازه وارد نسبت داده شدند تا از ویرانی و آسیب احتمالی در امان باشند. نیایشگاه پیر بی‌بی‌ شهربانو در جنوب تهران و دردامنه کوهی درشهر ری قرار دارد که همانند نیایشگاه‌های ترادادی (سنتی) زرتشتیان در کوه‌های استان یزد که پیرِ پارس بانو، پیرِ سبز، پیرِ نارکی و پیرِهای دیگر نام دارند و یا در اوراماناتِ کرمانشاه به‌نام پیرِ شالیار باقی‌مانده‌است همگی یادآور واژه “پیر” بوده که این واژه آخرین مرحله دررازوری (عرفان) آیینِ مهر ایرانی بوده و بی‌گمان مربوط به فرهنگ  وترادادهای آیین مهری است.

«امیر معزی»- اسلام‌شناس که درمذهب شیعه‌ پژوهش کرده، می نویسد: هیچ یک از تاریخ‌نگاران باستان که به موضوع حمله اعراب به ایران و سرنوشت خانواده ساسانیان پرداخته‌اند، به ارتباط میان یکی ازدختران یزدگرد سوم و حسین‌ابن‌علی اشاره نکرده‌اند. ضمن اینکه ابن‌ِ سعد وابن‌ِ قتیبه تاریخ نگاران ایرانی قرن سوم هجری، مادر علی‌ابن‌حسین را بَرده‌ای از اهالی ناحیه سِند معرفی کرده‌اند.

«ویلفرد مادلونگ»- اسلام‌شناس آلمانی، نیز هویت تاریخی شاهدخت شهربانو را ردکرده و آن را افسانه می‌داند.

«ایتان کولبرگ»- خاورشناس معاصر و شیعه شناس نیز باور شیعیان در مورد شخصیت تاریخی شهربانو را رد کرده و می‌نویسد: که نام مادر علی‌ابن‌حسین، « بَرَه‌ جَیدا» یا « ام‌ولدی» از ناحیه سند یا سَجستان بوده‌است.

«دهخدا»- می‌نویسند: پژوهش‌ها نشان داده‌است که این داستان واقعی نیست و یزدگرد را دختری به‌نام شهربانو نبوده‌است. داستان شهربانو در واقع از ربیع الابرار زمخشری و قابوس نامه اخذ شده‌است.

«سید جعفر شهیدی»- پژوهشگر برجسته زبان و ادبیات پارسی، فقه و تاریخ اسلام در کتاب زندگانی علی‌ابن‌الحسین با دلایل و ادله‌های تاریخی ماجرای شهربانو را رد می‌کند.

«تبری»- مورخ، فیلسوف و نویسنده کتاب معتبر “تاریخ طبری” است و به پدر تاریخ نامور است درباره زنی به‌نام شهربانو که زن امام‌حسین‌عرب بوده باشد نامی نبرده‌است و می‌نویسید: یزدگرد در هنگام مرگ تنها ۲۸ سال داشت. برخی دیگرنیز نوشته‌اند که یزدگردبه هنگام درگذشت،۳۶ سال داشته شده‌است.

کسانی هم که این داستان را بکلی رد کرده‌اند: زنده‌یاد “سعید نفیسی” ، “ادوارد براون” ، “کریستین سن” ، “آیت‌اله مطهری” ، “علی شریعتی” و… هستند.

به‌هرروی آنچه آشکار است اینکه یزدگرد دختری به‌نام «شهربانو» نداشته است و این داستان را برخی به زبان آورده اند که آشنایی درستی به تاریخ پادشاهان ساسانی وشکست ایرانیان درآغاز اسلام وفرار یزدگرد سوم نداشته اند.  

پرسش :

 سرانجام شهربانو همسر امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا چه شد؟

 

پاسخ :

 شیخ صدوق در «عیون اخبار الرضا» درباره مادر حضرت امام زین العابدین(ع) این حدیث را آورده است:

چگونه شهربانو همسر امام حسین شد

«سهل بن قاسم نوشجانی می گوید: امام رضا(ع) در خراسان به من فرمود: بین ما و شما خویشاوندی هست. گفتم: این خویشاوندی چیست؟ فرمود: هنگامی که عبدالله بن عامر بن کریز خراسان را فتح کرد دو دختر از دختران یزدگرد پادشاه ایران را پیدا کرد و آنان را نزد عثمان بن عفان فرستاد. عثمان بن عفان یکی از آن دو را به امام حسن و یکی را به امام حسین(ع) بخشید. این دو دختر پس از زایمان، وفات کردند. همسر امام حسین(ع) امام سجاد را زایید. پس از درگذشت همسر امام حسین، یکی از کنیزان امام حسین(ع)، امام سجاد را سرپرستی کرد» (عیون اخبار الرضا، یک جلدی، جزء دوم، ص 128، ح 6 با تصحیح و تعلیق سید مهدی حسینی لاجوردی، چاپ 1377 هجری قمری، ناشر میرزا محمد رضا مهتدی، چاپ اول).

براساس این روایت، مادر امام زین العابدین(ع) بعد از تولد آن حضرت وفات کرده و در کربلا حضور نداشته است.

آقای دکتر سید جعفر شهیدی در «زندگانی علی بن الحسین(ع)» از طبقات نقل می کند که پس از شهادت امام حسین(ع)، خدمتگزار آن حضرت شهربانو را به همسری گرفت. نام این خدمتگزار زیید بود و از او پسری به دنبا آمد به نام عبدالله بن زیید(زندگانی علی بن الحسین(ع)، چاپ پنجم، ص 26، 1373).

ایشان در این کتاب می گوید: آمدن شهربانو به کربلا، فرار او از کربلا به ایران، غایب شدن او در کوه و نیز آمدن او به ایران به دستور امام حسین(ع) برای جمع آوری نیرو، همه اینها افسانه و ساخته داستان نویسان است(همان).

البته در کربلا بانویی به نام شهربانو بود و این شهربانو مادر آن طفلی است که از خیمه ها بیرون آمد و هانی بن ثبیت آن طفل را به شهادت رسانید. این شهربانو، مادر امام سجاد(ع) نبود و جزو اسیران کربلا بود (قصه کربلا، ص 406).

شیخ عباس قمی روایت عیون اخبار الرضا را نقد می کند و می گوید: این حدیث مخالف آن حدیث هایی است که آوردن دختر یزدگرد را به زمان عمر بن خطاب نسبت می دهند و این حدیث ها اشهر و اقوی است(منتهی الامال، ج 2، ص 30، چاپ هجرت).

ولکن به نظر می رسد که روایت «عیون اخبار الرضا» از روایات دیگر قوی تر است و علامه مجلسی روایت «عیون اخبار الرضا» را می پسندد (بحارالانوار، ج 46، ص 10).

و بر این اساس، در زمان عثمان، دختر یزدگرد به مدینه برده شده نه در زمان عمر بن خطاب.

در اصول کافی آمده است که وقتی که دختر یزدگرد را به مدینه آوردند و نزد عمر بردند، وقتی که عمر خواست به چهره او نگاه کند، او چهره اش را گرفت و به زبان فارسی گفت: «اف بیروج بادا هرمز» عمر گفت: این دختر مرا فحش می دهد و خواست که آن دختر را بزند، علی(ع) گفت: تو حق نداری او را بزنی، او را آزاد بگذار تا هر کسی را می خواهد به همسری انتخاب کند. عمر هم او را آزاد گذاشت و او هم حسین(ع) را انتخاب کرد. علی(ع) به او فرمود: اسم شما چیست؟ گفت: جهان شاه. امام به او فرمود: نه اسم تو شهربانو است…(اصول کاف، عربی، چاپ آخوندی، ج 1، ص 466).

ولی این روایت قابل اعتماد نیست چون در سند آن شخصی به نام عمر و بن شمر آمده و او هم مورد اعتماد نیست.

علامه حلی در خلاصه الاقوال فی مفرقه الرجال، در بخش دوم، در کلمه عمرو درباره او می گوید: عمرو بن شمر بسیار ضعیف است. او روایاتی را به کتاب جابر جعفی اضافه کرده است. من به روایات او اعتماد نمی کنم(ص 241، باب 7).

بر این اساس می توان گفت که مادر امام زین العابدین(ع) پس از تولد آن حضرت، وفات کرد و در کربلا هم حضور نداشت.

www. eporsesh.com

0