در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس، با جمله و انواع آن آشنا شدیم و گفتیم که هر جمله از دو بخش نهاد و گزاره تشکیل شده است. در این آموزش، جزئیات بیشتری را درباره نهاد و گزاره بیان میکنیم.
در آموزش «جمله چیست؟ | انواع جمله به زبان ساده و با مثال» گفتیم که جمله مجموعه‌ای از کلمات است که در کنار یکدیگر یک معنی و مفهوم مستقل و کامل دارند. مثلاً عبارت «احمد به مدرسه رفت» یک جمله است، زیرا معنی و مفهوم مشخص، مستقل و کاملی دارد. اما عبارت‌های «احمد کیف» و «آورد» ناقص‌اند و مفهوم آن‌ها مشخص نیست و هر کدام چیزی کم دارند. در یکی مشخص است درباره چه کسی یا چه چیزی صحبت میکنیم، اما خبر را نمی‌دانیم. در دیگری می‌دانیم خبر چیست، اما نمی‌دانیم درباره چه کسی یا چه چیزی است. مفهوم نهاد و گزاره همان چیزی است که در این مثال‌ها وجود دارد.
هر جمله‌ای که می‌شنویم یا می‌خوانیم، از دو بخش تشکیل شده است که نهاد و گزاره نام دارند. به طور کلی، هر جمله خبری را درباره کسی یا چیزی بیان می‌کند. با توجه به همین نکته می‌توان نقش نهاد و گزاره را در جمله تعیین کرد. «نهاد» همان چیزی یا کسی است که درباره آن خبر می‌دهیم. «گزاره» نیز آن خبری است که درباره نهاد بیان میکنیم. در جدول زیر، نهاد و گزاره چند جمله را مشاهده می‌کنید.
اگر دقت کنید، می‌بینید که بخش اصلی یا هسته نهاد یک اسم یا گروه اسمی است و به همین ترتیب، هسته گزاره فعل یا گروه فعلی است. در کنار این هسته‌ها، وابسته‌هایی نیز وجود دارند. با توجه به همین هسته‌ها و وابسته‌ها نهاد و گزاره را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
هسته و وابسته نهاد یک گروه اسمی و هسته و وابسته گزاره یک گروه فعلی را تشکیل می‌دهند.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
برای آشنایی با مباحث دستور زبان فارسی دبیرستان و آشنایی بیشتر با نهاد و گزاره، پیشنهاد میکنیم به مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
نهاد و گزاره را می‌توان از تعریفی که برای آن‌ها بیان کردیم تشخیص دهیم. وقتی می‌خواهیم نهاد و گزاره یک جمله را مشخص کنیم، باید از خودمان بپرسیم که این جمله درباره چه کسی یا چه چیزی است یا چه کسی و چه چیزی است که کاری را انجام داده است. بعد از آنکه نهاد را مشخص کردیم، بقیه جمله میشود نهاد.
مثلاً در جمله «هوای بیرون خانه سرد است» مشخصاً آنچه گفته‌ایم درباره «هوای بیرون خانه» است و بنابراین نقش نهاد در جمله را دارد و «سرد است» گزاره جمله خواهد بود. در واقع اگر از خودمان بپرسیم «چه چیزی سرد است؟» میگوییم: «هوای بیرون خانه». یا در جمله «علی کتاب را خرید» مشخصاً پاسخ به «چه کسی کتاب را خرید؟»، «علی» است که نقش همان نهاد جمله را دارد.
دقت کنید که نهاد معمولاً در ابتدای جمله می‌آید. همچنین، به یاد داشته باشید که هسته گزاره یک فعل است.
گاهی نهاد و گزاره در جمله حذف می‌شوند و مشکلی در مفهوم جمله به وجود نخواهد آمد. در ادامه، موارد حذف نهاد و گزاره را بررسی میکنیم.
عبارت «احمد به بازار رفت و یک دفتر خرید» را در نظر بگیرید. دو جمله «احمد به بازار رفت» و «یک دفتر خرید» وجود دارد. همان‌طور که مشخص است، در جمله دوم، نهاد که «احمد» است، حذف شده است. اما با وجود این حذف، ما با توجه به آگاهی از جمله اول، نهاد در جمله دوم را تشخیص می‌دهیم که «احمد» است. نهاد جمله دوم را برای جلوگیری از تکرار حذف میکنیم. مثلاً فرض کنید بگوییم «احمد به بازار رفت و احمد یک دفتر خرید»؛ واضح است که چنین چیزی هم برای گوینده و هم شنونده ملال‌آور خواهد بود. این حذف را «حذف به قرینه لفظی» می‌نامیم، زیرا لفظ آن کلمه حذف‌شده در در جمله قبلی وجود دارد و ما از آن آگاهیم.
مانند نهاد، بخشی از گزاره را نیز می‌توان به قرینه لفظی حذف کرد. برای مثال، مصراع «دل فدای او شد و جان نیز هم» در اصل این‌گونه بوده است: «دل فدای او شد و جان نیز هم فدای او شد» و «فدای او شد» در جمله دوم قرینه لفظی حذف شده است.
نوعی دیگر از حذف نهاد و گزاره وجود دارد که به قرینه لفظی نیست. در این موارد قرینه لفظی وجود ندارد و با توجه به معنا و مفهوم جمله، بخشی از آن حذف میشود. مثلاً به این جمله‌ها دقت کنید: «دیروز به خانه احمد رفتم و کتاب را پس دادم.» همان‌طور که مشخص است، جمله «کتاب را پس دادم» در اصل «کتاب را به او پس دادم» است. می‌بینیم که در جملات قبل، لفظ «به او» نیامده است، اما خود مخاطب منظور جمله را درک می‌کند و نیازی به ذکر آن نیست. در واقع، این معنی جمله است که منجر به حذف آن بخش شده است. در این حالت، «حذف به قرینه معنوی» داریم.
نهاد در دو قالب فاعل و مسند الیه ظاهر میشود.
فاعل نهادی است که کننده کار است. مثلاً در «احمد آمد» احمد فعل آمدن را انجام میدهد یا در جمله «احمد کتاب خرید» احمد خریدن کتاب را انجام داده است و نهاد جمله است. در واقع گزاره خبری درباره فاعل میدهد.
مسند الیه نیز نهادی است که از وضعیت و حالت آن خبر می‌دهیم. مثلاً وقتی میگوییم «احمد خوشحال است» درباره وضعیت احمد که نهاد (مسند الیه) است، خبر می‌دهیم.
در این دو مورد، آشنایی با انواع فعل‌های لازم و متعدی و همچنین اسنادی و غیراسنادی می‌تواند مفید باشد. برای آشنایی بیشتر با انواع فعل‌ها به آموزش «فعل چیست و انواع آن کدامند؟ | به زبان ساده» مراجعه کنید.
به جمله‌های زیر دقت کنید:
می‌خواهیم درباره نهاد و گزاره این جملات بحث کنیم.
در جمله (۱) خبرِ آمدن «روزهای خوب» را می‌دهیم. بنابراین، «روزهای خوب» نهاد جمله و «می‌آیند» گزاره آن است. همان‌طور که می‌بینیم، نهاد از هسته «روزها» و وابسته «خوب» تشکیل شده است. در واقع، «خوب» صفتی برای «روزها» است. این مثال نشان میدهد که ممکن است در مواردی، از جمله در متون ادبی، نهاد در ابتدای جمله نیاید.
در جمله (۲) نهاد حذف شده است. در واقع جمله این‌گونه بوده است: «تو گم گوی و تو گزیده گوی چون دُر». در واقع، خبر دستوری درباره «تو» است که توصیه شده گزیده سخن بگوید. اگر کسی این جمله را به کار ببرد، مخاطب با توجه به معنی می‌فهمد منظور چیست و به همین دلیل گوینده «تو» را نمی‌گوید. بنابراین، نهاد جمله به قرینه معنوی حذف شده است.
در جمله (۳) نیز مانند مثال قبل، نهاد که «من» بوده به قرینه لفظی حذف شده است. اما چرا لفظی؟ چون شناسه «ـَم» خود گویای نهاد بودن «من» است.
جمله (۴)، در واقع دو جمله است: «با همه سختی‌ها انسان زندگی می‌کند» و «به آینده امیدوار است». در جمله اول، نهاد «انسان» است، زیرا درباره آن خبری را بیان میکنیم. باز هم دقت کنید که در این مثال نهاد در ابتدای جمله نیامده است. در جمله دوم، نهاد که باز هم «انسان» است، به قرینه لفظی حذف شده است.
در جمله (۵)، نهاد مسند الیه است. در واقع ما درباره حالت و وضعیت نهادِ «شیشه پنجره» خبری را بیان میکنیم. این نهاد یک ترکیب اضافی یا همان مضاف و مضاف الیه بوده که هسته آن مضاف «شیشه» و وابسته‌اش مضاف الیه «پنجره» است.
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
سید سراج حمیدی (+)
سید سراج حمیدی دانش‌آموخته مهندسی برق است و به ریاضیات و زبان و ادبیات فارسی علاقه دارد. او آموزش‌های مهندسی برق، ریاضیات و ادبیات مجله فرادرس را می‌نویسد.
بر اساس رای 93 نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
با سلام و احترام خدمت آقاسید بزرگوار. استفاده کردم از مطالب شما و ممنون و سپاسگزارم. التماس دعا. یاشیاسین آقاسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *
سازمان علمی و آموزشی «فرادرس» (Faradars) از قدیمی‌ترین وب‌سایت‌های یادگیری آنلاین است که توانسته طی بیش از ده سال فعالیت خود بالغ بر ۱۲۰۰۰ ساعت آموزش ویدیویی در قالب فراتر از ۲۰۰۰ عنوان علمی، مهارتی و کاربردی را منتشر کند و به بزرگترین پلتفرم آموزشی ایران مبدل شود.
فرادرس با پایبندی به شعار «دانش در دسترس همه، همیشه و همه جا» با همکاری بیش از ۱۸۰۰ مدرس برجسته در زمینه‌های علمی گوناگون از جمله آمار و داده‌کاوی، هوش مصنوعی، برنامه‌نویسی، طراحی و گرافیک کامپیوتری، آموزش‌های دانشگاهی و تخصصی، آموزش نرم‌افزارهای گوناگون، دروس رسمی دبیرستان و پیش دانشگاهی، آموزش‌های دانش‌آموزی و نوجوانان، آموزش زبان‌های خارجی، مهندسی برق، الکترونیک و رباتیک، مهندسی کنترل، مهندسی مکانیک، مهندسی شیمی، مهندسی صنایع، مهندسی معماری و مهندسی عمران توانسته بستری را فراهم کند تا افراد با شرایط مختلف زمانی، مکانی و جسمانی بتوانند با بهره‌گیری از آموزش‌های با کیفیت، به روز و مهارت‌محور همواره به یادگیری بپردازند. شما هم با پیوستن به جمع بزرگ و بالغ بر ۶۰۰ هزار نفری دانشجویان و دانش‌آموزان فرادرس و با بهره‌گیری از آموزش‌های آن، می‌توانید تجربه‌ای متفاوت از علم و مهارت‌آموزی داشته باشید.
مشاهده بیشتر
هر گونه بهره‌گیری از مطالب مجله فرادرس به معنی پذیرش شرایط استفاده از آن بوده و کپی بخش یا کل هر کدام از مطالب، تنها با کسب مجوز مکتوب امکان پذیر است.
© فرادرس ۱۳۹۹
در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس، با جمله و انواع آن آشنا شدیم و گفتیم که هر جمله از دو بخش نهاد و گزاره تشکیل شده است. در این آموزش، جزئیات بیشتری را درباره نهاد و گزاره بیان میکنیم.
در آموزش «جمله چیست؟ | انواع جمله به زبان ساده و با مثال» گفتیم که جمله مجموعه‌ای از کلمات است که در کنار یکدیگر یک معنی و مفهوم مستقل و کامل دارند. مثلاً عبارت «احمد به مدرسه رفت» یک جمله است، زیرا معنی و مفهوم مشخص، مستقل و کاملی دارد. اما عبارت‌های «احمد کیف» و «آورد» ناقص‌اند و مفهوم آن‌ها مشخص نیست و هر کدام چیزی کم دارند. در یکی مشخص است درباره چه کسی یا چه چیزی صحبت میکنیم، اما خبر را نمی‌دانیم. در دیگری می‌دانیم خبر چیست، اما نمی‌دانیم درباره چه کسی یا چه چیزی است. مفهوم نهاد و گزاره همان چیزی است که در این مثال‌ها وجود دارد.
هر جمله‌ای که می‌شنویم یا می‌خوانیم، از دو بخش تشکیل شده است که نهاد و گزاره نام دارند. به طور کلی، هر جمله خبری را درباره کسی یا چیزی بیان می‌کند. با توجه به همین نکته می‌توان نقش نهاد و گزاره را در جمله تعیین کرد. «نهاد» همان چیزی یا کسی است که درباره آن خبر می‌دهیم. «گزاره» نیز آن خبری است که درباره نهاد بیان میکنیم. در جدول زیر، نهاد و گزاره چند جمله را مشاهده می‌کنید.
اگر دقت کنید، می‌بینید که بخش اصلی یا هسته نهاد یک اسم یا گروه اسمی است و به همین ترتیب، هسته گزاره فعل یا گروه فعلی است. در کنار این هسته‌ها، وابسته‌هایی نیز وجود دارند. با توجه به همین هسته‌ها و وابسته‌ها نهاد و گزاره را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
هسته و وابسته نهاد یک گروه اسمی و هسته و وابسته گزاره یک گروه فعلی را تشکیل می‌دهند.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
برای آشنایی با مباحث دستور زبان فارسی دبیرستان و آشنایی بیشتر با نهاد و گزاره، پیشنهاد میکنیم به مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
نهاد و گزاره را می‌توان از تعریفی که برای آن‌ها بیان کردیم تشخیص دهیم. وقتی می‌خواهیم نهاد و گزاره یک جمله را مشخص کنیم، باید از خودمان بپرسیم که این جمله درباره چه کسی یا چه چیزی است یا چه کسی و چه چیزی است که کاری را انجام داده است. بعد از آنکه نهاد را مشخص کردیم، بقیه جمله میشود نهاد.
مثلاً در جمله «هوای بیرون خانه سرد است» مشخصاً آنچه گفته‌ایم درباره «هوای بیرون خانه» است و بنابراین نقش نهاد در جمله را دارد و «سرد است» گزاره جمله خواهد بود. در واقع اگر از خودمان بپرسیم «چه چیزی سرد است؟» میگوییم: «هوای بیرون خانه». یا در جمله «علی کتاب را خرید» مشخصاً پاسخ به «چه کسی کتاب را خرید؟»، «علی» است که نقش همان نهاد جمله را دارد.
دقت کنید که نهاد معمولاً در ابتدای جمله می‌آید. همچنین، به یاد داشته باشید که هسته گزاره یک فعل است.
گاهی نهاد و گزاره در جمله حذف می‌شوند و مشکلی در مفهوم جمله به وجود نخواهد آمد. در ادامه، موارد حذف نهاد و گزاره را بررسی میکنیم.
عبارت «احمد به بازار رفت و یک دفتر خرید» را در نظر بگیرید. دو جمله «احمد به بازار رفت» و «یک دفتر خرید» وجود دارد. همان‌طور که مشخص است، در جمله دوم، نهاد که «احمد» است، حذف شده است. اما با وجود این حذف، ما با توجه به آگاهی از جمله اول، نهاد در جمله دوم را تشخیص می‌دهیم که «احمد» است. نهاد جمله دوم را برای جلوگیری از تکرار حذف میکنیم. مثلاً فرض کنید بگوییم «احمد به بازار رفت و احمد یک دفتر خرید»؛ واضح است که چنین چیزی هم برای گوینده و هم شنونده ملال‌آور خواهد بود. این حذف را «حذف به قرینه لفظی» می‌نامیم، زیرا لفظ آن کلمه حذف‌شده در در جمله قبلی وجود دارد و ما از آن آگاهیم.
مانند نهاد، بخشی از گزاره را نیز می‌توان به قرینه لفظی حذف کرد. برای مثال، مصراع «دل فدای او شد و جان نیز هم» در اصل این‌گونه بوده است: «دل فدای او شد و جان نیز هم فدای او شد» و «فدای او شد» در جمله دوم قرینه لفظی حذف شده است.
نوعی دیگر از حذف نهاد و گزاره وجود دارد که به قرینه لفظی نیست. در این موارد قرینه لفظی وجود ندارد و با توجه به معنا و مفهوم جمله، بخشی از آن حذف میشود. مثلاً به این جمله‌ها دقت کنید: «دیروز به خانه احمد رفتم و کتاب را پس دادم.» همان‌طور که مشخص است، جمله «کتاب را پس دادم» در اصل «کتاب را به او پس دادم» است. می‌بینیم که در جملات قبل، لفظ «به او» نیامده است، اما خود مخاطب منظور جمله را درک می‌کند و نیازی به ذکر آن نیست. در واقع، این معنی جمله است که منجر به حذف آن بخش شده است. در این حالت، «حذف به قرینه معنوی» داریم.
نهاد در دو قالب فاعل و مسند الیه ظاهر میشود.
فاعل نهادی است که کننده کار است. مثلاً در «احمد آمد» احمد فعل آمدن را انجام میدهد یا در جمله «احمد کتاب خرید» احمد خریدن کتاب را انجام داده است و نهاد جمله است. در واقع گزاره خبری درباره فاعل میدهد.
مسند الیه نیز نهادی است که از وضعیت و حالت آن خبر می‌دهیم. مثلاً وقتی میگوییم «احمد خوشحال است» درباره وضعیت احمد که نهاد (مسند الیه) است، خبر می‌دهیم.
در این دو مورد، آشنایی با انواع فعل‌های لازم و متعدی و همچنین اسنادی و غیراسنادی می‌تواند مفید باشد. برای آشنایی بیشتر با انواع فعل‌ها به آموزش «فعل چیست و انواع آن کدامند؟ | به زبان ساده» مراجعه کنید.
به جمله‌های زیر دقت کنید:
می‌خواهیم درباره نهاد و گزاره این جملات بحث کنیم.
در جمله (۱) خبرِ آمدن «روزهای خوب» را می‌دهیم. بنابراین، «روزهای خوب» نهاد جمله و «می‌آیند» گزاره آن است. همان‌طور که می‌بینیم، نهاد از هسته «روزها» و وابسته «خوب» تشکیل شده است. در واقع، «خوب» صفتی برای «روزها» است. این مثال نشان میدهد که ممکن است در مواردی، از جمله در متون ادبی، نهاد در ابتدای جمله نیاید.
در جمله (۲) نهاد حذف شده است. در واقع جمله این‌گونه بوده است: «تو گم گوی و تو گزیده گوی چون دُر». در واقع، خبر دستوری درباره «تو» است که توصیه شده گزیده سخن بگوید. اگر کسی این جمله را به کار ببرد، مخاطب با توجه به معنی می‌فهمد منظور چیست و به همین دلیل گوینده «تو» را نمی‌گوید. بنابراین، نهاد جمله به قرینه معنوی حذف شده است.
در جمله (۳) نیز مانند مثال قبل، نهاد که «من» بوده به قرینه لفظی حذف شده است. اما چرا لفظی؟ چون شناسه «ـَم» خود گویای نهاد بودن «من» است.
جمله (۴)، در واقع دو جمله است: «با همه سختی‌ها انسان زندگی می‌کند» و «به آینده امیدوار است». در جمله اول، نهاد «انسان» است، زیرا درباره آن خبری را بیان میکنیم. باز هم دقت کنید که در این مثال نهاد در ابتدای جمله نیامده است. در جمله دوم، نهاد که باز هم «انسان» است، به قرینه لفظی حذف شده است.
در جمله (۵)، نهاد مسند الیه است. در واقع ما درباره حالت و وضعیت نهادِ «شیشه پنجره» خبری را بیان میکنیم. این نهاد یک ترکیب اضافی یا همان مضاف و مضاف الیه بوده که هسته آن مضاف «شیشه» و وابسته‌اش مضاف الیه «پنجره» است.
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
سید سراج حمیدی (+)
سید سراج حمیدی دانش‌آموخته مهندسی برق است و به ریاضیات و زبان و ادبیات فارسی علاقه دارد. او آموزش‌های مهندسی برق، ریاضیات و ادبیات مجله فرادرس را می‌نویسد.
بر اساس رای 93 نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
با سلام و احترام خدمت آقاسید بزرگوار. استفاده کردم از مطالب شما و ممنون و سپاسگزارم. التماس دعا. یاشیاسین آقاسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *
سازمان علمی و آموزشی «فرادرس» (Faradars) از قدیمی‌ترین وب‌سایت‌های یادگیری آنلاین است که توانسته طی بیش از ده سال فعالیت خود بالغ بر ۱۲۰۰۰ ساعت آموزش ویدیویی در قالب فراتر از ۲۰۰۰ عنوان علمی، مهارتی و کاربردی را منتشر کند و به بزرگترین پلتفرم آموزشی ایران مبدل شود.
فرادرس با پایبندی به شعار «دانش در دسترس همه، همیشه و همه جا» با همکاری بیش از ۱۸۰۰ مدرس برجسته در زمینه‌های علمی گوناگون از جمله آمار و داده‌کاوی، هوش مصنوعی، برنامه‌نویسی، طراحی و گرافیک کامپیوتری، آموزش‌های دانشگاهی و تخصصی، آموزش نرم‌افزارهای گوناگون، دروس رسمی دبیرستان و پیش دانشگاهی، آموزش‌های دانش‌آموزی و نوجوانان، آموزش زبان‌های خارجی، مهندسی برق، الکترونیک و رباتیک، مهندسی کنترل، مهندسی مکانیک، مهندسی شیمی، مهندسی صنایع، مهندسی معماری و مهندسی عمران توانسته بستری را فراهم کند تا افراد با شرایط مختلف زمانی، مکانی و جسمانی بتوانند با بهره‌گیری از آموزش‌های با کیفیت، به روز و مهارت‌محور همواره به یادگیری بپردازند. شما هم با پیوستن به جمع بزرگ و بالغ بر ۶۰۰ هزار نفری دانشجویان و دانش‌آموزان فرادرس و با بهره‌گیری از آموزش‌های آن، می‌توانید تجربه‌ای متفاوت از علم و مهارت‌آموزی داشته باشید.
مشاهده بیشتر
هر گونه بهره‌گیری از مطالب مجله فرادرس به معنی پذیرش شرایط استفاده از آن بوده و کپی بخش یا کل هر کدام از مطالب، تنها با کسب مجوز مکتوب امکان پذیر است.
© فرادرس ۱۳۹۹
در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس، با جمله و انواع آن آشنا شدیم و گفتیم که هر جمله از دو بخش نهاد و گزاره تشکیل شده است. در این آموزش، جزئیات بیشتری را درباره نهاد و گزاره بیان میکنیم.
در آموزش «جمله چیست؟ | انواع جمله به زبان ساده و با مثال» گفتیم که جمله مجموعه‌ای از کلمات است که در کنار یکدیگر یک معنی و مفهوم مستقل و کامل دارند. مثلاً عبارت «احمد به مدرسه رفت» یک جمله است، زیرا معنی و مفهوم مشخص، مستقل و کاملی دارد. اما عبارت‌های «احمد کیف» و «آورد» ناقص‌اند و مفهوم آن‌ها مشخص نیست و هر کدام چیزی کم دارند. در یکی مشخص است درباره چه کسی یا چه چیزی صحبت میکنیم، اما خبر را نمی‌دانیم. در دیگری می‌دانیم خبر چیست، اما نمی‌دانیم درباره چه کسی یا چه چیزی است. مفهوم نهاد و گزاره همان چیزی است که در این مثال‌ها وجود دارد.
هر جمله‌ای که می‌شنویم یا می‌خوانیم، از دو بخش تشکیل شده است که نهاد و گزاره نام دارند. به طور کلی، هر جمله خبری را درباره کسی یا چیزی بیان می‌کند. با توجه به همین نکته می‌توان نقش نهاد و گزاره را در جمله تعیین کرد. «نهاد» همان چیزی یا کسی است که درباره آن خبر می‌دهیم. «گزاره» نیز آن خبری است که درباره نهاد بیان میکنیم. در جدول زیر، نهاد و گزاره چند جمله را مشاهده می‌کنید.
اگر دقت کنید، می‌بینید که بخش اصلی یا هسته نهاد یک اسم یا گروه اسمی است و به همین ترتیب، هسته گزاره فعل یا گروه فعلی است. در کنار این هسته‌ها، وابسته‌هایی نیز وجود دارند. با توجه به همین هسته‌ها و وابسته‌ها نهاد و گزاره را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
هسته و وابسته نهاد یک گروه اسمی و هسته و وابسته گزاره یک گروه فعلی را تشکیل می‌دهند.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
برای آشنایی با مباحث دستور زبان فارسی دبیرستان و آشنایی بیشتر با نهاد و گزاره، پیشنهاد میکنیم به مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
نهاد و گزاره را می‌توان از تعریفی که برای آن‌ها بیان کردیم تشخیص دهیم. وقتی می‌خواهیم نهاد و گزاره یک جمله را مشخص کنیم، باید از خودمان بپرسیم که این جمله درباره چه کسی یا چه چیزی است یا چه کسی و چه چیزی است که کاری را انجام داده است. بعد از آنکه نهاد را مشخص کردیم، بقیه جمله میشود نهاد.
مثلاً در جمله «هوای بیرون خانه سرد است» مشخصاً آنچه گفته‌ایم درباره «هوای بیرون خانه» است و بنابراین نقش نهاد در جمله را دارد و «سرد است» گزاره جمله خواهد بود. در واقع اگر از خودمان بپرسیم «چه چیزی سرد است؟» میگوییم: «هوای بیرون خانه». یا در جمله «علی کتاب را خرید» مشخصاً پاسخ به «چه کسی کتاب را خرید؟»، «علی» است که نقش همان نهاد جمله را دارد.
دقت کنید که نهاد معمولاً در ابتدای جمله می‌آید. همچنین، به یاد داشته باشید که هسته گزاره یک فعل است.
گاهی نهاد و گزاره در جمله حذف می‌شوند و مشکلی در مفهوم جمله به وجود نخواهد آمد. در ادامه، موارد حذف نهاد و گزاره را بررسی میکنیم.
عبارت «احمد به بازار رفت و یک دفتر خرید» را در نظر بگیرید. دو جمله «احمد به بازار رفت» و «یک دفتر خرید» وجود دارد. همان‌طور که مشخص است، در جمله دوم، نهاد که «احمد» است، حذف شده است. اما با وجود این حذف، ما با توجه به آگاهی از جمله اول، نهاد در جمله دوم را تشخیص می‌دهیم که «احمد» است. نهاد جمله دوم را برای جلوگیری از تکرار حذف میکنیم. مثلاً فرض کنید بگوییم «احمد به بازار رفت و احمد یک دفتر خرید»؛ واضح است که چنین چیزی هم برای گوینده و هم شنونده ملال‌آور خواهد بود. این حذف را «حذف به قرینه لفظی» می‌نامیم، زیرا لفظ آن کلمه حذف‌شده در در جمله قبلی وجود دارد و ما از آن آگاهیم.
مانند نهاد، بخشی از گزاره را نیز می‌توان به قرینه لفظی حذف کرد. برای مثال، مصراع «دل فدای او شد و جان نیز هم» در اصل این‌گونه بوده است: «دل فدای او شد و جان نیز هم فدای او شد» و «فدای او شد» در جمله دوم قرینه لفظی حذف شده است.
نوعی دیگر از حذف نهاد و گزاره وجود دارد که به قرینه لفظی نیست. در این موارد قرینه لفظی وجود ندارد و با توجه به معنا و مفهوم جمله، بخشی از آن حذف میشود. مثلاً به این جمله‌ها دقت کنید: «دیروز به خانه احمد رفتم و کتاب را پس دادم.» همان‌طور که مشخص است، جمله «کتاب را پس دادم» در اصل «کتاب را به او پس دادم» است. می‌بینیم که در جملات قبل، لفظ «به او» نیامده است، اما خود مخاطب منظور جمله را درک می‌کند و نیازی به ذکر آن نیست. در واقع، این معنی جمله است که منجر به حذف آن بخش شده است. در این حالت، «حذف به قرینه معنوی» داریم.
نهاد در دو قالب فاعل و مسند الیه ظاهر میشود.
فاعل نهادی است که کننده کار است. مثلاً در «احمد آمد» احمد فعل آمدن را انجام میدهد یا در جمله «احمد کتاب خرید» احمد خریدن کتاب را انجام داده است و نهاد جمله است. در واقع گزاره خبری درباره فاعل میدهد.
مسند الیه نیز نهادی است که از وضعیت و حالت آن خبر می‌دهیم. مثلاً وقتی میگوییم «احمد خوشحال است» درباره وضعیت احمد که نهاد (مسند الیه) است، خبر می‌دهیم.
در این دو مورد، آشنایی با انواع فعل‌های لازم و متعدی و همچنین اسنادی و غیراسنادی می‌تواند مفید باشد. برای آشنایی بیشتر با انواع فعل‌ها به آموزش «فعل چیست و انواع آن کدامند؟ | به زبان ساده» مراجعه کنید.
به جمله‌های زیر دقت کنید:
می‌خواهیم درباره نهاد و گزاره این جملات بحث کنیم.
در جمله (۱) خبرِ آمدن «روزهای خوب» را می‌دهیم. بنابراین، «روزهای خوب» نهاد جمله و «می‌آیند» گزاره آن است. همان‌طور که می‌بینیم، نهاد از هسته «روزها» و وابسته «خوب» تشکیل شده است. در واقع، «خوب» صفتی برای «روزها» است. این مثال نشان میدهد که ممکن است در مواردی، از جمله در متون ادبی، نهاد در ابتدای جمله نیاید.
در جمله (۲) نهاد حذف شده است. در واقع جمله این‌گونه بوده است: «تو گم گوی و تو گزیده گوی چون دُر». در واقع، خبر دستوری درباره «تو» است که توصیه شده گزیده سخن بگوید. اگر کسی این جمله را به کار ببرد، مخاطب با توجه به معنی می‌فهمد منظور چیست و به همین دلیل گوینده «تو» را نمی‌گوید. بنابراین، نهاد جمله به قرینه معنوی حذف شده است.
در جمله (۳) نیز مانند مثال قبل، نهاد که «من» بوده به قرینه لفظی حذف شده است. اما چرا لفظی؟ چون شناسه «ـَم» خود گویای نهاد بودن «من» است.
جمله (۴)، در واقع دو جمله است: «با همه سختی‌ها انسان زندگی می‌کند» و «به آینده امیدوار است». در جمله اول، نهاد «انسان» است، زیرا درباره آن خبری را بیان میکنیم. باز هم دقت کنید که در این مثال نهاد در ابتدای جمله نیامده است. در جمله دوم، نهاد که باز هم «انسان» است، به قرینه لفظی حذف شده است.
در جمله (۵)، نهاد مسند الیه است. در واقع ما درباره حالت و وضعیت نهادِ «شیشه پنجره» خبری را بیان میکنیم. این نهاد یک ترکیب اضافی یا همان مضاف و مضاف الیه بوده که هسته آن مضاف «شیشه» و وابسته‌اش مضاف الیه «پنجره» است.
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
سید سراج حمیدی (+)
سید سراج حمیدی دانش‌آموخته مهندسی برق است و به ریاضیات و زبان و ادبیات فارسی علاقه دارد. او آموزش‌های مهندسی برق، ریاضیات و ادبیات مجله فرادرس را می‌نویسد.
بر اساس رای 93 نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
با سلام و احترام خدمت آقاسید بزرگوار. استفاده کردم از مطالب شما و ممنون و سپاسگزارم. التماس دعا. یاشیاسین آقاسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *
سازمان علمی و آموزشی «فرادرس» (Faradars) از قدیمی‌ترین وب‌سایت‌های یادگیری آنلاین است که توانسته طی بیش از ده سال فعالیت خود بالغ بر ۱۲۰۰۰ ساعت آموزش ویدیویی در قالب فراتر از ۲۰۰۰ عنوان علمی، مهارتی و کاربردی را منتشر کند و به بزرگترین پلتفرم آموزشی ایران مبدل شود.
فرادرس با پایبندی به شعار «دانش در دسترس همه، همیشه و همه جا» با همکاری بیش از ۱۸۰۰ مدرس برجسته در زمینه‌های علمی گوناگون از جمله آمار و داده‌کاوی، هوش مصنوعی، برنامه‌نویسی، طراحی و گرافیک کامپیوتری، آموزش‌های دانشگاهی و تخصصی، آموزش نرم‌افزارهای گوناگون، دروس رسمی دبیرستان و پیش دانشگاهی، آموزش‌های دانش‌آموزی و نوجوانان، آموزش زبان‌های خارجی، مهندسی برق، الکترونیک و رباتیک، مهندسی کنترل، مهندسی مکانیک، مهندسی شیمی، مهندسی صنایع، مهندسی معماری و مهندسی عمران توانسته بستری را فراهم کند تا افراد با شرایط مختلف زمانی، مکانی و جسمانی بتوانند با بهره‌گیری از آموزش‌های با کیفیت، به روز و مهارت‌محور همواره به یادگیری بپردازند. شما هم با پیوستن به جمع بزرگ و بالغ بر ۶۰۰ هزار نفری دانشجویان و دانش‌آموزان فرادرس و با بهره‌گیری از آموزش‌های آن، می‌توانید تجربه‌ای متفاوت از علم و مهارت‌آموزی داشته باشید.
مشاهده بیشتر
هر گونه بهره‌گیری از مطالب مجله فرادرس به معنی پذیرش شرایط استفاده از آن بوده و کپی بخش یا کل هر کدام از مطالب، تنها با کسب مجوز مکتوب امکان پذیر است.
© فرادرس ۱۳۹۹
در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس، با جمله و انواع آن آشنا شدیم و گفتیم که هر جمله از دو بخش نهاد و گزاره تشکیل شده است. در این آموزش، جزئیات بیشتری را درباره نهاد و گزاره بیان میکنیم.
در آموزش «جمله چیست؟ | انواع جمله به زبان ساده و با مثال» گفتیم که جمله مجموعه‌ای از کلمات است که در کنار یکدیگر یک معنی و مفهوم مستقل و کامل دارند. مثلاً عبارت «احمد به مدرسه رفت» یک جمله است، زیرا معنی و مفهوم مشخص، مستقل و کاملی دارد. اما عبارت‌های «احمد کیف» و «آورد» ناقص‌اند و مفهوم آن‌ها مشخص نیست و هر کدام چیزی کم دارند. در یکی مشخص است درباره چه کسی یا چه چیزی صحبت میکنیم، اما خبر را نمی‌دانیم. در دیگری می‌دانیم خبر چیست، اما نمی‌دانیم درباره چه کسی یا چه چیزی است. مفهوم نهاد و گزاره همان چیزی است که در این مثال‌ها وجود دارد.
هر جمله‌ای که می‌شنویم یا می‌خوانیم، از دو بخش تشکیل شده است که نهاد و گزاره نام دارند. به طور کلی، هر جمله خبری را درباره کسی یا چیزی بیان می‌کند. با توجه به همین نکته می‌توان نقش نهاد و گزاره را در جمله تعیین کرد. «نهاد» همان چیزی یا کسی است که درباره آن خبر می‌دهیم. «گزاره» نیز آن خبری است که درباره نهاد بیان میکنیم. در جدول زیر، نهاد و گزاره چند جمله را مشاهده می‌کنید.
اگر دقت کنید، می‌بینید که بخش اصلی یا هسته نهاد یک اسم یا گروه اسمی است و به همین ترتیب، هسته گزاره فعل یا گروه فعلی است. در کنار این هسته‌ها، وابسته‌هایی نیز وجود دارند. با توجه به همین هسته‌ها و وابسته‌ها نهاد و گزاره را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
هسته و وابسته نهاد یک گروه اسمی و هسته و وابسته گزاره یک گروه فعلی را تشکیل می‌دهند.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
برای آشنایی با مباحث دستور زبان فارسی دبیرستان و آشنایی بیشتر با نهاد و گزاره، پیشنهاد میکنیم به مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
نهاد و گزاره را می‌توان از تعریفی که برای آن‌ها بیان کردیم تشخیص دهیم. وقتی می‌خواهیم نهاد و گزاره یک جمله را مشخص کنیم، باید از خودمان بپرسیم که این جمله درباره چه کسی یا چه چیزی است یا چه کسی و چه چیزی است که کاری را انجام داده است. بعد از آنکه نهاد را مشخص کردیم، بقیه جمله میشود نهاد.
مثلاً در جمله «هوای بیرون خانه سرد است» مشخصاً آنچه گفته‌ایم درباره «هوای بیرون خانه» است و بنابراین نقش نهاد در جمله را دارد و «سرد است» گزاره جمله خواهد بود. در واقع اگر از خودمان بپرسیم «چه چیزی سرد است؟» میگوییم: «هوای بیرون خانه». یا در جمله «علی کتاب را خرید» مشخصاً پاسخ به «چه کسی کتاب را خرید؟»، «علی» است که نقش همان نهاد جمله را دارد.
دقت کنید که نهاد معمولاً در ابتدای جمله می‌آید. همچنین، به یاد داشته باشید که هسته گزاره یک فعل است.
گاهی نهاد و گزاره در جمله حذف می‌شوند و مشکلی در مفهوم جمله به وجود نخواهد آمد. در ادامه، موارد حذف نهاد و گزاره را بررسی میکنیم.
عبارت «احمد به بازار رفت و یک دفتر خرید» را در نظر بگیرید. دو جمله «احمد به بازار رفت» و «یک دفتر خرید» وجود دارد. همان‌طور که مشخص است، در جمله دوم، نهاد که «احمد» است، حذف شده است. اما با وجود این حذف، ما با توجه به آگاهی از جمله اول، نهاد در جمله دوم را تشخیص می‌دهیم که «احمد» است. نهاد جمله دوم را برای جلوگیری از تکرار حذف میکنیم. مثلاً فرض کنید بگوییم «احمد به بازار رفت و احمد یک دفتر خرید»؛ واضح است که چنین چیزی هم برای گوینده و هم شنونده ملال‌آور خواهد بود. این حذف را «حذف به قرینه لفظی» می‌نامیم، زیرا لفظ آن کلمه حذف‌شده در در جمله قبلی وجود دارد و ما از آن آگاهیم.
مانند نهاد، بخشی از گزاره را نیز می‌توان به قرینه لفظی حذف کرد. برای مثال، مصراع «دل فدای او شد و جان نیز هم» در اصل این‌گونه بوده است: «دل فدای او شد و جان نیز هم فدای او شد» و «فدای او شد» در جمله دوم قرینه لفظی حذف شده است.
نوعی دیگر از حذف نهاد و گزاره وجود دارد که به قرینه لفظی نیست. در این موارد قرینه لفظی وجود ندارد و با توجه به معنا و مفهوم جمله، بخشی از آن حذف میشود. مثلاً به این جمله‌ها دقت کنید: «دیروز به خانه احمد رفتم و کتاب را پس دادم.» همان‌طور که مشخص است، جمله «کتاب را پس دادم» در اصل «کتاب را به او پس دادم» است. می‌بینیم که در جملات قبل، لفظ «به او» نیامده است، اما خود مخاطب منظور جمله را درک می‌کند و نیازی به ذکر آن نیست. در واقع، این معنی جمله است که منجر به حذف آن بخش شده است. در این حالت، «حذف به قرینه معنوی» داریم.
نهاد در دو قالب فاعل و مسند الیه ظاهر میشود.
فاعل نهادی است که کننده کار است. مثلاً در «احمد آمد» احمد فعل آمدن را انجام میدهد یا در جمله «احمد کتاب خرید» احمد خریدن کتاب را انجام داده است و نهاد جمله است. در واقع گزاره خبری درباره فاعل میدهد.
مسند الیه نیز نهادی است که از وضعیت و حالت آن خبر می‌دهیم. مثلاً وقتی میگوییم «احمد خوشحال است» درباره وضعیت احمد که نهاد (مسند الیه) است، خبر می‌دهیم.
در این دو مورد، آشنایی با انواع فعل‌های لازم و متعدی و همچنین اسنادی و غیراسنادی می‌تواند مفید باشد. برای آشنایی بیشتر با انواع فعل‌ها به آموزش «فعل چیست و انواع آن کدامند؟ | به زبان ساده» مراجعه کنید.
به جمله‌های زیر دقت کنید:
می‌خواهیم درباره نهاد و گزاره این جملات بحث کنیم.
در جمله (۱) خبرِ آمدن «روزهای خوب» را می‌دهیم. بنابراین، «روزهای خوب» نهاد جمله و «می‌آیند» گزاره آن است. همان‌طور که می‌بینیم، نهاد از هسته «روزها» و وابسته «خوب» تشکیل شده است. در واقع، «خوب» صفتی برای «روزها» است. این مثال نشان میدهد که ممکن است در مواردی، از جمله در متون ادبی، نهاد در ابتدای جمله نیاید.
در جمله (۲) نهاد حذف شده است. در واقع جمله این‌گونه بوده است: «تو گم گوی و تو گزیده گوی چون دُر». در واقع، خبر دستوری درباره «تو» است که توصیه شده گزیده سخن بگوید. اگر کسی این جمله را به کار ببرد، مخاطب با توجه به معنی می‌فهمد منظور چیست و به همین دلیل گوینده «تو» را نمی‌گوید. بنابراین، نهاد جمله به قرینه معنوی حذف شده است.
در جمله (۳) نیز مانند مثال قبل، نهاد که «من» بوده به قرینه لفظی حذف شده است. اما چرا لفظی؟ چون شناسه «ـَم» خود گویای نهاد بودن «من» است.
جمله (۴)، در واقع دو جمله است: «با همه سختی‌ها انسان زندگی می‌کند» و «به آینده امیدوار است». در جمله اول، نهاد «انسان» است، زیرا درباره آن خبری را بیان میکنیم. باز هم دقت کنید که در این مثال نهاد در ابتدای جمله نیامده است. در جمله دوم، نهاد که باز هم «انسان» است، به قرینه لفظی حذف شده است.
در جمله (۵)، نهاد مسند الیه است. در واقع ما درباره حالت و وضعیت نهادِ «شیشه پنجره» خبری را بیان میکنیم. این نهاد یک ترکیب اضافی یا همان مضاف و مضاف الیه بوده که هسته آن مضاف «شیشه» و وابسته‌اش مضاف الیه «پنجره» است.
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
سید سراج حمیدی (+)
سید سراج حمیدی دانش‌آموخته مهندسی برق است و به ریاضیات و زبان و ادبیات فارسی علاقه دارد. او آموزش‌های مهندسی برق، ریاضیات و ادبیات مجله فرادرس را می‌نویسد.
بر اساس رای 93 نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
با سلام و احترام خدمت آقاسید بزرگوار. استفاده کردم از مطالب شما و ممنون و سپاسگزارم. التماس دعا. یاشیاسین آقاسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *
سازمان علمی و آموزشی «فرادرس» (Faradars) از قدیمی‌ترین وب‌سایت‌های یادگیری آنلاین است که توانسته طی بیش از ده سال فعالیت خود بالغ بر ۱۲۰۰۰ ساعت آموزش ویدیویی در قالب فراتر از ۲۰۰۰ عنوان علمی، مهارتی و کاربردی را منتشر کند و به بزرگترین پلتفرم آموزشی ایران مبدل شود.
فرادرس با پایبندی به شعار «دانش در دسترس همه، همیشه و همه جا» با همکاری بیش از ۱۸۰۰ مدرس برجسته در زمینه‌های علمی گوناگون از جمله آمار و داده‌کاوی، هوش مصنوعی، برنامه‌نویسی، طراحی و گرافیک کامپیوتری، آموزش‌های دانشگاهی و تخصصی، آموزش نرم‌افزارهای گوناگون، دروس رسمی دبیرستان و پیش دانشگاهی، آموزش‌های دانش‌آموزی و نوجوانان، آموزش زبان‌های خارجی، مهندسی برق، الکترونیک و رباتیک، مهندسی کنترل، مهندسی مکانیک، مهندسی شیمی، مهندسی صنایع، مهندسی معماری و مهندسی عمران توانسته بستری را فراهم کند تا افراد با شرایط مختلف زمانی، مکانی و جسمانی بتوانند با بهره‌گیری از آموزش‌های با کیفیت، به روز و مهارت‌محور همواره به یادگیری بپردازند. شما هم با پیوستن به جمع بزرگ و بالغ بر ۶۰۰ هزار نفری دانشجویان و دانش‌آموزان فرادرس و با بهره‌گیری از آموزش‌های آن، می‌توانید تجربه‌ای متفاوت از علم و مهارت‌آموزی داشته باشید.
مشاهده بیشتر
هر گونه بهره‌گیری از مطالب مجله فرادرس به معنی پذیرش شرایط استفاده از آن بوده و کپی بخش یا کل هر کدام از مطالب، تنها با کسب مجوز مکتوب امکان پذیر است.
© فرادرس ۱۳۹۹
در آموزش‌های پیشین مجله فرادرس، با جمله و انواع آن آشنا شدیم و گفتیم که هر جمله از دو بخش نهاد و گزاره تشکیل شده است. در این آموزش، جزئیات بیشتری را درباره نهاد و گزاره بیان میکنیم.
در آموزش «جمله چیست؟ | انواع جمله به زبان ساده و با مثال» گفتیم که جمله مجموعه‌ای از کلمات است که در کنار یکدیگر یک معنی و مفهوم مستقل و کامل دارند. مثلاً عبارت «احمد به مدرسه رفت» یک جمله است، زیرا معنی و مفهوم مشخص، مستقل و کاملی دارد. اما عبارت‌های «احمد کیف» و «آورد» ناقص‌اند و مفهوم آن‌ها مشخص نیست و هر کدام چیزی کم دارند. در یکی مشخص است درباره چه کسی یا چه چیزی صحبت میکنیم، اما خبر را نمی‌دانیم. در دیگری می‌دانیم خبر چیست، اما نمی‌دانیم درباره چه کسی یا چه چیزی است. مفهوم نهاد و گزاره همان چیزی است که در این مثال‌ها وجود دارد.
هر جمله‌ای که می‌شنویم یا می‌خوانیم، از دو بخش تشکیل شده است که نهاد و گزاره نام دارند. به طور کلی، هر جمله خبری را درباره کسی یا چیزی بیان می‌کند. با توجه به همین نکته می‌توان نقش نهاد و گزاره را در جمله تعیین کرد. «نهاد» همان چیزی یا کسی است که درباره آن خبر می‌دهیم. «گزاره» نیز آن خبری است که درباره نهاد بیان میکنیم. در جدول زیر، نهاد و گزاره چند جمله را مشاهده می‌کنید.
اگر دقت کنید، می‌بینید که بخش اصلی یا هسته نهاد یک اسم یا گروه اسمی است و به همین ترتیب، هسته گزاره فعل یا گروه فعلی است. در کنار این هسته‌ها، وابسته‌هایی نیز وجود دارند. با توجه به همین هسته‌ها و وابسته‌ها نهاد و گزاره را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
هسته و وابسته نهاد یک گروه اسمی و هسته و وابسته گزاره یک گروه فعلی را تشکیل می‌دهند.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
برای آشنایی با مباحث دستور زبان فارسی دبیرستان و آشنایی بیشتر با نهاد و گزاره، پیشنهاد میکنیم به مجموعه آموزش‌های دروس دبیرستان و پیش دانشگاهی فرادرس مراجعه کنید که لینک آن در ادامه آورده شده است.
نهاد و گزاره را می‌توان از تعریفی که برای آن‌ها بیان کردیم تشخیص دهیم. وقتی می‌خواهیم نهاد و گزاره یک جمله را مشخص کنیم، باید از خودمان بپرسیم که این جمله درباره چه کسی یا چه چیزی است یا چه کسی و چه چیزی است که کاری را انجام داده است. بعد از آنکه نهاد را مشخص کردیم، بقیه جمله میشود نهاد.
مثلاً در جمله «هوای بیرون خانه سرد است» مشخصاً آنچه گفته‌ایم درباره «هوای بیرون خانه» است و بنابراین نقش نهاد در جمله را دارد و «سرد است» گزاره جمله خواهد بود. در واقع اگر از خودمان بپرسیم «چه چیزی سرد است؟» میگوییم: «هوای بیرون خانه». یا در جمله «علی کتاب را خرید» مشخصاً پاسخ به «چه کسی کتاب را خرید؟»، «علی» است که نقش همان نهاد جمله را دارد.
دقت کنید که نهاد معمولاً در ابتدای جمله می‌آید. همچنین، به یاد داشته باشید که هسته گزاره یک فعل است.
گاهی نهاد و گزاره در جمله حذف می‌شوند و مشکلی در مفهوم جمله به وجود نخواهد آمد. در ادامه، موارد حذف نهاد و گزاره را بررسی میکنیم.
عبارت «احمد به بازار رفت و یک دفتر خرید» را در نظر بگیرید. دو جمله «احمد به بازار رفت» و «یک دفتر خرید» وجود دارد. همان‌طور که مشخص است، در جمله دوم، نهاد که «احمد» است، حذف شده است. اما با وجود این حذف، ما با توجه به آگاهی از جمله اول، نهاد در جمله دوم را تشخیص می‌دهیم که «احمد» است. نهاد جمله دوم را برای جلوگیری از تکرار حذف میکنیم. مثلاً فرض کنید بگوییم «احمد به بازار رفت و احمد یک دفتر خرید»؛ واضح است که چنین چیزی هم برای گوینده و هم شنونده ملال‌آور خواهد بود. این حذف را «حذف به قرینه لفظی» می‌نامیم، زیرا لفظ آن کلمه حذف‌شده در در جمله قبلی وجود دارد و ما از آن آگاهیم.
مانند نهاد، بخشی از گزاره را نیز می‌توان به قرینه لفظی حذف کرد. برای مثال، مصراع «دل فدای او شد و جان نیز هم» در اصل این‌گونه بوده است: «دل فدای او شد و جان نیز هم فدای او شد» و «فدای او شد» در جمله دوم قرینه لفظی حذف شده است.
نوعی دیگر از حذف نهاد و گزاره وجود دارد که به قرینه لفظی نیست. در این موارد قرینه لفظی وجود ندارد و با توجه به معنا و مفهوم جمله، بخشی از آن حذف میشود. مثلاً به این جمله‌ها دقت کنید: «دیروز به خانه احمد رفتم و کتاب را پس دادم.» همان‌طور که مشخص است، جمله «کتاب را پس دادم» در اصل «کتاب را به او پس دادم» است. می‌بینیم که در جملات قبل، لفظ «به او» نیامده است، اما خود مخاطب منظور جمله را درک می‌کند و نیازی به ذکر آن نیست. در واقع، این معنی جمله است که منجر به حذف آن بخش شده است. در این حالت، «حذف به قرینه معنوی» داریم.
نهاد در دو قالب فاعل و مسند الیه ظاهر میشود.
فاعل نهادی است که کننده کار است. مثلاً در «احمد آمد» احمد فعل آمدن را انجام میدهد یا در جمله «احمد کتاب خرید» احمد خریدن کتاب را انجام داده است و نهاد جمله است. در واقع گزاره خبری درباره فاعل میدهد.
مسند الیه نیز نهادی است که از وضعیت و حالت آن خبر می‌دهیم. مثلاً وقتی میگوییم «احمد خوشحال است» درباره وضعیت احمد که نهاد (مسند الیه) است، خبر می‌دهیم.
در این دو مورد، آشنایی با انواع فعل‌های لازم و متعدی و همچنین اسنادی و غیراسنادی می‌تواند مفید باشد. برای آشنایی بیشتر با انواع فعل‌ها به آموزش «فعل چیست و انواع آن کدامند؟ | به زبان ساده» مراجعه کنید.
به جمله‌های زیر دقت کنید:
می‌خواهیم درباره نهاد و گزاره این جملات بحث کنیم.
در جمله (۱) خبرِ آمدن «روزهای خوب» را می‌دهیم. بنابراین، «روزهای خوب» نهاد جمله و «می‌آیند» گزاره آن است. همان‌طور که می‌بینیم، نهاد از هسته «روزها» و وابسته «خوب» تشکیل شده است. در واقع، «خوب» صفتی برای «روزها» است. این مثال نشان میدهد که ممکن است در مواردی، از جمله در متون ادبی، نهاد در ابتدای جمله نیاید.
در جمله (۲) نهاد حذف شده است. در واقع جمله این‌گونه بوده است: «تو گم گوی و تو گزیده گوی چون دُر». در واقع، خبر دستوری درباره «تو» است که توصیه شده گزیده سخن بگوید. اگر کسی این جمله را به کار ببرد، مخاطب با توجه به معنی می‌فهمد منظور چیست و به همین دلیل گوینده «تو» را نمی‌گوید. بنابراین، نهاد جمله به قرینه معنوی حذف شده است.
در جمله (۳) نیز مانند مثال قبل، نهاد که «من» بوده به قرینه لفظی حذف شده است. اما چرا لفظی؟ چون شناسه «ـَم» خود گویای نهاد بودن «من» است.
جمله (۴)، در واقع دو جمله است: «با همه سختی‌ها انسان زندگی می‌کند» و «به آینده امیدوار است». در جمله اول، نهاد «انسان» است، زیرا درباره آن خبری را بیان میکنیم. باز هم دقت کنید که در این مثال نهاد در ابتدای جمله نیامده است. در جمله دوم، نهاد که باز هم «انسان» است، به قرینه لفظی حذف شده است.
در جمله (۵)، نهاد مسند الیه است. در واقع ما درباره حالت و وضعیت نهادِ «شیشه پنجره» خبری را بیان میکنیم. این نهاد یک ترکیب اضافی یا همان مضاف و مضاف الیه بوده که هسته آن مضاف «شیشه» و وابسته‌اش مضاف الیه «پنجره» است.
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
سید سراج حمیدی (+)
سید سراج حمیدی دانش‌آموخته مهندسی برق است و به ریاضیات و زبان و ادبیات فارسی علاقه دارد. او آموزش‌های مهندسی برق، ریاضیات و ادبیات مجله فرادرس را می‌نویسد.
بر اساس رای 93 نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
با سلام و احترام خدمت آقاسید بزرگوار. استفاده کردم از مطالب شما و ممنون و سپاسگزارم. التماس دعا. یاشیاسین آقاسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *
سازمان علمی و آموزشی «فرادرس» (Faradars) از قدیمی‌ترین وب‌سایت‌های یادگیری آنلاین است که توانسته طی بیش از ده سال فعالیت خود بالغ بر ۱۲۰۰۰ ساعت آموزش ویدیویی در قالب فراتر از ۲۰۰۰ عنوان علمی، مهارتی و کاربردی را منتشر کند و به بزرگترین پلتفرم آموزشی ایران مبدل شود.
فرادرس با پایبندی به شعار «دانش در دسترس همه، همیشه و همه جا» با همکاری بیش از ۱۸۰۰ مدرس برجسته در زمینه‌های علمی گوناگون از جمله آمار و داده‌کاوی، هوش مصنوعی، برنامه‌نویسی، طراحی و گرافیک کامپیوتری، آموزش‌های دانشگاهی و تخصصی، آموزش نرم‌افزارهای گوناگون، دروس رسمی دبیرستان و پیش دانشگاهی، آموزش‌های دانش‌آموزی و نوجوانان، آموزش زبان‌های خارجی، مهندسی برق، الکترونیک و رباتیک، مهندسی کنترل، مهندسی مکانیک، مهندسی شیمی، مهندسی صنایع، مهندسی معماری و مهندسی عمران توانسته بستری را فراهم کند تا افراد با شرایط مختلف زمانی، مکانی و جسمانی بتوانند با بهره‌گیری از آموزش‌های با کیفیت، به روز و مهارت‌محور همواره به یادگیری بپردازند. شما هم با پیوستن به جمع بزرگ و بالغ بر ۶۰۰ هزار نفری دانشجویان و دانش‌آموزان فرادرس و با بهره‌گیری از آموزش‌های آن، می‌توانید تجربه‌ای متفاوت از علم و مهارت‌آموزی داشته باشید.
مشاهده بیشتر
هر گونه بهره‌گیری از مطالب مجله فرادرس به معنی پذیرش شرایط استفاده از آن بوده و کپی بخش یا کل هر کدام از مطالب، تنها با کسب مجوز مکتوب امکان پذیر است.
© فرادرس ۱۳۹۹
{{ successMsg }}
{{ errorMsg }}
لطفا کدی که برای شما ارسال شده است را وارد کنید.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
بنظر میرسد شما قادر به دریافت پیامکهای ما نیستید!
لطفا برای فعال سازی کد
{{ receive_code }}
را از طریق شماره
{{ identity }}
به شماره
10001883
ارسال کنید.
منتظر بمانید تا فعال سازی انجام شود!
لطفا برای حساب خود رمز عبور وارد کنید.
لطفا کدی که برای شما ارسال شده است را وارد کنید.
بنظر میرسد شما قادر به دریافت پیامکهای ما نیستید!
لطفا برای فعال سازی کد
{{ receive_code }}
را از طریق شماره
{{ identity }}
به شماره
10001883
ارسال کنید.
منتظر بمانید تا فعال سازی انجام شود!
لطفا برای حساب خود رمز عبور وارد کنید.
برای استفاده بسیاری از امکانات گاما و خیلی از وبسایت ها باید جاوا اسکریپت را در مرورگر خود فعال کنید.
برای این کار باید به تنظیمات مرورگر خود مراجعه کنید.
در صورت نیاز به راهنمایی اینجا کلیک کنید..
{{ total }} مورد پیدا کردم!
نمونه سوال+44,000
محتوای آموزشی+23,000
پرسش و پاسخ+18,000
آزمون آنلاین+4,000
درسنامه آموزشی +1,300
مدرسه یاب+130,000
نمونه سوال
محتوای آموزشی
پرسش و پاسخ
آزمون آنلاین
درسنامه آموزشی
مدرسه یاب
معلم خصوصی
لطفا نهاد و فعل را با ذکر مثال و تشخیص دادن ان ها از همدیگر را توضیح دهید. با تشکر
4
1- در تشخیص نهاد از جمله سوال « چه کسی ؟ چه چیزی ؟ » را می پرسیم و جواب « نهاد » خواهد بود:
آسمان مثل یک تبسّم شد. ( چه چیزی ؟ : آسمان( نهاد)
من قلب کوچولویی دارم. ( چه کسی ؟ : من ( نهاد)
دامن پاکت ای فرشته مهر باغ آیینه گون توحید است
بازگردانی جمله: ( ای فرشته مهر: ( جمله ی بی فعل ) دامن پاکت باغ آیینه گون توحید است( چه چیزی ؟ : دامن پاکت ( نهاد)
2- بعد از جداسازی نهاد ، بقیّه جمله گزاره است. در جملات فوق:
مثل یک تبسّم شد ( گزاره)
قلب کوچولویی دارم ( گزاره)
باغ آیینه گون توحید است ( گزاره)
5
امیر؛ بعد از سالها دوباره ب شهر خود بازگشت!
نهاد:امیر
گزاره:بعد از سالها دوباره ب شهر خود بازگشت!
نهاد=کسی یا چیزی ک در مورد آن در جمله گفته می شود.
گزاره=پیامی ک درمورد کسی یا چیزی ب خواننده یا شنونده ابلاغ می شود.
فعل=کامل کننده جمله…!
(سیل خانه های هموطنانمان را ویران کرد؛فعل:کرد)
موفق باشی…
3
در تشخیص نهار از چه کسی؟ یا چه چیزی؟استفاده میشود بعد از پیدا کردن نهاد در جمله اگر نهاد را برداریم بقیه جمله گزاره است
موفق باشید
2
نهاد
مثال?
دنیا کیک را خورد
چه کسی کیک را خورد ☆دنیا☆
پس دنیا نهاد
1
بیشتر نهاد اول جمله وفعل اخر جمله میاد
1
نهاد :کسی که کاری را انجام میدهد
فعل:معمولا در آخر جمله است
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
1
در زبان فارسی معمولا د ابتدای جمله نهاد ور انتهای جمله فعل یا گزاره می اید
0
نهاد_ صاحب جمله
گزاره _ خبری در مورد نهاد میدهد مثل
معلم درس داد
0
خب یه توضیح راحت اینکه اینطوری بگیم
نهاد:انجام دهنده کار است
مثال)نرگس به اتاق خود رفت .
چه کسی به اتاق خود رفت؟-نرگس
پس نرگس در اینجا نهاد است
فعل :مهم ترین جز یک جمله هست و معمولا در آخرای جمله می آید.
مانند:همین که معلم وارد شد با لبخند گفت :باز موضوع تازه ای داریم .
خب در این جمله فعل های ما عبارت اند از :شد -گفت-داریم .
پس عبارت ما ۳ جمله دارد.
0
فعل: معمولا در آخر جمله است
نهاد: کسی یا چیزی که کاری راانجام میدهد
0
انجام دهندهی کار نهاد بعد همهی جمله گزاره است اگه فعل هم خواست همهی جمله را با فعل مینویسیم بعد فعل را
0
نهاد قسمت ابتدای جمله است ک گذاره در مورد اون توضیح میده
مثل امیر اب خورد امیر نهاده
فعل قسمت اصلی جمله است ک جمله با او کامل میشه
مثل خوردم -رفتم
0
نهادیافاعل*که درباه ی آن خبری می دهد.مانندعلی ازمدرسه آمد.نهاد=علی*گذاره=ازمدرسه امدبقییه جمله گذاره است*فعل آخر جمله می ایدولی ممکن است درشعر جاها اوض شودوجمله را کامل می کندفعل آمد*
0
ترانه در حیاط اشک میریخت.
ترانه*نهاد
گزاره*در حیاط اشک میریخت.
فعل*اشک میریخت
.
نهاد=کسی یا چیزی که کاری را انجام میدهد
.
گزاره=شرح جمله.
.
فعل=به جمله مفهوم میبخشد و بدون ان جمله معنایی ندارد.
.
.
.
🙂
0
روستازادگان دانشمند. لطفا نهاد گزاره این رو بهم بگین.
-1
نهاد کسی که کاری را انجام میده
و برای پیداکردنش در جمله میگیم:
چه چیزی چه کسی
برای مثال:
ستاره شادی می کرد
چه کسی شادی می کرد؟(ستاره:نهاد)
فعل ها هم برای مشخص کردن کاری توسط شخص خاصی در زمانی خاص هست که نباید با مسدر اشتباه گرفت(مسدر مانند رفتن خوردن خوابیدن )
وما بر ازای هر فعل یک جمله داریم
مثال :
شب تاریک است وباد می وزد به همین دلیل ستاره قصد رفتن دارد
در اینجا (است)(می وزد)(دارد)=فعل
(رفتن)=مصدر
-1
PK
به جمله های زیر و تقسیم بندی آن ها دقّت نمایید:
1- جوانی از سر کار بر می گشت.
2- دوره نوجوانی دوران شور و شوق و شکوفایی است.
3- استقلال طلبی، کنجکاوی، شوق یادگیری و دانایی و… نوجوان را گاهی ناآرام جلوه می دهد.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
4- ( – ) مثل یک شاخه گل جوانه بزن.
جمله در دید کلّی به « نهاد و گزاره » تقسیم می شود.اگر به نمونه های بالا دقّت کنید ، این تقسیم بندی را به راحتی می توانید تشخیص دهید.
نهاد کلمه یا گروهی از کلمات است که درباره آن خبری می دهیم . نهاد صاحب خبر است . به عبارت دیگر نهاد قسمتی از جمله است که درباره آن خبری می دهیم .گزاره خبری است که درباره نهاد داده می شود. به عبارت دیگر گزاره ، گزارش خبر است.
نکات قابل توجّه در تشخیص نهاد و گزاره”:
1- در تشخیص نهاد از جمله سوال « چه کسی ؟ چه چیزی ؟ » را می پرسیم و جواب « نهاد » خواهد بود:
آسمان مثل یک تبسّم شد. ( چه چیزی ؟ : آسمان( نهاد)
من قلب کوچولویی دارم. ( چه کسی ؟ : من ( نهاد)
دامن پاکت ای فرشته مهر باغ آیینه گون توحید است
بازگردانی جمله: ( ای فرشته مهر: ( جمله ی بی فعل ) دامن پاکت باغ آیینه گون توحید است( چه چیزی ؟ : دامن پاکت ( نهاد)2- بعد از جداسازی نهاد ، بقیّه جمله گزاره است. در جملات فوق:
مثل یک تبسّم شد ( گزاره)
قلب کوچولویی دارم ( گزاره)
باغ آیینه گون توحید است ( گزاره)
3- فعل مهم ترین جزء گزاره است و بعد از بازگردانی باید در پایان جمله بیاید:
زندگی بر تو می زند لبخند: زندگی بر تو لبخند می زند
نهاد( زندگی) گزاره( بر تو لبخند می زند )
4- همان طوری که نهاد ممکن است یک کلمه یا بیشتر باشد، گزاره هم گاهی یک فعل است و گاهی اجزای بیشتری دارد:
من اینجا چون نگهبانم تو چون گنج تو را آسودگی باید مرا رنج
جمله اول: من(نهاد) اینجا چون نگهبانم( گزاره)
جمله دوم: تو ( نهاد) چون گنجی ( گزاره)
جمله سوم: آسودگی( نهاد) برای تو لازم است ( گزاره)
جمله چهارم: رنج( نهاد) برای من لازم است. ( گزاره)
** می بینید که نهاد در همه جمله ها یک کلمه است؛ اما گزاره بیشتر.
هجوم فتنه های آسمانی مرا آموخت علم زندگانی
بازگردانی: هجوم فتنه های آسمانی ( نهاد) علم زندگانی را به من آموخت. ( گزاره)
** در این نمونه نهاد یک واژه نیست.
5- گاهی نهاد در جمله وجود ندارد. در این موقع با نگاه به فعل یا از طریق قرینه های جمله قبلی به وجود نهاد پی می بریم. هنگام نبود نهاد به جایش « – » می گذاریم:
« – » با نگاه های کنجکاوانه و تشنه، به درس بزرگ طبیعت می نگریستم. ( چه کسی؟ )
اگر به فعل نگاه کنید ، -َم در آخر فعل « شناسه » نام دارد و نهاد را به ما مشناساند؛ یعنی ( من)
« – » گفت : جان پدر! تو نیز اگر بخفتی «- » به « -» از آن که در پوستین خلق افتی.
جمله اول: « – » گفت. ( نهاد : او ) حذف شده است.
جمله دوم: جان پدر! ( منادا) و بی فعل است.
جمله سوم: تو ( نهاد) نیز اگر بخفتی ( گزاره)
جمله چهارم: « – » به ( بود). ( نهاد : خفتن ) حذف شده است.
جمله پنجم: « – » از آن که در پوستین خلق افتی. ( نهاد: تو) با توجه به قرینه جمله های قبل حذف شده است.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
در مباحث بعدی درباره اجزای گزاره و نقش های کلمه در جمله مطالبی را ارائه خواهیم نمود.
اجزای گزاره
1- فعل
2- مفعول+ فعل
3- مسند + فعل
4- متمم + فعل
5- مفعول+ متمم + فعل
6- و…
نهاد: قسمتی از جمله است که درباره ی آن خبری می دهیم
گزاره: گزارش یا خبری است که درباره ی نهاد داده می شود.
نکته ی مهم: نهاد یا گزاره ممکن است شامل یک کلمه یا چندین کلمه باشد.
نحوه ی تشخیص نهاد و گزاره در جمله: برای تشخیص نهاد در جمله می توان از جمله ی سؤالی
چه کسی؟ یا چه چیزی؟ استفاده کرد پس از تشخیص نهاد بقیّه ی جمله گزاره محسوب می شود.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
مثال۱:علی به مدرسه رفت. نهاد:علی گزاره:به مدرسه رفت
مثال۲: انقلاب اسلامی ایران، یک حادثه ی بزرگ تاریخ است.
نهاد:انقلاب اسلامی ایران گزاره:یک حادثه ی بزرگ تاریخ است
مثال۳:ما باید تاریخ گذشته و امروز خود را بشناسیم.
نهاد: ما گزاره:باید تاریخ گذشته و امروز خود را بشناسیم
اجزای گزاره: گزاره از اجزایی تشکیل می شود که مهم ترین جزء آن فعل است که معمولاً در پایان جمله
قرار می گیرد .
نکات مهم:
1ـ گاهی نهاد ، بیش از یک کلمه است که اصطلاحا به آن ، گروه نهادی می گویند ؛ مانند :
خدمات ذوقی و هنری ، نشان دهنده ی احساسات پاک و خالصانه ی ایرانیان است.
گروه نهادی گزاره
2 ـ گاهی برای دو یا سه جمله ، یک نهاد می آید ؛ یعنی نهاد در جمله ی اول می آید و برای جمله ی دوم و سوم حذف می شود ؛ مانند :
علی به مدرسه آمد و کتاب هایش را برداشت و به سرعت بر گشت.
نهاد گزاره گزاره گزاره
3 ـ برای پیدا کردن نهاد ، به اول فعل ، «چه چیزی ؟» یا «چه کسی ؟»1 اضافه می کنیم و نهاد را به دست می آوریم ؛ مانند:
– انقلاب اسلامی ، پرتو امیدی را در دل مردم تاباند.
چه چیزی تاباند؟ انقلاب اسلامی ،نهاد
-شهید جهان آرا ، یک حرکت امام حسینی انجام داد.
چه کسی انجام داد؟ شهید جهان آرا، نهاد
**********************************************************************
1 : توجه کنید!«چه چیزی را ؟» و «چه کسی را ؟» برای پیدا کردن مفعول است و «چه چیزی ؟» و «چه کسی ؟» برای پیدا کردن نهاد.
جاوا اسكریپت
جمله :
به مجموعه كلماتي كه
پيامي را به ديگري منتقل كند؛و از دو بخش نهاد و گزاره تشکیل شود،جمله
گويند.
نكته 1 : نشانه جمله ، فعل است .
مثال : حكيمي گفت : آنان كه زندگي را بستري از گل هاي سرخ مي دانند ، از خارهاي آن مي نالند .
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
نكته 2 : جايگاه فعل در هر جمله معمولاً انتهاي
جمله است . اما در شعر يا برخي عبارات براي تأكيد بيش تر جايگاه آن تغيير
مي كند .
مثل : رسيد مژده كه ايّام غم نخواهد ماند
نكته 3 : هر جمله دو بخش اساسي دارد : نهاد و گزاره
نهاد
به كلمه يا گروهي از كلمات كه درباره ي آن خبري مي دهيم ؛ نهاد ( صاحب خبر / نهاد جدا ) مي گوييم
و مي توان با استفاده از « چه كسي / چه چيزي » نيز نهاد را شناخت .
مثلاً در جمله ي :
« زنبور عسل شيره ي بهترين گل ها را مي مكد
» در باره ي « زنبور عسل » خبر داده ايم پس زنبور عسل نهاد
جمله است . يا اين كه پرسيد : چه چيزي شيره ي بهترين گل ها را مي مكد
؟ جواب آن « زنبور عسل » نهاد جمله است .
مثال 2 :
در جمله ي « علي در امتحان پايان سال مؤفّق شد » درباره
ي « علي » خبر داده ايم پس « علي » نهاد است . يا اين كه پرسيد : چه
كسي در امتحان پايان سال مؤفّق شد ؟ جواب آن « علي » نهاد است .
مثال 3 :
« سعيد به منزل دوستش رفت و با او ديدار كرد »
در اين جا ما دو جمله خواهيم داشت كه هر جمله نياز به
نهاد جداگانه اي دارد . در جمله ي (سعيد به منزل دوستش رفت) « سعيد » صاحب
خبر يانهاد است اما در جمله ي (با او ديدار كرد ) صاحب خبر يعني «
سعيد»
نيامده است و محذوف است .پس نهاد را با نشانه ي « – » نشان مي دهيم .
مثال 4 :
« علماي بزرگ ايران با رهبر انقلاب ديدار كردند. آن ها از نا كارامدي برخي انتقاد كردند »
در اين جا نيز ما دو جمله داريم كه در جمله ي اوّل (علماي
بزرگ ايران با رهبر انقلاب ديدار كردند.) نهاد جمله، گروه كلمه ي
«علماي بزرگ ايران » است و در جمله ي دوم (آن ها از نا كارامدي برخي
انتقاد كردند) ضمير « آن ها » كه به جاي گروه اسمي (علماي بزرگ
ايران) آمده است ، نهاد جمله است .
نكته 1 :
نهاد معمولا در ابتداي جمله مي آيد اما در شعر يا برخي عبارات براي تأكيد بيش تر اجزاي ديگرجمله ، جايگاه آن تغيير مي كند .
مثلاً در جمله ي :
« با كار و تلاش ، مؤفّقيّت به دست مي آيد » نهاد
جمله « مؤفّقيّت » است .
نكته 2 :
نهاد مي تواند ( اسم يا گروه اسمي ، ضمير و گاهي محذوف باشد ) . به مثال هاي فوق دقّت كنيد
نكته 3 :
نشانه ي نهاد ، مطابقت آن با شناسه است :
الف- اگر نهاد « من » باشد ، شناسه ي جمله « م » است (نهاد گاهي محذوف است )
مثل : من به دانشگاه مي روم
به دانشگاه مي روم . از شناسه ي (م ) پي به محذوف بودن نهاد ( من ) مي بريم . پس نهاد اين جمله ، تهي « – » است .
ب- اگر نهاد « تو » باشد ، شناسه ي جمله « ي » است . (نهاد گاهي محذوف است )
مثلاً : تو در مسابقه گل زدي
«- » گل زيبايي در مسابقه زدي
تو با محمد يه سينما رفتي .
پ – اگر نهاد « او » باشد ، شناسه ي جمله ( -َ د) يا ( تهي ) است . (نهاد گاهي به صورت اسم و گاهي محذوف است )
او در كنكور سربلند مي شود ( او : نهاد / -َ د : شناسه )
او به مدرسه رفت
(
او : نهاد / شناسه : تهي )
كتاب از دستش افتاد
(
كتاب : نهاد / شناسه : تهي )
محسن به پدرش احترام مي
كند (
محسن : نهاد / شناسه : -َ د )
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
ت- اگر نهاد جمله « ما » باشد ، شناسه ي جمله « يم » است . (نهاد گاهي محذوف است )
مثلا : ما خود را براي رفتن به دانشگاه آماده مي كنيم
«- » خاطرات تلخ خود را مرور كرديم
تذكّر : اگر نهاد جمله ( من و تو ) باشد ، شناسه ي آن ( يم ) خواهد بود . من و تو به كلاس رفتيم
ث – اگر نهاد جمله « شما » باشد، شناسه ي جمله « يد » است . (نهاد گاهي حذف مي شود )
مثال : شما درس را به آرامي بخوانيد
ج – اگر نهاد جمله « ايشان / آن ها » باشد، شناسه ي جمله « ند » است . (نهاد گاهي حذف مي شود )
مثال : ايشان لباس ها را پاره كردند
تمرين
نهاد را در نمونه هاي زير مشخّص كنيد .
1- فردوسي وحافظ از شاعران بزرگ ايران هستند
2- انسان متمدّن امروز مضرّات زياده خواهي و غرور را مي داند .
3- پرنده مردني است . پرواز را به خاطر بسپار .
4- بيشتر داستان هاي شاهنامه از روايت هاي پهلوي گرفته شد.
5- طلب دانش بر هر مسلماني واجب است .
6- او با تلاش بسيار به مقصود رسيد .
7- نويسندگان و شعرا از اساطير در نوشته ها و اشعار خويش استفاده مي كنند
8- احترام به پدر و مادر نشانه ي معرفت است .
9- در ادبيات جهان آثار ادبي بر اساس محتوا به چهار نوع : حماسي ، تعليمي ، غنايي و نمايشي تقسيم شده است .
گزاره و اجزاي آن
گفتيم هر جمله از دو بخش نهاد و گزاره تشكيل مي
شود و گزاره خبري است كه درباره ي نهاد داده مي شود . گزاره ي
يك جمله گاه فقط يك فعل است . مثل : خورشيد مي درخشد
گاه گزاره علاوه بر فعل ، اجزاي ديگري چون : مفعول ، مسند و متمّم مي پذيرد كه در اين بخش به هريك اشاره مي كنيم .
مفعول :
گروه اسمي است كه پس از آن نشانه ي « را » باشد يا بتوانيم اين نشانه را به آن بيفزاييم .
به تعبير ديگر گروه اسمي است كه كار بر آن واقع مي شود و معني جمله را تمام مي كند
تشخيص مفعول با فرمول : « چه چيز را
» يا چه كس را + فعل
؟
به اين مثال ها توجّه كنيد :
رامين خانه را خريد مرتضي كتاب مي فروشد
اگر از اين عبارات كلمه هاي « خانه » و « كتاب » را حذف كنيم جمله ناقص و نا تمام است .
مفعول گاهي به تنهايي معني جمله را كامل مي كند مانند
مثال هاي ذكر شده ؛ و گاهي همراه وابسته هايي است و به صورت گروه مفعولي مي
آيد . مانند :
كتاب شاهنامه ي فردوسي را چه كسي مطالعه كرد ؟
دانش آموزان ديوارِكلاس اوّل دبيرستان را رنگ زدند
نكته : گاهي مفعول به صورت ضمير ( جدا ، پيوسته و …. ) ظاهر مي شود .
مثال1- بزد دست سهراب چون پيل
مست
برآوردش از جاي و بنهاد پست
برآوردش (ش ) = اورا مفعول است
مثال2- زدش بر زمين بر به كردار
شير
بدانست كاو هم نماند به زير
زدش = او را زد (ش ) مفعول است
نكته : گاهي مفعول به صورت ضمير ( جدا ، پيوسته و …. ) ظاهر مي شود .
مثال1- بزد دست سهراب چون پيل
مست
برآوردش از جاي و بنهاد پست
برآوردش (ش ) = اورا مفعول است
مثال2- زدش بر زمين بر به كردار
شير
بدانست كاو هم نماند به زير
زدش = او را زد (ش ) مفعول است
تمرين :
مفعول را در نمونه هاي زير مشخّص كنيد .
بچّه ها داستان را مطالعه كردند
كتابي براي مطالعه خريدم
همي ريخت خون و همي كند موي
دوستي كه به عمري فراچنگ آريد به يكدم ميازاريد
دروغ شرافت، مردي و مروّت ببرد و حسد ريشه ي زندگي بسوزاند
حافظ ار خصم خطا گفت نگيريم بر او
نهال دشمني بر كن كه رنج بي شمار آرد
با دوست و دشمن طريق احسان پيش گير كه اين را عداوت كم شود و آن را مهر و محبّت بيفزايد .
مسند :
كلمه يا گروهي از كلمات است كه فعل اسنادي ( است ، بود ، شد ، گشت و گرديد ) به آن نياز دارد .
به اين مثال ها توجّه كنيد :
هواي مهرماه گرم بود
دانش
آموز آينده نگر كوشا است
آيا مي توان كلمه هاي مشخّص شده را حذف كرد ؟ چرا ؟
پاسخ شما درست است چراكه با حذف آن ها جمله ها ناقص خواهند بود .
پس « مسند » نيز مانند « مفعول » گروه اسمي است كه فعل هاي اسنادي به آن نياز دارند .
نكته 1 : واژه اي كه معمولا نقش مسندي پيدا مي
كند ، از مقوله ي « صفت » است ، اما گاهي « اسم » نيز نقش مسندي مي
گيرند . مانند :
نام او حسين است « حسين » اسم است و نقش مسندي گرفته است .
نكته 2 : افعال اسنادي اگر به صورت « منفي » ، «
مضارع » « امر و نهي » و به همراه فعل كمكي آينده ساز ( خواهم
، خواهي و … ) بيايد ، نقش مسندي را نيازمندند .
به اين مثال ها توجّه كنيد :
1- هيچ يك از بچّه ها مردود
نشد
« نشد » فعل اسنادي است و « مردود » مسند است .
2- گرم شو از مهر و ز كين سرد باش
« شو » و «
باش » افعال اسنادي هستند و « مهر» و « سرد» مسندند
3- پسر همسايه روزي دكتر خواهد
شد « خواهد شد » فعل اسنادي است و «
دكتر » مسند است .
نكته 3 : هريك از افعال اسنادي مي توانند كنار هم بيايند و نقش مسندي بپذيرند .
مثلاً :
1- دوستم در كنكور قبول
شده است . « شده است » فعل اسنادي و « قبول »
مسند است .
2- هوا گرم شده
بود
« شده بود » فعل اسنادي و « گرم » مسند است .
3- برادرم نزد
معلم عزيز گشته بود
« گشته بود » فعل اسنادي و
« عزيز » مسند است
تذكّر : هريك از افعال اسنادي (است ، بود ،
شد ، گشت و گرديد ) در صورتي كه به همراه افعال اسنادي بيايند ،
فعل اسنادي به حساب مي آيند و نياز به نقش مسند دارند .در غير اين صورت
فعل اسنادي نبوده و نيازي به مسند ندارند .
به اين مثال توجّه كنيد :
1- پرنده روي درخت نشسته است . « نشسته است » ماضي نقلي است نه اسنادي
2- احمد درسش را
خوانده بود «
خوانده بود » ماضي بعيد است نه اسنادي
نكته 4 : گاهي اوقات مسند براي تأكيد در جابه جا مي شود . مثل :
1- مردي بود بس بزرگ خواجه نظام الملك « مردي بس بزرگ » مسند
2- متصدّي موزه جواني بود سي ساله « جواني سي ساله » مسند
نکته ۵ : هرگاه افعال ( است و بود ) به معنی « وجود داشتن باشد ، فعل اسنادی نیست .
مانند : پول در جیبش بود
نکته ۶ : اگر افعال ( شد و گشت ) به معنی « رفت و چرخید » باشد ، فعل اسنادی نیست .
مانند : هواپيما دور شهر گشت
متمّم
گروه اسمي است كه پس از حرف اضافه ( از ، در ، به ، با ،
براي ، بر ، و … ) بيايد و معناي فعل بدون آن ناتمام باشد .
به اين متمم « متمّم فعلي » مي گويند يعني برخي از افعال تنها نياز
به حرف اضافه ي خاص دارند تا كامل شوند
اينك به مثال هاي زير توجّه كنيد و بيان كنيد هريك از افعال جمله هاي زير نياز به چه حرف اضافه اي دارد ؟
1- منصور شجاعانه ……….. دشمن مي جنگيد .
2- كودك …… سياهي شب مي ترسيد .
3- دانش آموز خوب …… آينده اش مي انديشد .
4- انسان منظّم كتابش را ….. قفسه قرار مي دهد .
5- سعي كن …. دوستي با افراد نادان بپرهيزي .
شماره يك
:
فعل « مي جنگيد » تنها به متمّم با حرف اضافه ي « با »
نياز دارد .
شماره دو :
فعل
« مي ترسيد » تنها به متمّم با حرف اضافه ي « از
» نياز دارد .
شماره سه :
فعل
« مي انديشد » تنها به متمّم با حرف اضافه ي « به
» نياز دارد .
شماره چهار
:
فعل « قرار مي دهد » تنها به متمّم با حرف اضافه ي « در
» نياز دارد .
شماره پنج
:
فعل « بپرهيزي » تنها به متمّم با حرف اضافه ي « از
» نياز دارد .
با توجّه به مثال هاي فوق بايد توجّه داشت كه :
1- جمله بدون متمّم ( متمّم فعلي » ناتمام است .
2- اين متمّم ها تنها نياز به يك حرف اضافه ي اختصاصي دارند .
3- برخي از افعال مي توانند حروف اضافه ي مختلفي را بپذيرند كه به آن ها « متمّم قيدي » مي گوييم .
مثلا : فعل « رفت » را مي توان با حروف اضافه ي زير همراه كرد .
1- صادق به مدرسه رفت
2- صادق از
مدرسه رفت 3- صادق تا مدرسه
رفت
امّا براي متمّم فعلي چنين امري امكان پذير نيست . مثلا نمي توانيم بگوييم :
1- ما از پدر خود مي نازيم
2- ما در پدرمان مي
نازيم 3- ما تا
پدرمان مي نازيم
تست
1- در كدام گزينه « مسند » وجود ندارد ؟
الف ) او قهرمان خواهد
شد ب
) ايران سرزمين دليران است
ج ) رضا از باشگاه بيرون رفته
بود د
) فضاي زندگي ما سرشار از مهر گشت
2- در كدام گزينه ، مفعول وجود ندارد ؟
الف ) قدر وقت را
بدانيم
ب ) كتاب خريده شد
ج ) تجربه هاي بسياري از سفر بر
گرفتيم
د
) پيام تبريكي به معلّم خود بنويسيد .
3- در كدام گزينه مسند يافت نمي شود ؟
الف ) دانش آموز سر افراز
گشت
ب ) آن ها روي صندلي نشسته بودند
ج ) سرپرست كاروان پيرمردي بود با تجربه
د
) زبان چيست ؟
نهاد بخشی از جمله است که دربارهٔ آن سخن میگوییم؛ یعنی کاری را انجام میدهد یا صفت و حالتی را به آن نسبت می‌دهیم.[۱]
به دیگر سخن، نهاد واژه یا گروهی از واژگان یک بند است که دربارهٔ آن خبری می‌دهیم.[۲] یعنی صاحب خبر است.[۳]
هر بند (جمله ساده) دارای دو بخش نهاد و گزاره است. نشانهٔ نهاد هم‌خوانی آن با شناسه است. نهاد معمولاً پیش از گزاره می‌نشیند. نهاد توسط گزاره تکمیل میشود.
نهاد در جواب ” چه کسی ” یا ” چه چیزی ” می آید
نمونه: هوا سرد است. [نهاد: هوا] [گزاره: سرد است (که شامل فعل هم
میشود)].
نهاد به دو گونه تقسیم میشود: فاعل و مسند الیه.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
▪فاعل نهادی است که کاری انجام داده است. یعنی اینکه پیام بند به انجام عملی توسط او اختصاص دارد. برای نمونه:
• پرویز [فاعل] رفت [فعل].
• علی [فاعل] حلب ساخت [فعل].
▪مسند الیه نهادی است که به آن صفت یا حالتی را نسبت می‌دهیم. برای نمونه:
• هوا [مسند الیه] سرد [مسند] است.
• نیما [مسند الیه] خوشحال [مسند] است.
به بندی که دارای فاعل است بند فعلیه (در متون قدیمی جمله فعلیه) و به بندی که دارای مسند الیه است بند اسمیه (در متون قدیمی جمله اسمیه) گفته میشود. فعلیه یا اسمیه بودن بند ارتباط مستقیمی با فعل جمله دارد.
▪ بنی آدم [نهاد] اعضای یک پیکرند
که در آفرینش ز یک گوهرند [۴]
▪ چو عضوی (نهاد) به درد آورَد روزگار
دگر عضوها را نمانَد قرار [۴]
▪ تو [نهاد] کز محنت دیگران بی‌غمی
نشاید که نامت نهند آدمی [۴]
هر جمله دو بخش دارد به نام ( نهاد و گزاره ). نهاد یعنی کننده ی کار
یا بهتر است بگوییم کسی (کسانی) یا چیزی ( چیز هایی) که کار را انجام
میدهد.به بقیه جمله هم گزاره میگوییم.
………………..
حال چگونه میتوانیم نهاد را پیدا کینم؟
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
نهاد را با پرسیدن (چی کسی) و (چه چیزی) از فعل پیدا میکنیم.
مثال:
1.فصل تابستان فرا رسیده است.
چی چیزی فرا رسیده است؟( فصل تابستان). (فصل تابستان) نهاد
جمله است و (فرا رسیده است ) گزاره جمله است.
……………….
2.محمد برای دیدن دوستش به شیراز امده است.
چه کسی امده است؟ (محمد). (محمد) نهاد است و (برای دیدن
دوستش به شیراز امده است) گزاره جمله است.
………………..
نکته1: نهاد ممکن است بیشتر از یک کلمه باشد.
مثال:
1.بچه های زرنگ کلاس پنجم مدرسه دکترحسابی امدند.
در جمله بالا (های زرنگ کلاس پنجم مدرسه دکتر حسابی) نهاد
و (امدند) گزاره است.
………………..
نکته2:در بعضی جمله ها نهاد پنهان است.
مثال:
1.علی را بیاور.
کامل این جمله این است: (مثلا (محمد) علی را بیاور.
چه کسی علی را بیاورد؟ محمد. اما محمد در جمله نیست.
پس نهاد غایب است.
……………………………………………………………………………
حرف اضافه چیست؟
حرف اضافه به کلمه ای گفته میشود که در جمله معنی دار هست
ولی وقتی ان را از جمله بیرون می اوریم بی معنی میشود.
مثال:
1.محمد به خانه ی خود رسید.
کلمه (به) در داخل جمله معنی دارد ولی در بیرون جمله بدون معنی.
چگونه گزاره را تشخیص دهیم
2. موش از گربه میترسد.
کلمه (از)در داخل جمله معنی دارد ولی در بیرون جمله بدون معنی.
………………………………………………………………………………
متمم چیست؟
کلمه ای که بعد از حرف اضافه میاید.
مثال:
1.محمد از ریاضی خوشش می اید.
حرف (از) حرف اضافه است و کلمه بعد از ان (ریاضی) متمم است.
البته حرف ربط کلمه ی بعد ان متمم نیست.
مثال:
محمد امد تا علی را ببیند.
حرف (تا) چون حرف ربط است کلمه بعدش متمم نیست .
…………………………………………………………………………
تجزیه و تحلیل بیت اول شعر یاد تو
ای نام تو بهترین سر اغاز بی نام تو نامه کی کنم باز
…..مرتب کردن بیت…..
ای کسی(خدایی) که نام تو بهترین سراغاز است.
بی نام تو چه وقتی نامه (نوشته) را باز کنم (بخوانم).
مصراع اول : ای(حرف ندا) – تو(ضمیر) – نام تو (ترکیب اضافی) – نام(متمم)
که(حرف اضافه) – خدایی(نهاد پنهان) – است(فعل پنهان)
بهترین سراغاز(مسند)
———————————
مصراع دوم : بی(حرف اضافه) – نام(متمم) – نامه(مفعول) – کنم(فعل)
نام تو (ترکیب اضافی) باز(مسند)
———————————
نوع جمله اول : عاطفی
نوع جمله دوم : خبری
نوع حمله سوم : پرسشی
——————————– …معانی…
سراغاز: شروع.اول.
نام : اسم.جیزی که روی هم مینهند.
باز : در این شعر به معنی گشودن
———————————
حکایت اندرز پدر
یاد دارم که در ایام طفولیت،متعبد و شب خیز بودم.شبی در
خدمت پدر ، رحمه الله علیه، نشسته بودم و همه شب،دیده
بر هم نسبه و مصحف عزیز بر کنار گرفته و طایفه گرد ما خفته.
پدر را گفتم : از اینان یکی سر بر نمیدارد و دوگانه ای بگزارد
چنان خواب غفلت برده اند که گویی نخفته اند که مرده اند.
گفت جان پدر! تو نیز اگر بخفتی، به از ان که در پوستین
خلق افتی.
ترجمه به زبان امروزی
به یاد دارم در زمان بچگی ام ، مومن بودم و برای عبادت
شب ها بیدار میماندم.شبی پیش پدرم (رحمت الله علیه)،
نشسته بودم و تمام شب را نخوابیدم و قران خواندم ولی
بقیه خانواده خوابیده بودند .
به پدرم گفتم : یکی از این ها بیدار نمیشود و نماز صبحش
را بخواند ؟ و چنین خوابیده اند که نه انگار خوابیده بلکه
انگار مرده اند.
پدرم گفت : پسر عزیزم ! تو هم اگر میخوابیدی بهتر بود
تا این غیبت دیگران را کنی.
گلستان سعدی
معانی کلمات
1.ایــــام : زمان
2.طفولیت : کودکی
3.معتبد:عابد ، عبادت کننده
4.شب خیز :کسانی که در شب برای راز و نیاز با خدا بیدار
میمانند.
5.دیده بر هم نبسته : کنایه از نخوابیدن است.
6.مصحف : کتاب آسمانی ، کتاب مقدرس ، منظور در داستان
قران است.
7.دوگانه : نماز صبح
8.بگزارد : به جا بیاورد
9.غفلت : بی خبری
10.بخفتی : از خفتن یعنی خوابیدن می اید.
11.پوستین : غیبت کردن
12.خلق : مردم
13.اندرز : پند ، نصیحت
با تشکر ماهان ملک زاده
